Donderdag promoveert Dan Hassler-Forest met zijn proefschrift ‘Superheroes and the Bush Doctrine: Narrative and Politics in Post 9/11 Discourse’.
Hassler-Forest is onderzoeker en docent Engelse taal en cultuur en geeft ook lessen over de graphic novel aan de UvA.Volgens zijn onderzoek ondersteunen superheldenfilms die tijdens het presidentschap van George W. Bush verschenen impliciet diens beleid en liggen conservatieve waarden aan hen ten grondslag.
Aan de ene kant kan het succes van iconische figuren als Batman, Superman en Spider-Man gekoppeld worden aan hun herkenbaarheid, maar superhelden worden ook sterk geassocieerd met Amerikaanse politiek en ideologie. Hun opmars in de periode 2002-2008 moet daarom ook bezien worden vanuit hun ideologische inhoud en de manier waarop het genre is verbonden aan de Amerikaanse cultuur en geschiedenis, aldus het proefschrift van Hassler-Forest.
De onderzoeker was de afgelopen dagen vaak in het nieuws om over zijn onderwerp te praten. In de NRC gaf hij het volgende voorbeeld uit Superman Returns:
“Je zou denken: Superman gaat het conflict in het Midden-Oosten oplossen”, aldus Hassler-Forest. “Maar wat doet-ie? Hij gaat achter bankrovers aan. Zoals Umberto Eco al schreef: Superman houdt zich bezig met de symptomen, maar pakt nooit de onderliggende problemen aan.” Wel ziet Hassler-Forest de film als een manier om met het trauma van 9/11 om te gaan. In de film voorkomt Superman dat een vliegtuig in een vol stadion crasht – opnieuw een ramp, maar deze keer is er de superheld.
Dat Superman, de grootste padvinder onder de superhelden, conservatief is staat als een paal boven water. Hij strijdt immers voor Truth, Justice in the American Way. Ook de films over Iron Man hebben volgens Hassler-Forest de boodschap dat een oerconservatieve, hoogtechnologische en steenrijke supermacht op orde op zaken kan en moet stellen. Ook Bruce Wayne zou dit idee volgens hem belichamen. Uit De Volkskrant: ‘Waarom is Bruce Wayne Batman? Omdat hij enorm rijk is, vrijgesteld, technisch superieur en blank. Hij komt nu en dan uit zijn villa om in te grijpen.’
Ouderwetse rolverdeling
In het stuk in NRC wijst de onderzoeker erop dat de rolverdeling tussen de seksen in de wereld van Iron Man een klassieke is: ‘In Iron Man heeft de mannelijke held een natuurlijke affiniteit met technologie en heeft zijn vrouwelijke assistente een verzorgende rol.’
De uitspraken bieden stof tot nadenken, maar vragen ook om toetsing. Ik ben dan ook erg benieuwd naar het proefschrift van Hassler-Forest en kom er vast nog op terug zodra ik de tekst gelezen heb. Ik kijk al een aantal jaar met veel interesse naar stripverfilmingen en superheldenfilms in het bijzonder.
In 2003 studeerde ik af aan de UvA met mijn scriptie over stripverfilmingen. Hierin onderzocht ik de films Spider-Man, Batman (van Tim Burton) en Hulk. Mijn vraagstelling ging echter niet over de onderliggende ideologie, maar over hoe de vertaling van strip naar film verloopt. Ik onderzocht welke elementen vertaald kunnen worden en welke moeten worden aangepast om een superheldenstripverhaal geloofwaardig op het witte doek te brengen.
Ik kijk met veel plezier terug naar het schrijven van mijn scriptie: ik vond het heerlijk om zes maanden ondergedompeld in de superheldenstrips en – films te zijn en erover te schrijven. Ook heb ik in de loop der jaren vaak genoeg gebruik van de teksten uit mijn scriptie kunnen maken.
(Met dank aan Abel Schoenmaker die me op het promotieonderzoek wees.)
28 reacties op “‘Superheldenfilms zijn oerconservatief’”
Het zou trouwens ook interessant zijn om eens te kijken naar de superheldenstrips uit dezelfde periode, want mijn indruk is dat met name Marvel ontzettend conservatief was. Zo gaat de verhaallijn Civil War over het verplicht regisseren van superhelden en het gebruik ervan door de regering en werd dit als een positief gegeven gezien waar een soorgelijke verhaallijn in de jaren tachtig dit juist als ontoelaatbaar werd beschouwd…
Ik heb civil war ook gelezen en had juist de indruk dat Marvel het oordeel in het midden laat. Een groep helden is voor registratie, maar Captain America en Spiderman, samen toch de bekendste boegbeelden van Marvel, niet. Het zou inderdaad interessant zijn om met deze vraag naar Marvel Comics te kijken. Ik ben dan ook benieuwd wat Hassler-Forest over de strips zelf in zijn proefschrift te vertellen heeft.
Wat boeiend allemaal. Vond de opkomst van superhelden ook niet plaats rond WO2? Dat proefschrift zou ik ook graag lezen. Ik kijk dus uit naar je vervolg-artikel.
Dat klopt: de eerste superheld der Superhelden is Superman. Hij werd voor het eerst gepubliceerd in 1938 – zij bedenkers hadden toen al een paar jaar met het concept rondgelopen voordat iemand het wilde uitgeven. Batman volgde een jaartje later. De grote eerste superheldengolf vond plaats in de Tweede Wereldoorlog. Toen de oorlog voorbij was, liep de verkoop van die comics ook aanzienlijk terug. Dat veranderde pas weer echt eind jaren vijftig.
Kunnen we dat ook nog koppelen aan een politiek-maatschappelijke beweging of gebeurtenis? Dat zou ik nou fijn vinden.
Cubaanse Revolutie? Space War met Rusland?
De comics rond de Tweede Wereldoorlog bevatten vaak een propagandistisch element. Captain America nam het op tegen de nazi’s en moest de moraal van de Amerikaanse soldaten een boost geven. De revival in de jaren vijftig, begin jaren zestig heeft deels te maken met de opkomst van Marvel Comics en de nieuwe manier waarop zij hun lezers aanspraken, en het nieuwe soort held dat Stan Lee en co presenteerden. Toevallig, nou ja, zo toevallig is dat niet natuurlijk want ik schrijf er wel vaker over, staat er in de volgende Pulpman een artikel wat ik daar over schreef. Zie in de tussentijd dit artikel.
Overigens sluit ik niet uit dat de space war en nieuwe technische ontwikkelingen een belangrijke rol hebben gespeeld om de interesse in superhelden te vergroten.
Ja, dat van die propaganda, dat heb ik in mijn scriptie ook nog aangestipt (alleen ging het dan om licht-erotische superheldinnencomics (waarin trouwens óók nazi’s werden afgemaakt)). Zou Hassler-Forest ook “Watchmen” bespreken?
Ik denk niet dat je om Watchmen heen kunt als je met dit onderwerp bezig bent. En wat je scriptie betreft: die wil ik nog steeds graag lezen!
Superhelden zijn een duidelijk voorbeeld van hoe disfunctioneel en emotioneel vijandig onze maatschappij is. De wezenlijke rol die deze superhelden vervullen, is dat ze, omdat ze helemaal over the top zijn, ons de disfunctionaliteit en emotionele vijandigheid laten inzien. De superhelden als superspiegels. Een man die durft te zeggen dat hij zich bang voelt of kwetsbaar, een vrouw die durft te zeggen dat ze zich boos voelt, dat zijn mijn superhelden. By the way (en om luchtig af te sluiten) : mijn superheld vroeger was Floris 🙂
Hey Peter, daar zeg je nogal wat interessants. Zou je dit nader kunnen toelichten? Daarmee bedoel ik natuurlijk de spiegelfunctie, Floris spreekt voor zich 🙂
Ik zie het als volgt @Michael. Ik heb een filosofietje die zegt dat extreem gedrag, wat helden doen is een vorm van wat ik noem extreem gedrag, een functie heeft. Die functie is dat we in het extreme gedrag bepaalde aspecten van onszelf kunnen zien maar dan enorm uitvergroot of juist verkleind. en door dat uitvergroten/verkleinen vallen die eigenschappen ons eerder op. Zo ontdekte ik pas dat ik graag gelijk wil hebben toen ik iemand leerde kennen die extreem graag gelijk wilde hebben. Van zo’n spiegelfunctie kunnen we leren om in balans te komen. Een valkuil is dat we willen leren om net zo te worden als die superhelden, en daarmee hun onbalans overnemen. Een droevig voorbeeld daarvan vind je terug in het begin van het volgende filmpje waarin jongens vertellen over welke eigenschappen zij associëren met mannelijkheid: http://www.youtube.com/watch?v=3exzMPT4nGI
Ja, ik denk ook zoiets. Een superheld is een soort samenballing van de kwaliteiten waaraan de leden van een bepaalde subgroep (in dit geval (blanke) mannen, Amerikanen) volgens de op dat moment heersende norm moeten voldoen. Het voorhouden van een utopisch archetype als Superman wijst hen op hun eigen tekortkomingen (ze zijn minder heldhaftig, krachtig, etc.) en zorgt ervoor dat ze aan een onmogelijke standaard willen voldoen. Hetzelfde mechanisme kun je al duizenden jaren zien optreden in religie – bijv. het aanbidden van oorlogsgoden in tijden van strijd, of Jezus als ultrarechtvaardig Ubermensch waar wij arme zondaars naar op moeten leven. Of, om een contemporain voorbeeld te geven, het magere schoonheidsideaal dat jonge vrouwen aan de anorexia helpt. Blijkbaar hebben we steeds maar spiegels nodig waarin we zien wat we níet (kunnen) zijn.
Inhakend op het – superinteressante – filmpje: mijn vriend vertelde gisteren over een theorie die hij online gelezen had waarin de revival van superheldenfilms van het afgelopen decennium werd gekoppeld aan de deconstructie van de Westerse man. Ik zal ‘ns kijken of ik kan achterhalen welk stukje dat was.
En nu gauw dat filmpje in de Youtube-lijst kijken over sexisme in Disney-films. That oughta be good!
Meh, it wasn’t.
@Peter @Merel: Het is een interessant gegeven: superhelden als spiegel voor onszelf. Toch zie ik dat niet helemaal zo duister als dat er in de video gesuggereerd wordt. Het is waar dat het gros van de superheldenstrips niet verder gaan dan een stel personages die met elkaar vechten. Good versus evil. Toch gaan er ook belangrijke zaken schuil in sommige comics. Laten we Spiderman als voorbeeld nemen. Peter Parker is Spiderman uit schuldgevoel. Hij liet ooit een inbreker lopen die later zijn oom vermoordde. Dat neemt Peter zichzelf kwalijk en leerde door deze gebeurtenis dat hij zijn krachten moet inzetten voor het goede. Dat is toch een positief voorbeeld zou ik zeggen, Wat Spiderman dan vooral interessant maakt is dat zijn leven, ondanks het feit dat hij superkrachten heeft, nog steeds een puinhoop is. Hij heeft geldproblemen, problemen in de liefde, problemen met zijn werk – een zieke tante en allerlei andere daagse zaken waardoor hij heel erg op ons lijkt. Dat maakt het personage interessant. Wederom een spiegel, maar dan een van herkenbaarheid. En niet zo zeer een door testosteron gedreven wezen dat alleen maar voldoet aan het clichebeeld van mannelijkheid.
Awww, Peter Parkers persoonlijkheid drijft op Jewish Guilt. 😉
Maar je hebt gelijk hoor Michael, ik chargeer. Het verschilt per personage, per schrijver, per verhaal… En hoe meer nuance, hoe interessanter die drie componenten. Ik doelde voornamelijk op de échte breedgekaakte fifties-kerels als Superman & Captain America.
Overigens wierp de monoloog van David Carradine aan het eind van Kill Bill Vol 2 voor mij nieuw psychologisch licht op Superman. Sindsdien vind ik ‘m een beetje interessanter.
Superman bijft inderdaad een probleem. Goed, hij was de eerste superheld, en daarom de mal waaruit de rest is gevormd, maar hij is zo saai…. De ultieme padvinder, terwijl zijn bedenkers eerst een schurk van hem wilden maken.
Dankzij scenaristen en regisseurs als Tarantino wordt het standaardidee van Superman soms in een ander daglicht gesteld. Overigens bracht Kevin Smith in Mallrats ook een aardige theorie in de wereld, maar dan over Supermans seksleven.
Wat mij opvalt in het voorbeeld van Spiderman @Michael, is dat hij de oplossing voor zijn schuldgevoel buiten zichzelf zoekt. Het rolmodel dat naar mijn idee in onze samenleving nodig is, is dat van iemand die mededogen heeft met zichzelf, leert zichzelf te accepteren en het beste van zijn/haar eigen leven te maken. Vanuit schuldgevoel boeven vangen doet het goed in strips maar staat voor mij ver weg van wat ik menselijkheid noem. Wat ik ook nog wil noemen, omdat ik het zo interessant vind, is dat in de codependency literatuur vaak het woord ‘John Wayne syndroom’ wordt genoemd. Ook een held, het type dat mannen voorspiegelt dat ze nooit huilen of auw zeggen en zich nooit kwetsbaar voelen. Is je been eraf geschoten? Niet zeuren en gewoon doorlopen. Zo’n type 🙂
@Peter: Het idee van codependency is voor zover ik weet uitgevonden ver nadat Stan Lee Spiderman bedacht. 🙂
Schuld is voor Spidey een sterke motivator, maar nog belangrijker is de les die hij trok uit de moord op zijn oom, namelijk dat hij zijn krachten moet gebruiken om anderen te helpen. Dat vraagt nogal wat offers op privévlak. Er zijn ook een paar verhalen geschreven waarin Peter zijn webschieters aan de wilgen hangt, maar dan is er altijd weer een gebeurtenis die hem zijn pak doet aantrekken. Los van zijn motieven: door zijn krachten in te zetten voor wat hij goed acht, weet hij een hoop mensen te helpen. Dus het effect van zijn acties is positief. Dat sluit wel aan bij wat ik onder menselijkheid versta.
En wat John Wayne betreft kan ik je alleen maar gelijkgeven. Maar gelukkig hebben de stripmakers van Spidey dan ook een ander soort held gemaakt. In zijn kwetsbaarheid schuilt een deel van zijn kracht. Wat ik vooral inspirerend vind aan de goede Spidey-verhalen is dat hij ondanks de tegenslag door blijft zetten. Dat geldt wellicht voor alle heldfiguren, maar anders dan Rambo of John Wayne-achtige helden, is de man onder het spidermanmasker mijns inziens minder een superman, maar een gewone jongen met enkele buitengewone gaven die het beste van zijn leventje probeert te maken.
Lekker hoor, even serieus filosoferen over een webhoofd op de vrijdagochtend 🙂
Ik weet te weinig over de Spiderman figuur @michael om er onderbouwd iets over te kunnen zeggen. Maar als ik lees over iemand die erop uit trekt om anderen te helpen en ondertussen van zijn eigen leven en potje maakt, dan doet mij dat aan codependency issues denken. Hoewel de term codependency nog maar enkele tientallen jaren bestaat, is het fenomeen op zich al veel ouder. Ik denk dat het de mensheid al duizenden jaren teistert zonder dat we er een woord voor hadden.
Ik zou het wel interessant vinden om eens een analyse van je te lezen over Spiderman en te lezen in hoeverre je ideeën over codependency erin terugkomen. Wellicht zijn er meer strips die je kunt gebruiken om copendency uit te leggen.
Dank je wel voor je scherpe en rake aanvulling @Merel. Ik ga mijn filosofietje ermee verrijken 🙂
Cool, graag gedaan! 🙂
Intwesting stuf, Mike… Wat ik me afvraag is of juist deze comics/superhelden in de VS zo populair zijn door de patriottistische inslag of dat de makers in de loop der jaren (onbewust) geïndoctrineerd of gehersenspoeld zijn met Amerikaanse normen en waarden en er geleidelijk steeds meer conservatisme/Amerikanisme in hebben gebracht? En is er een underground van comicmakers met een maatschappijkritischer aanpak? Kortom, ik ben erg benieuwd naar het vervolg als je het proefschrift hebt gelezen.
Goede vragen, Jooper. Even een kort-door-de-bocht-antwoord: In de jaren zestig kwam de underground stripcultuur op in de VS – daarin stonden onder andere persoonlijke verhalen, maar ook kritische strips over de Amerikaanse maatschappij.
Superheldencomics zijn mainstream strips in de VS. Uitgeverij Marvel werd een tijdje geleden overgenomen door Disney, DC Comics is al jaren onderdeel van hetzelfde bedrijf als Warner Bros. (Vandaar dat alle Batman films bij Warner bros uitkomen). Op zich zijn dit bedrijf redelijk conservatief, iets wat Hassler-Forest ook aanhaalt in een van de artikelen, al heeft hij het dan puur over de filmmaatschappijen.
[…] Een tijdje geleden blogde ik over het proefschrift van Dan Hassler-Forest. Hassler-Forest is onderzoeker en docent Engelse taal en cultuur en geeft ook lessen over de graphic novel aan de UvA. Volgens zijn onderzoek ondersteunen superheldenfilms die tijdens het presidentschap van George W. Bush verschenen impliciet diens beleid en liggen conservatieve waarden aan hen ten grondslag. […]
Superheldencomics conservatief? Ja en nee.
Ja natuurlijk, Superman en Captain America zijn super conservatief en patriotistisch.
Maar gelukkig zijn niet alle superheldencomics het zelfde. En daarom lezen we ze ook nog steeds.
Met name in Marvel comics worden regelmatig statements gemaakt tegen vooroordelen en voor begrip voor andersdenkenden en voor andere culturen.
Het gaat weliswaar heel voorzichtig, maar het gebeurt wel. Er bestaan zwarte en spaansprekende superhelden. Er zijn er weinig, maar ze zijn er. Er zijn homosexuele superhelden. Niet heel veel, maar ze zijn er.
In plaats van racisme en nationalisme rechtstreeks aan de kaak te stellen, worden zaken vaak gesymboliseerd met buitenaardse culturen. Buitenaardse racisten en nationalisten zijn blijkbaar iets minder eng.
En dat is niet iets van de laatste jaren, maar dit zijn zaken waar Marvel zich al decennia mee bezig houdt. Ze hebben dat altijd heel voorzichtig gedaan, omdat ze zich niet willen vervreemden van het grote publiek. Tenslotte moeten ze hun comics nog wel kunnen verkopen. Maar ze doen het wel.
Zo vreselijk conservatief zijn superheldenstrips dus ook weer niet. Tenminste, niet allemaal.
Iron Man is een geval apart. Een rijke militaristische industrieel die communisten bestrijdt. Heel erg rechts. In the Golden Age zou dit een heel normale superheld zijn geweest. Hij zou prima passen bij de oude Superman en de oude Batman.
Iron Man komt echter uit de Silver Age, en toen was het een gewaagd idee, waarvan betwijfeld werd of het aan zou slaan. Iron Man ging namelijk tegen de tijdgeest is. En was, tegen de verwachtingen van de uitgeverij in, toch erg populair. Misschien was het comics kopende publiek toch wat conservatiever dat ze bij Marvel hadden ingeschat.
Ja, daar zeg je wat, Coen. Hassler-Forest bedoelt in eerste instantie wel de superheldenfilms en niet zozeer de comics. De filmversies ondersteunen volgens hem het conservatieve denken. Maar ik moet zijn proefschrift nog uit lezen, dus kom er nog op terug. 🙂