Andy Kaufman: via, via

Ik had nog nooit van Andy Kaufman gehoord tot ik de film Man on the Moon zag. Bij ons thuis werd regelmatig naar de sitcom Taxi gekeken, maar ik was toen nog te jong om me daar nog iets van te kunnen herinneren. Latka Graves, het buitenlandse personage dat Kaufman in deze comedy speelde, was volledig langs me heen gegaan.Kaufman wist zijn publiek vaak op de hak te nemen, was een van de eerste en beste Elvis-imitators ooit en creëerde naast Latka de onvergetelijke Tony Clifton – een onbeschofte en uitgerangeerde Las Vegas-zanger. De slechtste zanger in zijn soort.

Kaufman als Tony Clifton

De film
Mijn eerste kennismaking met een van de meest originele performers van de eenentwintigste eeuw verliep dus via zijn imitator Jim Carrey. Man on the Moon (1999) is een fantastische film, waarin een indruk wordt gegeven van het leven van Kaufman en diens genialiteit. Biopics zijn vaak voorspelbare en droge kost, maar Man on the Moon is een pareltje in het genre. De bijzondere film van veteraanregisseur Milos Forman lijkt met respect en liefde te zijn gemaakt en zo nu en dan de stijl van Kaufman te evenaren. Zoals de beginscène die met de aftiteling begint en waarin Jim Carrey als Kaufman direct het publiek aanspreekt. Carrey zet een minutieuze imitatie van Kaufman neer. Slagroom op de taart is de soundtrack van REM. Ze maakten niet alleen het nummer gelijk aan de filmtitel en ‘The Great Beyond’, maar schreven ook de musical score.
Het boek
Toen ik enkele maanden geleden met een groepje stripmakers in Kampen zat te tafelen, begon JP te vertellen dat hij een boek over Kaufman aan het lezen was. Vol enthousiasme vertelde hij over dit geniaal geschreven relaas van Kaufmans beste vriend Bob Zmuda. Zmuda was de schrijver en producent van Kaufmans optredens en shows. Twee weken later vond ik het boek, voor een prijs lager dan dat van een biertje, in de uitverkoop. Toeval bestaat niet.Zmuda’s boek Andy Kaufman Revealed! zit vol met sappige anekdotes over Andy Kaufman’s voorliefde voor prostituees, zijn dwangneuroses en zijn zoektocht om het publiek iets nieuws voor te schotelen. Hij wilde de mensen niet per se aan het lachen maken, maar wel iets bij ze te weeg brengen. Veel ‘optredens’ van Kaufman en Zmuda werden opgevoerd buiten het podium. Wanneer ze bijvoorbeeld in een vliegtuig zaten, speelde Zmuda een man met panische vliegangst, terwijl Kaufman in vermomming allerlei verschrikkelijke crashverhalen vertelde aan de steeds witter wegtrekkende man. Het geschokte publiek waren de nietsvermoedende medepassagiers.

Kaufman als Elvis

Zmuda schrijft het zo op dat je als lezer wordt meegenomen in de sketch, alsof je het voor je ogen ziet gebeuren. Hij slaagt er daardoor in dat de lezer ook gekaufmanized wordt. Net als het publiek indertijd word je in de maling genomen, totdat Zmuda uitlegt hoe de vork echt in de steel zit.Een kleine kanttekening is wel op zijn plaats. Zoals vaak het geval is bij dit soort boeken, waarbij de auteur over een vriend vertelt, zegt Zmuda ook genoeg over zichzelf. Een noodzakelijk kwaad om de scènes met Kaufman context te geven. Noodzakelijk, maar zeker geen straf aangezien Zmuda zelf ook een paar interessante gebeurtenissen op zijn naam heeft staan. Zoals bijvoorbeeld de korte periode dat hij werkzaam was voor Mr. X – een exentrieke scriptschrijver die conflicten uitlokte voor inspiratie. Zien we in Man on the Moon een interpretatie van Kaufman door Jim Carrey, in het boek beleven we Kaufman door de ogen van Zmuda. Te samen bieden de twee producties een aardig (subjectief) beeld van Andy Kaufman.

Carrey als Kaufman

De dood
Ik zit nu al een week met een brede grijns op mijn gezicht in de trein te lezen in Zmuda’s epistel. Helaas ben ik nu bij het laatste stuk van het boek en het leven van Kaufman aanbeland. Zmuda heeft zojuist beschreven dat Andy longkanker kreeg met de prognose nog maar een paar maanden te leven te hebben. Ik aarzel om door te lezen. Door Man on the Moon weet ik wat er komen gaat: Andy op zoek naar alternatieve geneeswijzen om de dood voor te blijven, todat hij uiteindelijk de strijd verliest. Maar ik wil nog niet dat Andy sterft.
Voordat Kaufman wist dat hij ziek was, leek het hem een fantastische grap om zijn eigen dood te faken en na tien jaar schuilen opeens weer op te duiken. Was het maar waar. Kaufman ‘stierf’ in 1984, ruim 23 jaar geleden. De grap duurt nou wel erg lang, Andy…