Geschiedenisles met strips

Stripmaker Eric Heuvel is gespecialiseerd in het maken van educatieve strips en verbeeldde de Tweede Wereldoorlog in Nederland maar ook in Zuidoost-Azië. ‘Het moet allemaal kloppen’

Eric Heuvel wilde eigenlijk geschiedenisleraar worden, maar na zijn diensttijd bleek daar weinig brood in te verdienen. Uiteindelijk voegt hij met zijn educatieve strips toch iets toe aan het geschiedenisonderwijs.
Tien jaar geleden las de stripmaker in de krant dat het bij, met name jongeren, slecht gesteld was wat betreft de kennis van geschiedenis. ‘Tot mijn schrik bleek dat studenten niet wisten of Hitler nu voor of na Napoleon kwam.’

Holocaust
Als kind las Heuvel de educatieve strip Uit de verhalentrommel van oom Wim in stripblad Robbedoes. Met het idee om strips in te zetten om kennis over te dragen, benaderde Heuvel de Anne Frank Stichting waar hij toen al mee samenwerkte voor de Anne Frank Krant. Ze maakten samen twee albums: De ontdekking behandelt de Tweede Wereldoorlog en de bezetting in Nederland, terwijl het vervolg De zoektocht dieper ingaat op de holocaust.

Het meest recente boek, De Terugkeer, werd gemaakt in samenwerking met het Indisch Herinneringencentrum Bronbeek. In dit album keert opa Bas met zijn nichtje terug naar Indonesië in de hoop een oude liefde terug te vinden. Als kind groeide hij op in Nederlands-Indië, hij maakte de Japanse bezetting mee en streed als Nederlandse soldaat tegen de Nationalisten in de Indonesische onafhankelijkheidstrijd.

Net als de andere verhalen haalt een ouder familielid herinneringen op met een jonger familielid. ‘Die raamvertelling moet je zien als een vehikel om een heleboel over het voetlicht te brengen. We schakelen ook veel tussen het heden en het verleden om de doelgroep aan te spreken,’ vertelt Heuvel.
‘Het taalgebruik in de strips is eenvoudig, want we maakten ze oorspronkelijk voor het vmbo. Maar het bleek zo succesvol dat de strips ook in de onderbouw van de havo en het vwo worden ingezet. Dat kan ook heel makkelijk door er ander lesmateriaal bij te ontwikkelen.’ De Anne Frank Stichting zoekt nog uit in hoeveel klassen en in welke onderwijsvormen de strips daadwerkelijk worden gebruikt. De Ontdekking en De terugkeer werden als Nationaal geschenk aangeboden aan respectievelijk alle tweede en derde klassen van het voortgezet onderwijs. De albums zijn ook in de winkel verkrijgbaar en in het buitenland uitgegeven.

Experts
De personages zijn fictief, maar de scènes uit de strip zouden wel zo gebeurd kunnen zijn. Bij educatieve strips staat de feitelijke juistheid van het verhaal immers voorop. Het script, geschreven door Heuvel en Ruud van der Rol, wordt voorgelegd aan een groep experts, op hun advies wordt het scenario op veel punten aangepast. ‘We kregen zelfs advies van antropologen. Je hebt immers toch te maken met een andere cultuur. Hoe beweegt een Indische persoon in wat toen een racistische maatschappij was. Men moest bijvoorbeeld vaak achterwaarts een ruimte verlaten.’

‘Bij De Terugkeer hadden we te maken met veel deskundigen uit de Indische gemeenschap en ook heel veel gevoeligheden. Het verhaal is ook duidelijk gecompliceerder dan de eerdere albums waarbij het toch een goed versus slecht scenario betrof. Terwijl ik van de Joodse gemeenschap vrijwel nooit kritiek heb gekregen, komt vanuit de Indische gemeenschap, die uit veel meer partijen bestaat, geregeld kritiek of we bepaalde dingen niet anders hadden kunnen aanpakken.’

Dienstbaarheid
Kan de tekenaar ondanks alle restricties zijn ei goed kwijt bij het maken van educatieve strips? ‘Je moet je als tekenaar heel dienstbaar opstellen en geen enorm ego hebben. Soms moet je daarom een mooie scène of een bepaalde locatie schrappen omdat dit historisch niet juist is. Je moet ook altijd in je achterhoofd houden wat je kan tonen aan kinderen van dertien of veertien jaar. Die moet je niet confronteren met traumatische zaken.’ In De Zoektocht wordt de vergassing van de joden in Auschwitz-Birkenbau dus niet expliciet uitgebeeld. Heuvel ziet zijn strips als een manier om voor het eerst met deze onderwerpen in aanraking te komen, de lezers kunnen zich later nog verdiepen.

Voor onderzoek bezocht Heuvel concentratiekampen en Indonesië om foto’s en video-opnames te maken. ‘Ik wilde veel praktische details weten, maar je moet daar ook rondlopen om de dimensies van dingen te ervaren. Dat zie je vaak niet goed op een foto.’ Het bezoek aan concentratiekampen lieten Heuvel niet onberoerd. ‘Het gaat je niet in de koude kleren zitten. Bij terugkomst zit je met al die beelden en emoties en dat moet je dan ook nog eens gaan tekenen. Ik zou zo’n verhaal niet snel meer maken, denk ik.’

Heuvel richt zich tegenwoordig ook op hedendaagse geschiedenis met een persoonlijk tintje. In het kader van het kunstproject Vindus Vinex, dat als doel heeft bewoners met elkaar te verbinden, maakte Heuvel samen met scenarist Hein Walter een stripalbum vol verhalen van de bewoners in de Landstrekenwijk in Lelystad. De bewoners worden geobserveerd door de geest van een Romeinse legerleider. Toch nog een linkje met de geschiedenis dus. Het album verschijnt eind maart.

Dit artikel stond dinsdag 29 maart in Het Parool.