Star Wars: The source of the force

George Lucas haalde het vuistdikke script voor Star Wars niet uit zijn hoge hoed. Lucas leende veel bekende elementen uit de westerse cultuur en mixte deze tot het ultieme sf-avontuur.Wat waren de inspiratiebronnen van Star Wars?Het Script
Toen George Lucas halverwege de jaren zeventig zijn script The Star Wars schreef, waren er maar weinig mensen in Hollywood die hier brood in zagen. Niet zo gek, want de sciencefictionfilm was op sterven na dood in die tijd. Ook vond men het verhaal te kinderachtig. Lucas liet illustrator Ralph McQuarrie tekeningen maken om zijn ideeën te visualiseren. Uiteindelijk hapte Alan Ladd jr. van Twentieth Century Fox toe. Lucas kreeg de kans zijn script te verfilmen. Toch bleef het tijdens het maken van Star Wars een strijd tussen Lucas en de studiobazen van Fox.

Later trilogie
Lucas schreef vele versies van zijn script tot hij uiteindelijk uitkwam op wat we nu kennen als de eerste trilogie. Episode IV: A New Hope, Episode V: The Empire Strikes Back en Episode VI: Return of the Jedi. Het script van Star Wars was zo dik, dat er genoeg materiaal was om drie films van te maken. De eerste Star Wars-film beslaat dan ook alleen de eerste acte van het script. Het was overigens in eerste instantie niet de bedoeling om een hele trilogie te maken. Toen de film een succes bleek, voegde Lucas de ondertitel Episode IV: A New Hope toe. Hij mocht de andere twee delen ook gaan maken. En de rest is zoals men zegt geschiedenis.
Herkenbaarheid
Wat maakt de Star Wars-trilogie nu mateloos populair? Hoewel het succes van Star Wars verschillende oorzaken heeft, is vooral ‘herkenbaarheid’ de sleutel hiertoe. Lucas leende namelijk veel bekende elementen uit de westerse cultuur en mixte deze tot het ultieme sf-avontuur.

Filmgenres
Een kleine greep. Lucas haalde zijn inspiratie uit oude filmserials als de Flash Gordon-films. Deze films werden gemaakt in de jaren dertig en veertig en waren op tv toen Lucas jong was. De serials bestonden uit afleveringen van zo’n 15 à 20 minuten. Iedere aflevering eindigde met een spannende cliffhanger waarin de held bedreigd werd. De volgende keer was dan te zien hoe de held zich hieruit redde. Eigenlijk is de Star Wars-cyclus een dure filmserial, waarbij elke episode met een cliffhanger afsluit. De titels van de episodes zijn ook net zo pulpachtig als die van filmserials.

Behalve de filmserial, zijn genre-elementen van de swashbuckler (piraten/avonturenfilm) en de western herkenbaar: Han Solo lijkt op een space cowboy; Luke Skywalker is een boerenzoon die leeft op de frontier in de ruimte. Net als de held in de film The Searchers van John Ford, treft Luke zijn familie afgeslacht aan als hij thuiskomt. Ook volgt het verhaal van Star Wars nagenoeg de gehele plot van de film Hidden Fortress van Akira Kurosawa. Hierin ondernemen een jonge prinses en een loyale generaal een gevaarlijke reis. Onderweg worden ze ‘geholpen’ door twee stuntelige reisgenoten. Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van deze reisgenoten. Dit idee wilde Lucas doorvoeren in alle films, maar het is voornamelijk A New Hope waarin het vertelperspectief van de robots R2D2 (Kenny Baker) en C-3PO (Anthony Daniels) gekozen is.

Mystieke kracht
In de Star Wars-films staat het idee van de Force centraal. Dit is een mystieke kracht, waar alles in het heelal mee verbonden is. Het is ook een beetje de Heilige Geest, uit de christelijke, goddelijke drie-eenheid: Vader, Zoon en Heilige Geest. Maar het is ook Boeddhistische zen. De Jedi-orde lijkt veel op Middeleeuwse ridders vermengd met de code van de Samurai. Dat Star Wars veel wegheeft van een stripverhaal is ook geen toeval; Darth Vader had de tweelingbroer van Marvel Comics’ Dr. Doom kunnen zijn. Wie weet is hij dat ook.

Bijbelse figuren
Eigenlijk is het succes van Star Wars niet zo verbazingwekkend. Het verhaal van een held die uitverkoren wordt, in beginsel met tegenzin zijn zoektocht begint en uiteindelijk de wereld redt is al eeuwen oud. De Bijbel staat vol met dat soort figuren en verhaaltjes over de strijd tussen goed en kwaad. Dergelijke bijbelse thema’s slaan natuurlijk goed aan in een conservatief religieus land als Amerika. Ook zijn de verhalen bekend over de gehele wereld. Luke Skywalker is een moderne versie van Moses, Samson, Jonah en andere bijbelse figuren. Alleen doet Luke het met een lichtzwaard, een luchtschip en een beetje Force, terwijl Moses lopend door de woestijn moest. Maar ja, Force had hij wel, want het scheiden van water is vergelijkbaar met het optillen van een ruimteschip.

De held met duizend gezichten
Naast de oude verhalen uit de bijbel was het werk van antropoloog Joseph Campbell verreweg de belangrijkste invloed op Lucas. Zijn werk The Hero with a Thousand Faces is een blauwdruk voor Star Wars. Campbell bestudeerde mythologische verhalen uit alle delen van de wereld en ontdekte dat deze verhalen veel overeenkomsten hebben. Deze overeenkomsten vormen samen een monomythe: de ultieme formule voor een mythologisch verhaal. Campbell stelde dat alle mythische verhalen te herleiden waren tot één bron van beelden en symbolen. Daarbij maakte hij ook gebruik van de theorie over archetypen van psycholoog Carl Jung. De personages in Star Wars zijn dan ook herkenbare archetypen: Luke (Mark Hamill) is duidelijk de held, Leia (Carrie Fisher) de vrome prinses en Darth Vader Vader (David Prowse met de stem van James Earl Jones) de belichaming van het kwaad.

Drie fasen
Episodes IV, V en VI volgen Campbells indeling van de monomythe. Deze bestaat uit drie hoofdfasen: Vertrek, Initiatie en Terugkeer. Luke verlaat zijn thuis nadat hij geroepen wordt om aan een zoektocht (queeste) te beginnen. Daarna wordt hij geïntroduceerd in de wereld van de geheimzinnige Force en moet hij een aantal beproevingen doorstaan en obstakels overwinnen. Uiteindelijk keert hij terug om zijn nieuw verworven krachten ten goede te gebruiken om zo zijn lot te vervullen.

Overigens bestaan de drie hoofdfasen van de monomythe ook weer uit verschillende elementen. Zo wordt de held altijd geholpen door een magisch figuur (Obi-Wan Kenobi en Yoda) en andere partners (Han Solo, Leia, de Droids). De held moet altijd een taak vervullen waar hij voor is uitverkoren (Luke redt het heelal, leert om te gaan met de Force en wordt een Jedi.)

Tegenstellingen
In de mythische verhalen gaat het altijd om twee tegenovergestelde zaken die elkaar bestrijden: goed tegen kwaad, licht tegenover donker en mens tegenover machine. Star Wars brengt die tegenstellingen duidelijk naar voren: de Force kent een lichte en een duistere kant, goede en kwade personages zijn altijd duidelijk herkenbaar. Je zult nooit een stormtrooper van het Empire verwarren voor een rebel en Darth Vader draagt zwart omdat hij slecht is. Prinses Leia moet de goedheid zelve wel zijn, want zij is immers altijd in het wit gekleed.

Strijd met de Vader
Volgens Campbell is een belangrijk onderdeel van volwassenwording de strijd die de zoon voert met de vader. Luke vecht tegen Darth Vader die zijn vader blijkt te zijn. (Niet zo verrassend als we de naam ‘Vader’ letterlijk nemen.) Uiteindelijk zal de jongeman winnen van de vader en zich met hem verzoenen. Dit gebeurt dus ook in Episode VI: Return of the Jedi. Een film precies volgens het boekje.

Zie ook Superhelden 101.

En Kevin Smith over Bored of the Rings.