Tag: Amerika

Categorieën
Bloggen Mike's notities

Advocaat wordt beroemd kunstenaar met legosteentjes

Advocaat Nathan Sawaya vond het wel leuk om na een dag hard werken met zijn lego te spelen. Die hobby bracht hem inmiddels in vele plaatsen in de VS, waar zijn legosculpturen op veel bewonderaars kunnen rekenen. De New Yorkse kunstenaar wordt niet voor niets The Brick Artist genoemd.Sawaya maakt met zijn legoblokjes indrukwekkende sculpturen en enkele krachtige afbeeldingen die de verbeelding prikkelen. Zoals deze:Ik las over Sawaya op het New York blog van Pascal Theunissen waar ook onderstaande video van NBC New York stond. Een erg inspirerend verhaal: iemand die van zijn passie zijn werk weet te maken en op die manier zijn plek in de (kunst)wereld weet te vinden. Ga je oude lego maar van zolder halen dit weekend zou ik zeggen. Of nog beter: als het verhaal je aanstaat, bedenk wat goed bij jou past als uitingsvorm en ga ermee aan de slag.
(Negeer bij het bekijken van de video de 15 seconden reclame alleen even. ’t Blijft Amerikaans hè.)
Leuk blog trouwens, dat NY blog van Theunissen. Die schrijft al sinds 2007 over gebeurtenissen in The Big Apple.Lees ook:

Categorieën
Strips

Spiderman ontmoet Barack Obama

In Amazing Spider-man #583 zal het webhoofd de aankomende president van Amerika ontmoeten. Barack Obama is een groot fan van Spiderman.De comic is geschreven door Zeb Wells en getekend door Todd Nauck en Frank D’Armata. In dit nummer van Spiderman is Peter Parker aanwezig bij de inauguratie van Barack Obama. Veel over de plot geeft Marvel op dit moment natuurlijk niet vrij, maar in ieder geval zal de schurk Chameleon zich uitgeven voor de aankomende president.
De aankomende president op de cover van Spiderman klinkt als een marketing truc. Toch ziet uitgever Joe Quesada dat niet zo en claimt dat Marvel een ode wilde brengen aan een grote Spidey-fan. Een vriendschappelijk knikje van de ene nerd naar de andere dus, zegt Quesada: ‘The future commander in chief of our country is actually the future Nerd-and-Chief. We have a geek in the White House!’ Natuurlijk gaat dit nummer heel goed verkopen. Het zal uitgeverij Marvel geen windeiren leggen. Spidey meets Barack Obama komt 14 januari uit. De premisse van de Spidermanverhalen – With great power comes great responsibility – geldt natuurlijk net zo goed voor het webhoofd als voor de machtigste man van de wereld in het Witte Huis. Misschien is Obama daarom zo’n fan van Spidey.
Embedded video from CNN VideoOverigens is Obama niet de eerste president die in een Marvel-strip voorkomt. George Bush kwam de laatste jaren regelmatig voor in de strips van Iron Man. Maar goed, Tony Stark was dan ook in dienst van gekke George.Bron: CBR
Lees ook:

Categorieën
Mike's notities

Column: Kerstgeest

Zoek de nul verschillen…Oké, er zijn natuurlijk wel verschillen tussen de Kerstman en Jezus op te noemen, maar eigenlijk komen beide figuren aardig overeen. Ze zijn allebei gebaseerd op een man die schijnbaar historisch bestaan heeft. Over beide doen fabuleuze verhalen de ronde. Ze zijn allebei sprookjesfiguren geworden waarin heilig wordt geloofd. (Met dit verschil dat de jonge aanhangers van de Kerstman op een gegeven moment volwassen worden en niet meer geloven in sprookjes.)
Beide sprookjesfiguren zijn toegeëigend door een grote onderneming die een zo groot mogelijke groep volgers/klanten nastreeft. De Kerstman mag dan niet door Coca-Cola zijn uitgevonden, wie denkt er tegenwoordig niet aan zo’n flesje zwarte drap als hij deze baardmans ziet? En Jezus, arme vent, als hij van tevoren had geweten wat er in zijn naam uitgespookt zou worden (en dan heb ik het lang niet alleen over katholieke priesters die hun tengels niet af kunnen houden van de Kerstman-groupies), dan was hij zijn kleine sekte waarschijnlijk nooit begonnen. Tenminste, laten we het hopen.
Zowel de Kerstman als Jezus representeren een bepaalde versie van het kerstfeest. De een de vercommercialiseerde, Amerikaanse, versie – van veel kado’s, je volvreten en vooral veel geld uitgeven. De ander, nou ja, die hoef ik niet uit te leggen. Het mag duidelijk zijn dat baardmans al jaren terrein wint van het heilig boontje aan het kruis. Ondertussen gebruikt de Nederlandse overheid dat bekende dikke boek steeds vaker om haar politieke koers uit te stippen. De scheidingslijn tussen kerk en staat lijkt steeds meer te vervagen, zo lijkt het.
Maar ik dwaal af.
Porseleine projectielen
Ik ben een heiden en zit met een groot dilemma: kerst heeft geen enkele betekenis voor mij. Ik geloof in geen van de sprookjesfiguren, noch in de helende werking van Coca-Cola. Het idee van gezellig samen eten met de familie klinkt aanlokkelijk tot het moment dat je beseft hoe vaak dit leidt tot porseleine projectielen over tafel. Oude familievetes die nu worden uitgepraat of juist aangewakkerd. Mij niet gezien. ‘Humbug I tell you, humbug!’
Goed, ik kan wel genieten van de vele lichtjes in de stad, en een opgesmukte kerstboom hier en daar. ‘Lights, pretty…’ Maar da’s allemaal uiterlijk vertoon waarvan de onderliggende betekenis mij volledig ontgaat.
Rest mij dus niets anders dan te genieten van de vrije dagen, de rust op straat en lekker laat wakker worden naast L. Samen een stel foute films kijken (Scrooged met Bill Murray doet het altijd goed) en vooral geen, ik herhaal geen kerstliedjes draaien. Gewoon een paar extra weekenddagen dus.Lees ook:

Categorieën
Media

Westermans Nieuwe Wereld: Leer Nederland kennen!

Sinds maandagavond 1 september zien we hoe Max Westerman opnieuw kennismaakt met Nederland. Westerman die sinds 1978 in de Verenigde Staten woonde, gaat naar Nederland remigreren. Het kikkerlandje door de ogen van een veramerikaniserende Hollander. In de serie zien we hoe Max Westerman, jarenlang buitenlandcorrespondent voor RTL Nieuws, opnieuw kennismaakt met zijn geboorteland. Hoe is Nederland veranderd sinds zijn vertrek? Het levert een paar interessante details op, waar deze native Dutch dude van zat te kijken.

Sex, drugs en werkloosheid
Westerman begint zijn remigratie in het Nederlandse consulaat in New York. Daar krijgt hij een video voorgeschoteld die in opdracht van de Nederlandse regering in elkaar is gezet. In de video wordt de nadruk gelegd op drugsgebruik, de grote werkloosheid, prostitutie en andere negatieve zaken in de Nederlandse samenleving. De boodschap wordt al snel duidelijk: liever geen emigranten naar ons land. Rita Verdonk het niet beter kunnen zeggen. Nederland is sodom en gomorra voor Amerikanen.

Liever geen hoeren
Dergelijke gevoelige details worden dan ook niet vermeld door de gids in de rondvaartboot die door Amsterdam voert. Tenminste, niet als de groep uit Amerikaanse toeristen bestaat. Italianen willen wel graag horen over de roze buurt en de coffeeshops.

Westerman maakt een hernieuwde kennismaken met ons land en gaat mee met een paar Amerikaanse toeristen. Behalve Amsterdam gaan ze ook langs enkele typische toeristische trekpleisters, zoals een klompenmakerij. Alle dingen die je niet doet als je zelf in Nederland woont.

Max Wsterman met de Amerikaanse vlag.

Vertrutting
De eerste aflevering gaat Westerman ook op visite bij André Rouvoet –minister voor Jeugd en Gezin en vice-premier. Deze kan zich niet vinden in de aantijging dat Nederland last heeft van vertrutting. Niet zo gek natuurlijk, hij is er zelf deels verantwoordelijk voor. Wie een kind op de wereld zet, krijgt tegenwoordig vanuit Den Haag een cd met vrolijke liedjes toegestuurd. Fijn om te weten dat onze belastingcenten goed worden uitgegeven. Westerman concludeert na dit gesprek, en na het lezen van een aantal kranten, dat Nederland wel wat is veranderd sinds zijn vertrek in 1978. Waren de jaren zeventig juist de jaren dat alles mocht, tegenwoordig leven we in een Nederland waar vooral veel wordt verboden. Ook concludeert hij voorzichtig dat Hollanders veel met Amerikanen gemeen lijken te hebben. Beide landen kennen politieke leiders die openlijk uitkomen voor hun liefde voor God, en Amerikaanse toeristen klagen zich net als de Hollanders over hoge prijzen.

Hapklare brokken
De serie bestaat uit 10 afleveringen die korter dan een half uur duren. De segmenten in aflevering een volgen elkaar in snel tempo op en duren allemaal een paar minuten. Dit biedt weinig ruimte om de diepte in te gaan, maar maakt wel dat Westerman veel aansnijdt in een kort tijdsbestek. Informatie in hapklare brokken. Thematisch gezien lijkt er niet veel verband te zitten tussen de verschillende segmenten, Westerman mixt geschiedenislessen met de huidige stand van zaken, bezoekt een windmolen met wat Amerikanen en daarna Rouvoet naar aanleiding van wat nieuwsberichten. Het geheel is wat onsamenhangend en heeft veel weg van een persoonlijke queeste. Deze stijl past wel bij de luchtige presentatie van Westerman. Het programma wordt niet voor niets een ‘free-wheeling roadmovie’ genoemd op de website van de KRO. Een duidelijke lijn is dus nog niet te ontdekken, maar wellicht komt dat de komende afleveringen nog goed. Vooralsnog ben ik daar wel benieuwd naar. Al is het alleen maar omdat je als Nederlander zo toch een hoop opsteekt van je eigen landje.

Westermans Nieuwe Wereld wordt ieder maandag uitgezonden om 21.25 op Ned 3.

Lees ook:

Categorieën
Mike's notities

High school blues

Nu mijn zusje midden in de eindexamenperiode zit, vraag ik me af wat er is gebeurd met al die kennis die ik heb vergaard gedurende die lange lesuren op de middelbare school. Ik prijs me gelukkig met het feit dat ik me nog maar weinig kan herinneren van het klasbezoek zelf. Het idee dat je oneindig lang naar een docent moet luisteren die iets vertelt, is een gedachte die mij niet direct kan bekoren. Ik herinner me geschiedenislessen waarin ik pagina’s vol schreef met gedicteerde feiten die nooit relevant leken te zijn voor mijn eigen leven. Ik herinner me momenten van paniek waarin de gepresenteerde nieuwe wiskundeformule een onoplosbaar mysterie leek. Gelukkig waren er ook de lessen Engels waarin we het filmoeuvre van Monty Python voorgeschoteld kregen en lessen kunstgeschiedenis waar mijn passie voor beeldanalyse zachtjes werd aangewakkerd. Veel van de dingen die ik toen in mijn hoofd heb gestamd, zijn verloren gegaan. Kennis is vooral vergeten omdat ik er daarna niets meer mee heb gedaan. Want wat je niet gebruikt, zakt weg in het zwarte gat in de hersenen waarin alle nutteloze data verdwijne. Over het algemeen was het lesgedeelte van de middelbare school geen pretje. De buitenschoolse activiteiten vormden wat dat betreft een mooi contrast. Samen met vrienden in de kroeg, gezellige pauzes, bij elkaar thuis rondhangen, feestjes, video’s kopiëren met m’n beste vriend, culturele avonden organiseren, een schoolkrant vol schrijven…

De laatste dag
De morgen van de uitslag van het eindexamen kreeg iedereen die gezakt was voor twaalf uur een telefoontje. Ik kon niet wachten en was om half elf al op school om de uitslag te vernemen. Het idee om het laatste jaar vwo over te moeten doen had inmiddels nachtmerrieachtige proporties gekregen. Marloes kwam op me afgerend om te vragen of ik geslaagd was. Ik wist nog van niets. Ik liep met haar en beste vriend A. richting het hoofdgebouw. Onderweg kwamen we Esther H. tegen. Zij was geslaagd, en zei dat ik dat ook was. Goed om te horen, maar ik moest het toch even zelf zien. Bij de administratie lag de lijst met uitslagen. De woorden van Esther bleken waar: ik kon na zes jaar m’n middelbare schoolcarrière afsluiten. De rest van de dag bleef ik op school hangen om vrienden en klasgenoten te feliciteren met hun resultaten. Een enkeling had nog een herkansing te doen. In de avond bij Esther H. en vrienden feestgevierd en dat later voortgezet in de kroeg. Een uitbundige sfeer. Gedronken en met veel mensen gepraat over De Toekomst die dankzij de geslaagde uitslag toegankelijk was geworden. Thomas en ik feliciteerden elkaar wel vijftig keer die avond. Toen de kroeg werd gesloten, wilde niemand echt weg. Net als bij een goed boek, wil je het lezen van de laatste bladzijde zo lang mogelijk uitstellen. Met enkele vrienden fietste ik richting huis. De meeste mensen van toen zijn in de nacht der vergetelheid verdwenen. Een paar ervan zie ik nu nog. Maar de hechte sociale groep waar ik toen deel van uit maakte, raakte al snel onthecht.
That’s the way the cookie crumbles.

Overgangsritueel
In Amerikaanse tienerseries zie je zelden iemand echt in de boeken zitten. De kern van de series draait om de sociale wereld rondom de lessen. De hartstocht, de pijn, relaties, familieperikelen… de bouwstenen waaruit het dagelijks leven bestaat. Het is niet voor niets dat als de camera een blik werpt in het klaslokaal, het niet lang duurt voordat de bel gaat om het lesuur uit te luiden. Studerende en luisterende mensen bieden immers een saai beeld. Het eindexamen gaat dan ook niet om cijfers. (Sindsdien is er nooit meer naar de behaalde cijfers gevraagd.) Het eindexamen is een overgangsritueel. Een test die je moet doormaken om je te harden voor wat erna komt. Misschien dat ik daarom zo verdomd weinig kan herinneren van lange uren in het klaslokaal en de eindeloze huiswerkuren. (Niet dat je mij daarover hoort klagen. 🙂 )

Categorieën
Film

Brando’s Kurtz (4): Kolonel Kurtz en zijn horror

De performance van Marlon Brando onder de loep genomen1. Inleiding
2. (De)Constructie van een personage
3. Stemmen over KurtzTijdens de eerder beschreven gebeurtenissen tijdens Willards reis en het dossier over Kurtz zijn we al heel wat te weten gekomen over deze afvallige kolonel. Door Willards commentaar op de waanzinnige belevenissen in de oorlog zorgen ervoor dat we begrip krijgen voor de standpunten van Kurtz, zeker als we personages als Kilgore als vergelijkingsmateriaal nemen. Nu wordt het tijd om Kurtz te ontmoeten en te analyseren hoe Marlon Brando hem heeft neergezet.Het uiterlijk van Kurtz: de Brando-factor
Regisseur Coppola had veel moeite om Brando te krijgen voor de rol van Kurtz. Tijdens de onderhandelingen heeft hij zelfs gezegd dat hij net zo goed Jack Nicholson, Al Pacino of Steve McQueen voor de rol kon nemen. Dat het uiteindelijk Brando is geworden, is allesbepalend voor het personage Kurtz. Wanneer Al Pacino hem gespeeld zou hebben, dan zou Kurtz een heel ander personage geworden zijn.James F. Scott heeft in Film: The Medium and the maker (1975: 247-251) een studie gemaakt van Brando en de Method; hij schaart Brando onder die acteurs die in essentie in elke film hetzelfde zijn. Als Brando een personage speelt, zien we eigenlijk gewoon Brando. Daarmee zijn Kurtz en Brando vergroeid tot een personage. Anders gezegd: Brando is Kurtz.Stertekst
Dit betekent dat de stertekst Brando een duidelijke indicatie is voor wie Kurtz is: rollen die de acteur eerder heeft gespeeld, zoals die van de rebel in vroeger werk kunnen de interpretatie van Kurtz kleuren. James Naremore schaart Kurtz onder het rijtje gestileerde imperialistische schurken die Brando heeft gespeeld in onder andere The Ugly American (George Englund, 1963) en Burn! (Gillo Pontecorvo,1969).( Naremore 1988:196.)

Het is moeilijk te bepalen of Brando’s imago nu een perfect fit is met Kurtz of juist problematisch, aangezien Coppola het personage herschreef voor en met Brando.Toen de te dikke Brando op de set verscheen besloot Coppola om Kurtz te maken als een man die toegeeft aan zijn zinnen. ‘I instantly thought I’d play him as fat, and show him as a guy who’d gone to seed,’ zegt Coppola in Cowie’s book. (Cowie 2000:77.)De stem van Kurtz en Brando’s lichaamstaal
Hoewel we Kurtz pas in de laatste 20 minuten van Apocalypse Now zien, wordt zijn aanwezigheid in de hele film gevoeld. Zijn angstaanjagende stem in de briefingscène is hier voor een groot deel verantwoordelijk voor. In de ondervragingsscène waar we hem eindelijk in levende lijve zien, horen we ook eerst alleen die stem:Willard wordt binnengebracht in de tempel en Kurtz ligt op bed, hij is gehuld in duisternis. Tijdens de ondervraging van Willard komt hij overeind, en langzaam komt hij uit de duisternis te voorschijn: eerst zien we de vorm van zijn hoofd, daarna zijn handen en uiteindelijk zijn gezicht. Brando is gefilmd in Chiaroscuro ook wel clair obscur genoemd. Dit is een bepaalde meestal ‘dramatische’ licht/schaduwverdeling. Het felle licht komt van één lichtbron, de rest van het shot is gehuld in duisternis. Het moment dat zijn gezicht te zien is, is extra dramatisch doordat Kurtz dan Willard op zijn plaats zet: ‘You’re an errand boy, sent by grocery clerks to collect a bill’. Nu kijkt Kurtz Willard voor het eerst goed aan: in zijn ogen kunnen we de waanzin die hem beheerst lezen. Als Kurtz vraagt of Willard zijn methoden ondeugdelijk vindt, antwoordt die dat hij helemaal geen methode kan ontdekken.Small talk?
Het is interessant dat Kurtz eerst wil weten waar Willard vandaan komt, alsof hij voorzichtig wil beginnen met smal talk. Het verhaal over de Gardenia plantage op de rivier van Ohio is een metafoor. Kurtz zegt dat het daar net de hemel op aarde leek door al de mooie kleuren van de bloemen langs de rivier. Dit beeld is de antithese van de reis die Willard net heeft doorgemaakt: aan het einde van de rivier in Vietnam wacht niet de hemel, maar de hel.Brando spreekt op een zwaarwichtige toon; zijn stem is indrukwekkend. Zijn manier van spreken bepaalt het tempo van de film wat Brando/Kurtz extra kracht geeft. Hij praat langzaam: hij spreekt zijn zinnen niet in een adem, maar breekt deze op in stukken. Als Kurtz spreekt wordt er geluisterd. Zijn stem heeft autoriteit. Dit verklaart waarom hij zijn leger de vreemdste en verschrikkelijke orders kan laten uitvoeren.Gebaren en actie
De lichaamstaal van Brando is erg belangrijk. Juist in de ondervragingsscène, waar hij weinig bewegingsvrijheid heeft, maakt Brando maximaal gebruik van lichaamstaal. Door middel van gebaren beeldt hij uit wat er in het hoofd van Kurtz omgaat. Omdat zijn manier van praten constant is, kunnen we daar niet uit afleiden of hij geraakt wordt door wat Willard zegt. Als Willard vertelt dat de legerleiding vindt dat Kurtz volledig gek geworden is, maakt Brando een vuist. Met dit dramatische gebaar geeft hij aan dat het hem toch wat doet dat men hem als een gek beschouwd, ook al zegt hij zelf dat hij vrij is van de meningen van anderen.Wassen
Het wassen van zijn hoofd is minder subtiel, hoewel over de betekenis daarvan gediscussieerd kan worden. Het zou gezien kunnen worden als metafoor voor het wegwassen van de zonde. Seymour Chatman (artikel ‘2½ versions of Heart of Darkness’) ziet het wassen van Kurtz hoofd als een verbeelding van de scheiding van Kurtz en de leugens van het leger:

‘The shorn skull epitomizes Colonel Kurtz’s separation from all the muddied efforts of the ordinary army to ‘solve’ the Vietnamese ‘problem.’ As he cups his hands and washes his head, he seems to demonstrate a mania to cleanse himself and his mission, but to do so through merciless violence. (Chatman 1997: 213)

Dat Kurtz zijn rug heeft gekeerd naar het leger is duidelijk, toch vermoed ik dat Chatman te veel betekenis leest in de gebaren van Kurtz. Het zou net zo goed kunnen betekenen dat hij zijn hoofd was om wat af te koelen van de tropische hitte of omdat hij koorts heeft. Kurtz in Heart of darkness is dodelijk ziek. Er is echter een aanwijzing dat dit ook voor Brando’s Kurtz opgaat. Als Willard in de houten kooi zit en Hopper hem water geeft, zegt Hopper dat hij denkt dat Kurtz stervende is. Dit zou ook een verklaring kunnen zijn waarom Kurtz überhaupt toelaat dat Willard hem vermoordt. Kurtz voelt zich verscheurd van binnen door de horrors die hij heeft gezien en door de veranderingen die hij heeft doorgemaakt. Dit maakt de moord een daad van euthanasie, want Kurtz wil dood: hij wil van de pijn af. Zoals Willard zegt als hij naar de tempel sluipt om zijn opdracht uit te voeren:

“Everybody wanted me to do it, him most of all. I felt like he was up there, waiting for me to take the pain away. He just wanted to go out like a soldier, standing up, not like some poor, wasted, rag-assed renegade. Even the jungle wanted him dead, and that’s who he really took his orders from anyway.”

De Method
Het wassen van het hoofd is een typische Brando-techniek. Brando gebruikte vaak voorwerpen of gebaren om eigenschappen of gevoelens van zijn personage uit te drukken. Brando wordt gezien als schoolvoorbeeld van de Method. Deze acteermethode is afgeleid van de leer van Stanislavsky, waarin de acteur het personage van binnenuit speelt. Het personage wordt geconstrueerd vanuit zijn psychologie en onderbewuste, waardoor het personage zelf belangrijker wordt dan de plot.Dit is duidelijk het geval in Apocalypse Now. Brando en Coppola zaten dagenlang te praten om de psychologie van Kurtz uit te dokteren. Toen Brando een duidelijk idee van het personage had, konden ze gaan draaien. De scènes van Kurtz zijn het resultaat van Brando’s improvisatie.Brando beweegt niet veel en zet Kurtz neer als een massief figuur. Hierdoor straalt Kurtz kracht uit en wordt er tevens nadruk gelegd op zijn gebaren. Er zijn echter ook momenten dat Kurtz een ongekende snelheid vertoont. Hij is immers in staat om Chef te overmeesteren en diens hoofd af te hakken. Dit zien we niet in de film. Wel zijn we getuige van het moment dat Kurtz in de nacht voor Willard verschijnt. Willard zit op dat moment vastgebonden. De twee mannen kijken elkaar aan, alsof ze elkaars kracht inschatten. Kurtz kijkt op Willard neer, alsof hij de sterkste is van de twee. Kurtz mond staat strak, met de hoeken naar beneden, alsof hij betreurd wat hij heeft moeten doen. Dan loopt Kurtz om Willard heen, en gooit heel achteloos het hoofd van Chef in zijn schoot. Dit is een duidelijk signaal aan Willard, dat Kurtz niet met zich laat sollen.Filosoof en moordenaar
De moord op Chef is een van de weinige momenten dat we ook werkelijk de meedogenloze kant van Kurtz zien; in de rest van de film wordt deze alleen gesuggereerd. In de twee scènes waarin hij tegen Willard praat of wanneer hij gedichten voorleest, lijkt hij een innemende man die nadenkt over het leven. Dat Kurtz het hoofd bijna achteloos weggooit, geeft aan dat hem weinig doet. Bovendien is het een gewoonte van Kurtz om hoofden af te hakken: rond de tempel liggen vele hoofden. Ook hangen er hier en daar wat lichamen. Dit vertoon van meedogenloze moordlust wijst op wat Rimmon-Kenan een actie uit gewoonte noemt. De omgeving waarin Kurtz leeft, de omgeving rond de tempel en het bouwwerk zelf, zijn duidelijke indicatoren van het personage. Terwijl dode lichamen een indicatie zijn voor zijn moordlust, ondersteund de tempel het idee dat hij god is, en zich als zondanig gedraagt.In de tempel kijkt Willard naar de spullen van Kurtz, deze zien we via zijn point of view: Kurtz z’n uniform en medailles, de bijbel, een exemplaar van The Golden Bough van James Frazer en From ritual to romance van Jessie L. Weston. Er hangen wat foto’s van zijn gezin op de muur. Het uniform en de foto’s staan los van Kurtz, hij heeft ermee gebroken. Zoals Willard zegt. ‘He broke from them [his family] and then he broke from himself.’Metafoor voor moord
De legende van de Fisher King uit The Golden Bough en From ritual to romance is een metafoor voor de moord op Kurtz door Willard. In deze mythe is de Fisher King ziek waardoor zijn volk onvruchtbaar is geworden en zijn land tot een woestenij is veranderd. Een moordenaar vaart de rivier op om de koning te vermoorden. Dan neemt de moordenaar de rol van de koning over. Cowie 2000: 80 en Fuller 2001:np.) Als Willard Kurtz heeft vermoord, komt hij de tempel uit. Het volk van Kurtz knielt voor hem en gooit in navolging van Willard de wapens op de grond. Willard zou de plaats van Kurtz kunnen innemen, maar besluit uiteindelijk om het hart der duisternis te verlaten.
Wat Kurtz zegt,
geldt als een van de belangrijkste indicatoren voor zijn karakter en zijn motieven. De tweede monoloog van Brando heeft veel weg van een bekentenis. Het is de langverwachte verklaring voor de daden van Kurtz: het is een antwoord op de vraag waarom hij het leger de rug heeft toegekeerd. Het was zijn ervaring, de confrontatie met de horror, dat hem het grote inzicht gaf. Kurtz spreekt:

“I’ve seen horrors…horrors that you’ve seen. […] Horror has a face. And you must make a friend of horror. Horror and moral terror are your friends. If they are not then they are enemies to be feared. They are truly enemies. I remember when I was with Special Forces. Seems a thousand centuries ago. We went into a camp to inoculate the children. We left the camp after we had inoculated the children for Polio, and this old man came running after us and he was crying. He couldn’t say. We went back there and they had come and hacked off every inoculated arm. There they were in a pile – A pile of little arms. And I remember…I…I…I cried…[…] And I want to remember it. I never want to forget it. And then I realized…like I was shot…Like I was shot with a diamond…a diamond bullet right through my forehead. And I thought: My God – the genius of that. The genius. The will to do that. Perfect, genuine, complete, crystalline, pure. And then I realized they were stronger than we. Because they could stand that. These were not monsters. These were men, trained cadres. These men who fought with their hearts, who had families, who had children, who were filled with love. But they had the strength, the strength to do that. If I had ten divisions of those men our troubles here would be over very quickly. You have to have men who are moral and at the same time who are able to utilize their primordial instincts to kill without feeling without passion, without judgement. Because it’s judgement that defeats us.”

Verschrikkingen als vriend
Terwijl Kurtz dit zegt, staart hij met zijn ogen in de ruimte. Alsof de gebeurtenissen zich in zijn hoofd opnieuw afspelen. De ervaring van de berg afgerukte armpjes die ingeënt waren, zorgde ervoor dat er ‘iets’ in Kurtz knapte. Vanaf dat moment maakte hij zich los van het leger omdat hij beseft dat de oorlog alleen te winnen valt als men bereid is om tot het uiterste te gaan. Het Amerikaanse leger durft dit in zijn ogen niet. Je moet doen wat nodig is en mag niet oordelen als je zelf niet de horror hebt meegemaakt. Zoals Kurtz zegt: ‘It’s impossible for words to describe what is necessary to those who do not know what horror means.’Je moet van de horror je vriend maken, vindt Kurtz. Je moet alle menselijke gevoelens uitschakelen – dus zonder oordeel durven handelen – want alleen zo ben je onverslaanbaar. Kurtz’s inzicht verklaard zijn ‘ondeugdelijke’ methoden. Het Amerikaanse leger leeft met een dubbele moraal, men vecht voor een leugen. Vlak voordat Willard hem vermoordt zegt Kurtz dat de soldaten worden getraind om mensen te bombarderen, maar tegelijkertijd mogen ze geen ‘fuck’ op hun vliegtuigen schrijven omdat dit obsceen zou zijn. Dit sluit aan bij de tweede bandopname van Kurtz als hij vraagt hoe we de situatie moeten benoemen waar de moordenaars de moordenaar beschuldigen. De dubbele moraal wordt ook verbeeld in de eerder besproken scène op de sampanboot.E.N. Dorall (in het artikel ‘ Conrad and Coppola: different centres of darkness’) ziet in de horror een verklaring voor de sterfwens van Kurtz: ‘[Kurtz] has discovered that the consequence of rejecting his humanity to live and fight like an animal is that life has become meaningless and empty. He has faced the challenge of darkness only to be engulfed by it.’ (Dorall 1988: 307.) Omdat het leven voor Kurtz geen zin meer heeft, wil hij dood. Hij heeft Willard laten leven zodat deze zijn wens kan uitvoeren.

Next: Het sluitstuk van Brando’s Kurtz.

Categorieën
Film

Brando’s Kurtz (2): De constructie van personages

Eerder verschenen: 1. Inleiding2. FilmtheorieHet karakter van een personage kan zelden worden weergegeven in een enkel shot. Deze wordt eerder opgebouwd, door filmmakers en het publiek, in de loop van de gehele film. Een personage is een constructie bestaande uit verschillende tekens. (Dyer 1998: 106) Richard Dyer heeft onderzoek gedaan naar deze tekens in zijn werk Stars (1998). Shlomith Rimmon-Kenan schrijft in haar Narrative Fiction (1983) ook over de constructie van het personage, maar dan gezien vanuit karaktereigenschappen van romanpersonages. Er zijn vele overeenkomsten tussen roman- en filmpersonages, daarom zijn er ook veel overeenkomsten tussen beide theorieën. Al is de theorie van Rimmon-Kenan op sommige punten een verrijking van Dyers werk.Tekens
Richard Dyer onderscheidt de volgende tekens in een film waaruit de kijker een personage construeert: (Dyer 1998: 106- 117)

  • De voorkennis van het publiek
  • De naam van het personage
  • Het uiterlijk van het personage
  • Objectieve correlaties: decor, setting, montage en symbolisme
  • Tekst van een personage/ wat een personage zegt
  • Wat andere personages zeggen (over het personage)
  • Gebaren
  • Actie
  • Structuur
  • Mise-en-scène

Ik zal eerst de indicatoren behandelen die het dichts bij het personage staan, zoals: de tekst van personages, het uiterlijk, de naam van het personage, actie en gebaren.Karaktertrekken
Rimmon-Kenan onderscheidt twee typen indicatoren van karaktertrekken: directe definitie en indirecte presentatie. Bij directe definitie wordt een karaktertrek expliciet genoemd door dialoog of door omschrijvingen in de tekst. Bij indirecte presentatie wordt een karaktertrek van een personage getoond of gesuggereerd op verschillende wijzen. (Rimmon-Kenan 1983: 59-60) Zoals Dyer’s theorie aantoont, is bij film de indirecte presentatie het meest complex en problematisch. Omdat de tekens geïnterpreteerd moeten worden, wordt er meer gevraagd van de kijker. Beide typen indicatoren zijn relevant voor Apocalypse Now omdat er heel veel informatie over Kurtz wordt gegeven via omschrijvingen van anderen. In hoeverre we de gesproken woorden voor waarheid moeten aannemen, hangt af van de mate waarin de stem een autoriteit is en hoe betrouwbaar het personage is dat de woorden uitspreekt. Dyer maakt onderscheid tussen wat het personage zelf zegt en wat andere personages over hem/haar zeggen:

“What a character says and how s/he says it indicate personality both directly (what a character says about him/herself) and indirectly (what a character betrays about him/herself). Importantly, we are more inclined to trust our perception of the latter than the former. A special case of the former is voice-over, whether in the role of the narrator or just as a device for the expression of inner thoughts. These we are more inclined to believe, since the former is grounded in the convention of the (more or less) omniscient narrator and the latter in a belief in the truth of the ‘private’.” (Dyer 1998: 112)

Voice-over
De voice-over van Willard speelt een grote rol in onze perceptie van Kurtz en het verhaal van de film. Het is immers Willard’s reis die we meemaken. Zoals hij zelf zegt: ‘There is no way to tell [Kurtz’s] story without telling my own. And if his story is really a confession, then so is mine.’ Het is Willard die ons ‘voorleest’ uit het dossier van Kurtz en daarmee is hij de belangrijkste informatiebron over . Het uiterlijk van het personage
Rimmon-Kenan maakt onderscheidt tussen de uiterlijke kenmerken die buiten de controle van het personage liggen – zoals de lengte, huidskleur, kleur van de ogen en grootte van de neus – en de kenmerken die in ieder geval gedeeltelijk afhankelijk zijn van het karakter van het personage – zoals kleding en haarstijl. ( Rimmon-Kenan 1983: 64-65)

Dyer onderscheidt drie categorieën: het voorkomen van het personage, aankleding ervan en het image van de ster. (Daarbij kan ‘Het image’ van de ster kan zowel vertaald woorden als imago, beeld of reputatie.) De ster/acteur bepaalt het uiterlijk van het lichaam van het personage. In het geval van Brando kon de Kurtz uit de film niet meer lijken op de Kurtz uit het boek Heart of Darkness van Joseph Conrad, aangezien Brando kampte met overgewicht. Imago
Het imago van de ster kan echter ook een grote rol spelen in de vorming van het karakter. Het imago kan bestaan uit een verzameling van verschillende gegevens en welke op het personage worden geprojecteerd. Op drie verschillende manieren kan het sterimago een rol spelen bij de constructie van een personage: selective use (bepaalde eigenschappen van het imago worden gebruikt en andere worden genegeerd), perfect fit (alle signalen die het personage maken wat hij is komen overeen met de eigenschappen van het sterbeeld) en ten slotte de problematic fit (zowel de ster als het personage vormen een ‘cluster van tekens’ en in het geval van de problematic fit komen deze in het geheel niet overeen met elkaar. (Dyer 1998: 126-131)
Actie en gebaren
De actie en gebaren van het personage zijn, samen met diens uitspraken en uiterlijk, de meest belangrijke indicatoren van zijn karaktereigenschappen. Rimmon-Kenan hecht belang aan het verschil tussen eenmalige acties en gewoonten. De eerste soort is een kenmerk voor de dynamiek van het personage; vaak spelen dit soort acties een rol in cruciale momenten waarin de plot verandert. De laatste soort acties zijn meer een indicatie voor het onveranderlijke, statische karakter van een personage. Daarbij is het net zo belangrijk wat een personage doet als wat hij nalaat: de eerste wordt een act of commission genoemd en de tweede een act of omission. Als laatste is er dan nog de contemplatieve actie: een idee dat het personage in zijn hoofd heeft. Dit kan wijzen op latente eigenschappen.De gebaren van een personage zijn te interpreteren als formele gebaren – gebonden aan sociale regels als etiquette – of informele gebaren. De informele gebaren wijzen op het temperament van het personage; daarom zijn deze een betere indicatie van karaktertrekken dan de eerste. (Dyer 1998: 113 –114.)

Kilgore.

What’s in a name?
De naam van het personage kan hem zowel onderscheiden van andere personages als karaktereigenschappen suggereren. De suggestie kan materieel van aard zijn en wijzen op sociale klasse of etnische achtergrond. Daarnaast kan een naam ook een psychologische lading hebben: een naam met harde korte klanken impliceert andere karaktereigenschappen dan een naam met een zachte mooie klank. Het komt niet vaak voor dat een naam een directe eigenschap van het personage typeert, maar het kan wel. Zo wordt het personage Kilgore (Robert Duvall) in vroege versies van het script Kolonel William Kharnage genoemd. Een niet erg subtiele verwijzing naar zijn karakter. Zo’n naam noemt men ook wel allegorisch en heeft een analogische functie: hij legt nadruk op een karaktereigenschap. Rimmon-Kenan noemt enkele manieren waarin analogieën werken als versterker van karaktereigenschappen. Naast de naam kunnen de fysieke omgeving (kamer, huis, straat en stad) evenals sociale omgeving (familie, sociale klasse, werk) veel vertellen over een personage. Een huis dat altijd netjes is of op een gegeven moment in grote chaos verkeerd geeft een duidelijke verbeelding van de mentale staat van het personage. (Rimmon-Kenan 1983:66-70.)Dyer noemt dit soort indicaties ‘objectieve relaties’. Hier bedoelt hij decor en setting mee, maar ook montage en symbolen in de film. (Dyer 1998: 112.) In het geval van montage en symboliek is de slachting van de Carabao die versneden is met de moord op Kurtz, een mooi voorbeeld in Apocalypse Now. De slachting van de Carabao, een soort van waterbuffel, is een offer van de Ifugao’s aan de goden als dank voor hun hulp. Door dit offer via montage te versnijden met de moord op Kurtz, wordt de suggestie gewerkt dat Kurtz z’n dood ook een offer is. Een goed soldaat wordt geofferd, omdat hij een gevaar is geworden voor het leger en de zaak waarvoor Amerika vecht, tegenwerkt. Hij wordt dus geofferd voor de ‘goede’ zaak. Parallellen
De analogie tussen personages die in dezelfde situatie verkeren is het meest interessant. Op die manier kunnen contrasten of overeenkomsten tussen hen duidelijk worden. Zo bestaat er in Apocalypse Now een duidelijke overeenkomst tussen Willard en Kurtz, maar ook tussen Willard en Colby, de man die er vóór Willard op uitgestuurd werd om Kurtz te vermoorden.Mise-en-scène
Het betrekken van Mise-en-scène bij karakterontwikkeling is een van de pluspunten van Dyer’s theorie op die van Rimmon-Kenan. Bordwell en Thompson omschrijven in hun Film Art: an introduction, mise-en-scène als: de setting (decors en locatie), de belichting, kostuums en het gedrag van de personages. Dyer voegt hier tevens de plaatsing van de personages in beeld toe en de compositie van het beeld. We kunnen mise-en-scène kort samenvatten als alles wat er in beeld te zien is. Hoe een acteur gekadreerd wordt kan aantonen of deze wel of geen overwicht op de situatie heeft. Wanneer een personage bijvoorbeeld van onderaf gefilmd wordt, lijkt deze overwicht te hebben ten opzichte van een personage dat van bovenaf in beeld wordt gebracht. Een close-up laat ons veel meer zien dan een long shot (een shot dat ruim opgesteld is mensen van top tot teen laat zien). In geschreven tekst kunnen we in het hoofd kijken van het personage, met een close-up hebben we een soort van filmisch equivalent van deze techniek. Een andere manier is het point-of-viewshot. Hierin zien we precies wat het personage ziet.Mise-en-scène is een belangrijke indicator van personages, maar ook de meest problematische. Omdat we hier erg afhankelijk zijn van eigen interpretatie en afleidingen.Voorkennis
De laatste indicator die van belang is, is de voorkennis van het publiek. Het publiek kan de zaal binnenstappen met een zeker idee van het personage dat door de volgende elementen ingegeven kan zijn:

  • Bekendheid met het verhaal. Dit geldt vooral voor boekverfilmingen of films gebaseerd op andere media als theater of strips.
  • Bekende personages. Bepaalde personages – zoals Dracula, Tarzan en James Bond – komen voor in meerdere films. Soms worden ze in de loop der tijd vertolkt door verschillende acteurs. Van dit soort personages hebben mensen meestal al een beeld voordat ze de bioscoop in stappen.
  • Promotie die de film voorgaat. Posters, interviews en kijkjes achter de schermen kunnen verwachtingen voor het verhaal en personages oproepen.
  • Ster en genre. Sommige sterren zullen we alleen in bepaalde genres verwachten.
  • Filmkritieken. Een recensie en/of classificatie van een film kunnen ook leiden tot een bepaalde lezing van een personage.

In het geval van Apocalypse Now, waarin het moeilijke maakproces van de film breed uitgemeten is in de pers, is niet ondenkbaar dat het publiek een grote hoeveelheid voorkennis had bij het zien van de film. Weten dat Martin Sheen een hartaanval kreeg, dat Coppola schijnbaar gek werd tijdens de opnameperiode, en dat Brando’s werkwijze de opnamen nog meer ophielden, beïnvloeden de manier waarop de film gezien wordt wellicht. In de volgende analyse van Apocalypse Now zal ik rekening houden met mise-en-scène, vooral in de scènes waarin Kurtz in beeld is. De setting en de belichting, in combinatie met Brando’s performance, bepalen de sfeer in deze scènes en leveren een grote bijdrage aan de verbeelding van het personage Kurtz.
Literatuur
Bordwell, David en Thompson, Kristin. Film Art. An Introduction. 5th edition. New York: McGraw-Hill, 1997.

Dyer, Richard. Stars. London: British Film Institute, 1998.
Rimmon-Kenan, Shlomith. Narrative Fiction. Contemporary Poetics. London: Methuen, 1983.

Categorieën
Film

Brando’s Kurtz: (De)Constructie van een personage

Inleiding

It’s like a cancer… Kurtz is not even a man anymore, he’s a trail of rumours. I would like to play with the audience’s imagination, trying to imagine this guy Kurtz, trying to put him together, trying to see what he would be like. […] The man becomes of certain mythical proportions so that when you finally come face to face with him and he is so different than you expected, he wins you over. You never thought you were going to like him.
– Francis Ford Coppola

In de aflevering ‘Restless’ van de tv-serie Buffy The Vampire Slayer zit een scène waarin de klassieke film Apocalypse Now (1979) van Francis Ford Coppola geparodieerd wordt. Een van de hoofdpersonages, Xander (Nicholas Brendon), droomt dat hij in het kantoor van de rector moet verschijnen. Hij is gekleed als soldaat. Met zijn handen op zijn rug gebonden wordt hij binnengebracht. Het kantoor van de rector is gehuld in duisternis, er schijnt slechts wat onaards licht via het rode gordijn voor de deuropening. De rector (Armin Shimerman) ligt op een bed. Als hij gaat zitten zien we slechts zijn kale hoofd in de duisternis. Terwijl hij praat, wast de rector zijn schedel. De woorden die Xander en de rector spreken vormen een parodie op de tekst uit de scène waarin Kurtz Willard ondervraagt.De parodie werkt doordat deze scène zo typerend is voor Apocalypse Now en het personage Kurtz – in de film gestalte gegeven door veteraanacteur Marlon Brando. Het wassen van het kale hoofd dat afsteekt tegen de schaduwen, de manier van praten, en de gebaren zijn zo kenmerkend dat we daar Kurtz in herkennen. Door het zien van de parodie vroeg ik me hoe het personage Kurtz in Apocalypse Now wordt geconstrueerd en welke middelen/technieken er worden gebruikt om tot deze constructie te komen.In de serie Brando’s Kurtz: (De)Constructie van een personage zal ik nader kijken naar de tekens die hiervoor gebruikt worden om, op basis daarvan, tot een omschrijving van het personage te komen. In de komende tijd dus voor de liefhebber wat filmtheorie op Mike’s Webs. De afleveringen van de serie zullen met enige regelmaat verschijnen.
Korte synopsis van Apocalypse Now
Hoewel ik ervan uitga dat iedereen Apocalypse Now al eens heeft gezien, hier een korte samenvatting van de film. Apocalypse Now draait om de reis van Kapitein Willard (Martin Sheen), een spion van het Amerikaanse leger. Willard wordt op een gevaarlijke missie gestuurd: hij moet de rivier Cambodja afreizen om daar Kurtz (Brando) te vinden en te vermoorden. Kurtz is een voormalig Amerikaans kolonel die is gedeserteerd. Hij is krankzinnig geworden en heerst over een groep Montagnaardse inboorlingen in een afgelegen oerwoudcomplex. De reis die Willard aflegt over de rivier brengt hem in het hart van de duisternis: die van de oorlog, maar ook in zichzelf.

Categorieën
Film Filmrecensie

Team America: World Police

Dinsdagavond 11 september zendt Veronica om 20:30 de film Team America: World Police uit. (Die datum kán geen toeval zijn.) Voor wie de film nog niet gezien heeft – shame on you, by the way – is dit een échte aanrader. Voor wie hem wel gezien heeft trouwens ook.Team America is een groep van specialisten die overal ter wereld terrorisme en geweld bestrijden volgens de ‘American Way’. Dat hier en daar onschuldige slachtoffers vallen en enkele nationale monumenten sneuvelen (zoals de Eiffeltoren en enkele piramides) moeten de brave wereldburgers maar voor lief nemen.De satirische humor van Trey Parker en Matt Stone (South Park) is dikwijls grof, allesbehalve politiekcorrect en waarschijnlijk niet ieders smaak. Ook in Team America worden met deze humor bepaalde ‘misstanden’ in de wereld aan de kaak gesteld door ze belachelijk te maken. Het idee dat Amerika de politiemacht van de wereld zou zijn wordt bespot door het stuntelige Team America zelf. Maar ook de VN wapeninspecties in Irak, menig dictator en Hollywoodcorveeën als Alec Baldwin, Susan Sarandon en George Clooney moeten het ontgelden.Doordat marionetten de rollen spelen en de dialogen dik worden aangezet, wordt duidelijk hoe belachelijk sommige Hollywood-clichés zijn. Vooral actiefilms van producent Bruckheimer zijn na de avonturen van Team America nog moeilijk serieus te nemen – als dat al mogelijk was.De film ziet er fantastisch uit: aan de decors is veel zorg besteed. Het hoofdkwartier van Team America bevindt zich in Mount Rushmore en had uit een Bond-film kunnen komen. Ook de weergave van Parijs en Caïro is indrukwekkend. Team America bewijst dat het boeiend is om 90 minuten naar poppen te kijken. Vooral de gevechtsscènes en een seksscène tussen twee poppen zijn hilarisch. De film Thunderbirds (Jonathan Frakes, 2003) was duidelijk beter geweest als marionetten de hoofdrol hadden gespeeld. Nu is die film een fletse versie van het origineel.Team America: World Police past prima in de hedendaagse anti-Amerika mode. Parker en Stone haalden hun inspiratie uit recente (Amerikaans) politieke gebeurtenissen; zijn mensen als Bush toch ergens goed voor.

Categorieën
Strips

Superhelden 101: De wereld van de superheld

Een elementaire kijk naar de wereld van de superheld. Over verschillende universums, New York als locatie, magische wetenschap en de strijd met de tijd.‘The costumed superheroes generate their own particular world – a world which starts at the point where our own familiar world leaves off. All the additions to the familiar world are extraordinary ones: invasions from space, mutations, master criminals, the supernatural. It’s our own world made stranger and more robust to fit the stature of the larger-than-life hero,’ aldus Reynolds. (Reynolds 1992: 37.) De wereld van de superheld is dus niet volledig gelijk aan die van ons.

New York, New York

Marvel & DC
Binnen het superheldengenre kennen we grofweg twee werelden: die van Marvel Comics en die van DC Comics, de twee grootste uitgeverijen. Er zijn ook andere kleinere uitgeverijen die superheldenverhalen publiceren, zoals Image comics en Dark Horse, maar die spelen een marginale rol – zeker als het om stripverfilmingen gaat. Het Marvel Universum heeft zijn eigen regels en personages, net als dat van DC. Slechts bij uitzondering vechten helden uit het Marvel Universum aan de zijde van collega’s uit de DC wereld, in zogenaamde cross-over verhalen. Dit heeft alles te maken met de copyrights over de personages. Binnen een universum komen de verschillende helden en schurken elkaar wel vaak tegen. Zo kan Spiderman in aanraking komen met de held Daredevil omdat ze beiden tot het Marvel Universum behoren. Locatie NY
Het merendeel van de superheldenverhalen is gesitueerd in New York of in een stad die The Big Apple moet voorstellen. In het universum van DC Comics wordt New York altijd anders genoemd: zo is Superman de beschermheer van Metropolis, Batman van Gotham City en rent The Flash zijn rondjes in de straten van Central City. Een interessant verschil is bij DC Comics soms een alternatieve versie van New York wordt afgebeeld, zoals bijvoorbeeld een gotische versie in Batman, terwijl het Marvel Universum New York wordt afgebeeld zoals ze is. (Overigens heeft Gotham City er lang niet altijd gotisch uit gezien. In de beginjaren van Batman werd de stad zelfs gewoon nog New York genoemd.)Ook heeft N.Y. geen andere naam bij Marvel. Dit geeft de verhalen een extra effect omdat fictie plaatsvindt op een locatie die bestaat in de realiteit. Hierdoor wordt suspense opgewekt: een superschurk als Doctor Doom of Magneto is immers veel bedreigender tegen een herkenbare realistische achtergrond.De vraag waarom New York het decor is voor veel superheldenverhalen is makkelijk te beantwoorden. New York is een stad die tot de verbeelding spreekt. Reynolds omschrijft dit als volgt:

New York draws together an impressive wealth of signs, all of which the comic-reader (of the 1940s or the 1990s) is adept at deciphering. It is a city which signifies all cities, and, more specifically, all modern cities, since the city itself is one of the signs of modernity. […] New York is a sign in fictional discourse for the imminence of […] possibilities – simultaneously a forest of urban signs and an endlessly wiped slate on which unlimited designs can be inscribed […]. (Reynolds 1992: 19)

Realiteit
Superheldenverhalen zijn meer geaard in de realiteit dan men op het eerste gezicht zou denken. De meeste verhalen gaan over alledaagse zaken, terwijl de superactie daar om heen speelt. Dit idee is komt goed naar voren in de Spiderman-comics, waarin het normale leven van Peter Parker een prominente plaats heeft en onlosmakelijk verbonden is met de avonturen van Spiderman zelf. Het alledaagse biedt een contrast met de buitengewone held: zo wordt de superheld soms bedreigd door een normale misdadiger met een pistool of mes.‘This is a note that most superhero stories strike from time to time, lest the contrast between super-powered hero and the average individual becomes lost – and the sense of wonder blunted by showing nothing but superpowered [sic] characters slugging it out with each other.’ (Reynolds 1992: 14) Dit geldt overigens niet voor een held als Batman: omdat hij geen superkrachten heeft, is hij wat betreft zijn kracht ongeveer gelijk aan gewone misdadigers. Magische wetenschap
In de wereld van de superheld speelt wetenschap een belangrijke rol. Zo krijgen veel superhelden en -schurken hun krachten door middel van een ongeluk met radioactiviteit/straling of via een wondermiddel. Deze wetenschap heeft echter veel weg van magie omdat deze eerder mystiek is dan plausibel: ‘The stories are mythical and use science and magic indiscriminately to create a sense of wonder’. (Reynolds 1992: 16, 53-54)We kennen dit gegeven uit onder andere Gothic-horrorverhalen als Frankenstein, waarin de wetenschapper Dr. Frankenstein uit delen van dode lichamen een levend wezen weet te scheppen. Een beter voorbeeld is wellicht het verhaal The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde, van Robert Louis Stevenson. In dit verhaal verandert een wetenschapper door zijn experimenten in een monsterlijk alter ego. Dit gegeven is onder andere terug te vinden in het verhaal van de Green Goblin, de Lizard en natuurlijk de Hulk.Interessant is dat het ontstaan van mutanten een natuurlijke oorsprong kent: bij deze mensen zijn de speciale krachten aangeboren. Mutanten worden daarom gezien als de volgende stap in de evolutie van de mens. (In de televisieserie Heroes wordt van een vergelijkbare theorie uitgegaan om de speciale krachten van de personages te verklaren.) Hoewel evolutionaire mutaties een natuur¬verschijnsel zijn, werd het grote publiek in de jaren vijftig en zestig bekend met de nare mutaties die het gevolg kunnen zijn van atoomstraling. Deze angst voor straling en de atoombom (met andere woorden de angst voor wetenschap) werd geuit in de popcultuur van die tijd. Dit is terug te vinden in de verhalen rond de gemuteerde dinosauriër Godzilla en in de superheldencomics. Omdat radioactiviteit een hot item was in de jaren zestig, hebben veel van de superhelden en -schurken hun krachten hieraan te danken. (Sanderson 1996: 210) De effecten van radioactiviteit zijn echter puur fantasie – voor zover ik weet is er immers nog nooit iemand in de Hulk veranderd na een overdosis gammastraling.

Magische wetenschap: ‘The power of the sun in the palm of my hands’.

Continuïteit
Ieder superheldenuniversum kent een eigen continuïteit. Dit kan in de loop der jaren nogal ingewikkeld worden door de grote hoeveelheid series, verhalen en ontwikkelingen die plaatsvinden. De echte comicfan is zich bewust van de continuïteit in de verhalen en de opgebouwde achtergrond van de personages; het is een belangrijke factor in de intertekstuele samenhang binnen het universum. Reynolds onderscheidt drie niveaus van continuïteit: (Reynolds 1992: 38-43)1. Serial continuity: deze soort continuïteit kennen we uit soaps, waarin alle voorgaande afleveringen de achtergrond vormen voor huidige ontwikkelingen. Dit geeft vaak een probleem voor comicschrijvers, vooral als die achtergrond uit vele jaren geschiedenis bestaat. 2. Hierarchical continuity: hier draait het om de onderlinge verhoudingen tussen de superhelden en –schurken: het gaat om de hiërarchie naar kracht. Als superschurk B verslagen wordt door held A en superschurk B held C verslaat, dan is held A sterker dan held C en staat deze hoger in de hiërarchie. Persoonlijk vind ik dit de minst interessante vorm van continuïteit, omdat het winnen van een strijd niet alleen afhankelijk is van de kracht van een personage, maar ook van diens karakter en slimheid. 3. Structural continuity: serial continuity (die zich ontwikkelt over tijd) en hierarchical continuity (de stand van zaken op een bepaald moment) vormen tezamen de structural continuity. Deze vorm van continuïteit bevat niet alleen alles wat er ooit in het universum gebeurd is of gesuggereerd wordt, maar bestaat ook uit elementen uit de echte wereld: ‘Structural continuity also embraces those elements of the real world which are contained within the fictional universe of the superheroes, and (for the truly committed) actions which are not recorded in any specific text, but inescapably implied by continuity.’ (Reynolds 1992: 41) Reynolds geeft als voorbeeld de grootvader van Superman: hoewel dit personage nog niet is voorgekomen, moeten we er wel vanuit gaan dat de man heeft bestaan en dat hij ieder moment in een verhaallijn kan opduiken. Vanaf dat moment is dit personage een concreet element in de continuïteit. De structural continuity die vele jaren voortduurt, geeft problemen wat betreft de tijdsverloop binnen de verhalen en de ‘echte’ wereld. Hoewel Spiderman in 1962 het licht zag en tiener was, is hij nu, ruim vijfenveertig jaar later, slechts een paar jaar ouder geworden. Batman zou nu bijna negentig jaar oud zijn in onze tijdstelling. Door dit probleem te omzeilen worden de lichamen van de helden losgemaakt van de tijd. Zo blijft Spiderman rond de twintig hangen en zal Batman nooit echt ouder worden. Overigens doorloopt Spiderman wel verschillende fasen in zijn leven die duidelijk in een bepaalde leeftijd zijn te plaatsen. Zo is hij al van de middelbare school overgegaan naar de universiteit. Om de zoveel tijd wordt het personage echter iets verjongd, zodat hij een jong publiek blijft aanspreken.Wanneer er wel een verhaal verteld wordt van een oudere Batman, dan wordt dit verhaal gepresenteerd als alternatief toekomstbeeld, dat losstaat van de huidige continuïteit:

Clearly, intertextual and metatextual continuity create a subsidiary world in which the process of time can be kept under control. While this process does not exactly abolish history from superhero comics, it does divorce the superheroes lives from a historical context.

Toch zijn de verwijzingen naar de tijd van productie in de verhalen terug te vinden. Een redelijk recent voorbeeld hiervan is de aanslag op 11 september 2001, waarnaar verwezen wordt in The Amazing Spider-Man (Vol. 2) # 36. Ook zijn bepaalde thema’s die populair zijn altijd terug te vinden in de comics. Zo had Marvel in de jaren zeventig een verhaallijn waarin Harry Osborn verslaafd was aan de drugs en had een nichtje van Peter Parker eind jaren tachtig last van eetstoornissen.
Michael Minneboo
Samenvatting Superhelden 101
Het superheldengenre, dat begon met de creatie van de held Superman, bevat de volgende typerende elementen:De superheld: de bekendste superhelden zijn te zien als culturele iconen, ze genieten een algemene bekendheid bij een groot publiek. Superhelden zijn zowel outsiders als insiders. Ze zijn outsiders omdat ze door hun speciale krachten buiten de maatschappij staan; sommigen van hen zijn zelfs vergelijkbaar met goden. Anderzijds zijn ze ook insiders omdat ze deel uitmaken van de maatschappij en de Amerikaanse ideologie uitdragen. Volgens Adatto is de superheld een variatie op de maverick hero, met deze uitzondering dat deze niet rebelleert tegen de methoden en de praktijken die hij dient. Al moet de held soms wel de wet overtreden om gerechtigheid te doen geschieden.Het alter ego: volgens Taormina kan het alter ego van de superheld meerdere functies hebben, zoals het beschermen van naasten en een toegang bieden tot een normaal leven. De geheime identiteit eist vaak offers in de privé-sfeer. De kans op ontmaskering biedt stof voor suspense.Het Kostuum: dit is een het teken van een individuele identiteit (het uiterlijk van het alter ego) en heeft daarnaast de functie van een uniform, waarmee superwezens zich onderscheiden van normale stervelingen. De belangrijke superhelden veranderen zelden van kostuum, al kan het pak wel wat aangepast worden om aan de eisen van de mode te voldoen. Daarnaast kan een kostuum een fetisjerende functie hebben en een bron zijn van seksuele kracht.
Het verlies van naasten en alternatieve familie: een vast thema in het superheldengenre is het verlies van naasten – meestal speelt het verlies van de ouders een centrale rol in de wording van de held. Dit hangt samen met het thema van de alternatieve familie: veel superhelden kennen alternatieve vaderfiguren en een alternatieve familie in het superheldenteam.De schurk: de superschurk is de tegenhanger van de held – hij/zij is een psychotische kracht die chaos brengt. De schurk staat symbool voor de scheiding tussen kennis en geweten, doordat hij wetenschappelijke kennis aanwendt om macht te verwerven. De overwinning op het kwaad is overigens slechts van tijdelijk aard: wanneer de superschurk niet terugkeert, staat er een nieuwe klaar om het leven van de held moeilijk te maken. In tegenstelling tot wat Reynolds beweert, wordt in de comics misdaad wel sociologisch gemotiveerd: de achtergrond van de superschurk kan een rol spelen in diens zucht naar macht.De wereld van de superheld: deze wereld lijkt op die van ons, maar biedt plaats aan personages en situaties die larger than life zijn. In bijna alle superheldenverhalen staat New York model voor de setting. In de wereld van de superheld speelt wetenschap een belangrijke rol – het biedt een verklaring voor de verwerving van de superkrachten. Vaak is er echter sprake van een magische wetenschap, die eerder mystiek is dan plausibel. De verschillende universa waarin superhelden voorkomen, kennen drie vormen van continuïteit. Vooral de structural continuity is in dit opzicht interessant omdat deze problemen geeft wat betreft het tijdsverloop in de verhalen. Het lichaam van de superheld mag dan min of meer losstaan van de tijd, de verhalen echter niet: ze reflecteren altijd populaire thema’s van de tijd waarin ze geproduceerd zijn. In sommige gevallen komen zelfs historische gebeurtenissen in de verhalen voor. Bovenstaande tekst is een bewerking van de doctoraalscriptie Superhelden in actie: Comics op celluloid. Geschreven door Michael Minneboo, major filmstudies Vakgroep Film- en televisiewetenschappen, Universiteit van Amsterdam.Literatuur
Adatto, Kiku. Picture Perfect. The Art and Artifice of Public Image Making. New York: Basic Books, 1993.

Brooker, Will. Batman Unmasked. Analyzing a Cultural Icon. London: Continuum, 2000.

McCloud, Scott. Understanding Comics. The Invisible Art. 2e druk. New York: Paradox Press, 2000(a).

Persmap. Spider-Man. Production Information. Amsterdam: Columbia Tristar Films, 2002.

Persmap. The Hulk. Amsterdam: Universal Pictures, 2003.

Reynolds, Richard. Superheroes. A Modern Mythology. London: B.T. Batsford, 1992.

Sassienie, Paul. The Comic Book. The One Essential Guide for Comic Book Fans Everywhere. London: Ebury, 1994.

Taormina, Agatha. The Hero, the Double, and the Outsider. Images of Three Archetypes in Science Fiction. Diss. Carnegie-Mellon University, 1980. Ann Arbor: University microfilms international, 1982.

Gerelateerde artikelen
Batman op de divan

De charme van Spider-Man

Waarom Batman en de Joker niet zonder elkaar kunnen

Categorieën
Film

Een muzikale schatkamer

Wanneer ze het ouderlijke huis verlaat om Amerika (en zichzelf) te ontdekken met haar vriendje, laat Anita Miller haar indrukwekkende platencollectie achter bij haar broertje William. Als ze afscheid nemen, legt Anita haar handen op zijn schouders, buigt ze iets voorover en zegt ze hem met een oprechte blik: ‘One day you’ll be cool.’ Dan fluistert ze in zijn oor: ‘Look under your bed. It’ll set you free’. Ze rijdt weg met haar vriendje; haar beduusde broertje en bedroefde moeder worden steeds kleiner op de achtergrond. Die avond haalt William een grote leren tas onder zijn bed vandaan, gevuld met juweeltjes uit de popmuziek: Creams Wheels of Fire, Bob Dylans Blonde on Blonde, Get Yer Ya Ya’s Out van The Rolling Stones, Pet Sounds van The Beach Boys, Abraxas van Santana, Jethro Tulls Stand Up, The Mother’s of Inventions We’re Only In It For The Money, Led Zeppelin II, Tommy…. Vanaf dit moment zal Williams leven nooit meer hetzelfde zijn… Met het luisteren van deze albums begint hij aan een reis die hem brengt tot in het kantoor van Rolling Stone Magazine. Een reis waarin hij toert met de band Stillwater en waarin hij voor het eerst zijn hart verliest aan het engelachtige meisje Penny Lane. Bovenstaande is een beschrijving van een scène uit de film Almost Famous van regisseur Cameron Crowe, die zijn ervaringen als jonge journalist van Rolling Stone Magazine gebruikte als basis voor deze autobiografische fictie. Een heerlijke film over de liefde voor popmuziek in de magische jaren zeventig, volwassen worden en de mythe van Amerika. Toen ik de soundtrack van de film luisterde, maakte ik kennis met een paar nieuwe bands – The Allman Brothers, Led Zeppelin en Cat Stevens – daarmee vervulde Almost Famous voor mij dezelfde functie als Anita voor haar broertje William.Zolder
Hoewel ik geen oudere zus heb die mij kon wijzen op de grote muzikale schatkist die het verleden bevat, maakte ik op mijn dertiende wel iets soortgelijks mee. Het was een warme zaterdagmiddag toen ik de taak had gekregen om de zolder op te ruimen. Ik begaf me tussen de oude spullen van mijn familie – stapels dozen ruikend naar oude sokken, in een benauwde ruimte waar stof en spinrag heersten. Daartussen vond ik onverwachts een doos met lp’s. De guitig kijkende discodansers op de voorste albumhoezen deden m’n ruggengraat trillen van afgrijnzen. Daarachter stonden echter Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band en Abbey Road. Gevolgd door een collectie met soul klassiekers, Tommy van The Who en wat platen van de Rolling Stones. (Overigens stond er naast disco ook een hoop andere meuk, waarvan ik de namen niet zou herhalen, zelfs al kon ik ze herinneren). Groeven vol muziek
Ik had in die tijd nog een platenspeler en draaide de gevonden schijfjes vinyl een voor een. Altijd een magisch moment als de naald de groef vindt en tussen het krakende stof door de eerste klanken klinken. Ik kon vroeger uren staren naar het voortglijdende vinyl en de naald die zich met gepaste snelheid naar het centrum van de plaat bewoog. Het was niet zo dat ik toen The Beatles voor het eerst hoorde. Bij ons thuis werd er voor het begin van Sky Radio regelmatig goede muziek gedraaid, dus ik was oppervlakkig bekend met het werk van The Fab Four, maar ook Elvis Presley, Otis Redding, George Michael, Booker T. and the MG’s – om maar een kleine selectie te noemen. Op het moment dat ik zelf muziek begon te draaien, kreeg het een geheel nieuwe – persoonlijke – betekenis. Alsof er een spannende wereld werd ontsloten. Mijn reis was pas begonnen…

Lees ook (of niet): A Case of High Fidelity, The Beatles: Love,
Freddie and me en Grote verwachtingen.

Categorieën
Film

Film: Het beeld van beginners op de arbeidsmarkt, volgens Hollywood

In Hollywoodfilms zie je vier typen starters op de arbeidsmarkt.
Ze verschillen veel van elkaar, maar één ding hebben ze gemeen:
ze koesteren allemaal de Amerikaanse Droom.The Graduate, The Secret of My Success, The Firm, Wall Street, Reality Bites en Shattered Glass.
Ideale, heilige, valse en verdwaalde starters
Een pizza en een blikje fris is alles wat de jonge Brantley Foster zich kan veroorloven. Gezeten voor dit schamele avondmaal, in zijn minuscule kamer, staart hij naar zijn retourticket voor Kansas. Zijn ouders stonden erop dat hij dat zou kopen voor als hij geen baan in New York zou kunnen krijgen. Keer op keer is hij bij sollicitaties afgewezen. Zal hij het ticket gebruiken? Of blijft hij in zichzelf geloven en is er toch nog hoop op een carrière in The Big Apple?Veel starters zullen zich herkennen in Brantley Foster uit de speelfilm The Secret of My Success (Herbert Ross, 1987). Starters hebben veel met elkaar gemeen: ze zijn op zoek naar de juiste baan en eigenlijk ook naar zichzelf. Het leven vlak na de studie biedt, zo lijkt het, eindeloos veel mogelijkheden en hindernissen. Dat maakt het dankbaar materiaal voor films.Ook al zijn Hollywoodfilms over starters sterk gedramatiseerd en worden maatschappelijke kwesties erin versimpeld, ze laten herkenbare situaties zien. Cinema werkt in dit opzicht als een ‘moreel laboratorium’, zegt Wim Staat, universitair docent film en visuele cultuur aan de Universiteit van Amsterdam. ‘In dat concept, bedacht door Stanley Cavell, heeft het filmpersonage een bijna onoplosbaar probleem of een dilemma. Er is een aantal manieren om hierop te reageren. Het publiek kan zich identificeren met de hoofdpersoon en het herkent de sociale rol die hij vervult. Wanneer bijvoorbeeld een huisvader in een gezinsauto een kind aanrijdt, kun je je als toeschouwer in die situatie verplaatsen en afwegen of je hetzelfde zou handelen als de hoofdpersoon.’De Ideale Starter
Is ambitieus, gelooft in zichzelf en maakt carrière op eigen merites. Hij leeft de Amerikaanse Droom.In de komedie The Secret of My Success hoopt Brantley Foster (Michael J. Fox), opgegroeid op een boerderij in Kansas, na zijn studie carrière te maken in New York. ‘Ik wil een berg geld verdienen en een betekenisvolle relatie met een mooie vrouw’, zegt hij tegen zijn moeder.Tijdens een reeks sollicitaties blijkt dat Brantley te weinig werkervaring heeft. Een klassieke starterssituatie: zolang je niet kunt werken, kun je geen ervaring opdoen, maar zonder ervaring kom je niet aan de bak. Brantley moet het aanpakken op de ouderwetse manier: onderaan beginnen en langzaam opklimmen. Na aandringen geeft zijn oom Howard Prescott (Richard Jordan) hem een baan in de postkamer van zijn bedrijf.Brantley neemt de identiteit aan van een niet-bestaande werknemer op kantoor en leert al doende de multinational vanbinnen en -buiten kennen. Niet alleen weet hij de zaak samen met zijn tante (Margaret Whitton) over te nemen en te redden van een vijandige overname, ook verovert hij het meisje van zijn dromen (Helen Slater).Brantley is de Ideale Starter: hij wil alles op eigen kracht doen. Dankzij zijn talent en gewiekstheid staat hij binnen enkele weken (!) aan de top van een grote internationale coöperatie. Zijn tante stelt hem weliswaar tijdens een tuinfeest voor aan de juiste zakenmannen, het is echter nog steeds aan hemzelf om deze investeerders te overtuigen van zijn plannen. Brantley bewijst dat in Amerika het geld voor het oprapen ligt, als je maar je best doet en het slim aanpakt.Succesverhalen
De verbeelding van de starter in Hollywoodfilms is direct verbonden met het Amerikaanse ideaal. ‘Het gaat vaak om succesverhalen’, zegt Staat. ‘Ideologie is onvermijdelijk. Volgens het ideaal van de Amerikaanse droom ­- life, liberty and the pursuit of happiness -­ bieden de VS je de kans de persoon te zijn die je wilt zijn.’De Ideale Starter bewijst dat het idee van meritocratie werkt: iemands sociaal-economische positie wordt bepaald door zijn of haar talenten en verdiensten. Dus heeft iedereen dezelfde kansen. Staat: ‘Wie niet succesvol is, heeft dat aan zichzelf te wijten. Het ligt niet aan de Amerikaanse maatschappij.’Doet wat betreft ambitie niet onder voor de Ideale Starter. Zijn wereld is echter niet vrolijk en onbezorgd. Om de top te bereiken moet hij weliswaar slachtoffers maken, maar de Heilige Starter laat zich niet corrumperen en verloochent zijn idealen niet.In The Firm (Sydney Pollack, 1993) is Mitch McDeere (Tom Cruise) het schoolvoorbeeld van de Heilige Starter. Hij studeert cum laude af aan Harvard, hij loopt stage bij een gerenommeerde rechter, en bovendien heeft hij een bijbaan, in de horeca. Logisch dat alle advocatenkantoren op hem azen. Ze bieden hem hoge salarissen en goede secundaire arbeidsvoorwaarden.Het verhaal van Mitch is het klassieke ‘rags to riches’-scenario: hij groeide op in een trailerpark, trouwde met een rijke vrouw (Jeanne Tripplehorn) en heeft de ambitie om rijk te worden als fiscaaljurist. Daartoe neemt hij een baan aan bij een advocatenkantoor in Memphis.Helaas is deze baan minder perfect dan hij lijkt: de firma wast geld wit voor de maffia en houdt werknemers in een ijzeren greep -­ ontslag betekent de dood. Mitch weet zich van de firma en de maffia te verlossen door de wet tot op de letter te volgen. De firma factureert namelijk systematisch meer dan de gewerkte uren aan haar klanten en dat is een misdrijf. Uiteindelijk heeft Mitch de wet herontdekt en is zijn huwelijk gered. Samen met zijn vrouw begint hij een idyllisch klein advocatenkantoor.Net als Mitch McDeere kan beursmakelaar Bud Fox (Charlie Sheen) de verleidingen van een snelle carrièrestap uiteindelijk weerstaan. In Wall Street (Oliver Stone, 1987) krijgt Bud, afkomstig uit de arbeidersklasse, de kans te werken voor belangrijke handelaar Gordon Gekko (Michael Douglas), maar die blijkt handel te drijven met voorkennis. Uiteindelijk besluit Bud Gekko aan te geven, hoewel die hem rijk en machtig had kunnen maken. Evenals Mitch McDeere in The Firm heeft Bud geleerd dat normen en waarden belangrijker zijn dan een snelle carrière.De Valse Starter
Tegenpool van de Heilige Starter. Net zo ambitieus als de andere starters, maar in tegenstelling tot hen is de Valse Starter bereid alles te doen om de top te halen.In Shattered Glass (Billy Ray, 2003) is Stephen Glass (Hayden Christensen) een jonge veelbelovende redacteur bij het opinieweekblad The New Republic. Hij speelt de extreem aardige collega ­- altijd klaar met een tip of een kopje koffie -­ en stelt zich bescheiden op. Naast zijn drukke baan als journalist werkt hij tot in de kleine uurtjes aan zijn rechtenstudie, want zijn ouders willen dat hij iets heeft om op terug te vallen.Wanneer Glass levendig vertelt over zijn belevenissen, hangt iedereen aan zijn lippen. Zijn verhalen zijn te mooi om waar te zijn – ­ letterlijk: hij loopt tegen de lamp en 27 van de 41 artikelen die hij schreef, blijken gedeeltelijk of volledig verzonnen te zijn. Shattered Glass is gebaseerd op ware feiten: Stephen Glass heeft werkelijk The New Republic bedrogen.En hij is niet de enige in zijn soort. De jonge journalist Jayson Blair lichtte vier jaar lang The New York Times op met valse citaten, plagiaat en zelfbedachte scènes. Deze beginnende journalisten zijn voorbeelden van de Valse Starter: ze overschrijden normen en ethische grenzen, iets wat de Heilige Starter juist niet doet.De Verdwaalde Starter
Leeft in het zwarte gat na de studie. Hij weet niet precies wat hij wil. Hij zoekt naar een passende baan én naar zijn plek in de maatschappij.De pientere Lelaina Pierce (Winona Ryder) komt nergens aan de slag. Ze is overgekwalificeerd of heeft te weinig ervaring. Nadat Lelaina voor de zoveelste sollicitatie in haar vakgebied, de media, is afgewezen, staat ze in de lift omlaag: een visuele metafoor voor het feit dat ze haar carrièreverwachtingen naar beneden moet bijstellen.Ze mag zich dan te goed voelen voor werk bij de kledingketen Gap, waar haar vriendin Vickie (Janeane Garofalo) bedrijfsleider is, het lukt haar zelfs niet een baan in een fastfoodketen te bemachtigen. Lelaina en haar vrienden zijn allemaal op zoek naar hun plek in het leven. Ze weten wat ze niet willen, maar ze hebben geen goed alternatief.Reality Bites (Ben Stiller, 1994) vertelt het verhaal van generatie X, de twintigers die zich afzetten tegen de maatschappij van de babyboomers. Zoals Lelaina in haar afstudeerrede zegt: ‘Ze vragen zich af waarom we niet geïnteresseerd zijn in de tegencultuur die ze hebben gecreëerd, terwijl ze hun revolutie zelf hebben opgegeven voor een paar gympen.’ Maar als je de geldende waarden van de maatschappij de rug toekeert, wat dan? Daar heeft ze niet direct een antwoord op.Lelaina praat over mooie idealen en je afzetten tegen de consumptiemaatschappij, maar de huur moet toch ook worden betaald. Dat is het moment dat de realiteit ‘bijt’.Deze keuze tussen idealisme en conformisme komt terug in de relaties met de twee mannen in haar leven. Kiest ze voor Troy (Ethan Hawke), de filosofische nietsnut vol idealistisch geneuzel? Of gaat ze voor de commerciële Michael (Ben Stiller), de onderdirecteur programmering van In Your Face TV die Lelaina’s integere documentaire over haar vrienden laat verknippen tot een komische MTV-achtige trailer?Uiteindelijk kiest Lelaina voor haar idealen en voor Troy. Maar de kans is groot dat beiden zich zullen conformeren aan de heersende (commerciële) norm. Wie verder wil komen in de maatschappij moet immers het spel meespelen volgens de regels.Het zwarte gat
In The Graduate (Mike Nichols, 1967) worstelen Benjamin en zijn vriendin Elaine met dezelfde dilemma’s. Net als Reality Bites gaat deze film over het zwarte gat na de studie en het verzet tegen de oudere generatie. Na zijn afstuderen leeft Benjamin (Dustin Hoffman) in een vacuüm van verveling: dagenlang dobbert hij rond op een luchtbed in het zwembad, zoals hij doelloos door het leven drijft. Benjamins toekomstplannen zijn vaag: ‘Ik wil dat mijn toekomst ánders is’, vertrouwt hij zijn vader tijdens zijn afstudeerfeestje toe.Uiteindelijk wil hij ontsnappen aan het verstikkende milieu van zijn ouders; hij gaat niet naar graduate school, zoals zijn vader wil, en hij kiest voor een toekomst met Elaine (Katharine Ross). Daarmee maakt hij een eind aan de affaire die hij heeft met haar moeder, Mrs. Robinson (Anne Bancroft). Die leidt een ongelukkig leven sinds ze haar studie kunstgeschiedenis opgaf omdat ze zwanger werd.De twee starters willen een betere toekomst voor zichzelf. Elaine trouwt met een ander, een jongen die wél door haar ouders als ideale schoonzoon wordt beschouwd, maar kiest na de huwelijksvoltrekking alsnog voor Ben.En toch. Wanneer Ben en Elaine opgelucht hun toekomst tegemoet rijden, is het de vraag of zij de valkuilen kunnen vermijden waarin hun ouders zijn gestapt. De stilte in de bus is ambigue: hebben ze elkaar na de rebellie nog wel iets te vertellen? Weten ze waar ze naartoe gaan? Ook Verdwaalde Starter Lelaine uit Reality Bites, enkele generaties later, heeft daar het antwoord nog niet op gevonden.Dit artikel is ook gepubliceerd in Intermediair#10 (2007) en op de site van Intermediair.