Emilia Clarke boeit ook als ze haar kleren aan heeft.
Maandag 2 december 2019
Omdat mijn ‘Mijn lijst’ op Netflix heel veel titels bevatte waar ik maar niet aan toekwam, besloot ik om in de maand november elke dag een film te gaan kijken.
Om mezelf alle rust te gunnen voor dit project, besloot ik er online niets over te zeggen. Mijn eerste impuls was namelijk om elke dag op Instagram te plaatsen welke film ik had gekeken en te zeggen wat ik ervan vond. Maar dan kreeg ik vast van anderen te horen of zij die film leuk vonden of niet, en eerlijk gezegd had ik daar geen trek in. Iedereen mag van alles vinden wat hij of zij wilt, maar ik hoef het niet allemaal te horen. Niets vervelenders wanneer je heel blij wordt van een film en iemand moet dan zo nodig vertellen wat er allemaal mis aan is.
Het werd dus een fijn privéproject. Iets voor mezelf. Je hoeft immers niet alles online te knallen.
De voorwaarden die ik mezelf stelde waren dat de film op Mijn lijst van Netflix moest staan, dat ik de film nog niet gezien had en dat ik hem helemaal af zou kijken.
Nu het december is kan ik concluderen dat het goed gelukt is om elke dag een film te kijken. Er waren maar drie avonden dat ik er geen zin in had. En op een van die avonden heb ik vooral veel YouTube-filmpjes gekeken, want daar liep ik toen weer achter mee.
In totaal heb ik 26 films van mijn Netflix-lijst kunnen schrappen en zag ik een film bij mijn maatje Paul: Terminator Genisys.
Het voelde fijn om eens toe te komen aan de films die ik altijd al eens wilde zien. Ze stonden niet voor niets op Mijn lijst. Het voelde alsof ik een taak die ik me had voorgenomen uitvoer en afmaakte. En dat voelde goed.
Emilia Clarke boeit ook als ze haar kleren aan heeft.
Ook heb ik me met iedere film goed vermaakt. Zelfs met Terminator. Dat kwam deels doordat ik hem samen met Paul zag, maar ook omdat het Arnold vs Arnold was. En het feit dat je twee uur lang naar Emilia Clarke kunt kijken compenseert volledig het feit dat er qua tijdrijzen geen touw vast viel te knopen aan deze Terminator-aflevering. Logica was ver te zoeken. Laten we eerlijk zijn: na Terminator 2: Judgment Day hadden ze gewoon met deze serie moeten stoppen. Wie nog niet overtuigt is van die stelling, kijkt Dark Fate nog maar eens. Wat een overbodige prul is dat.
Tot slot had ik eindelijk weer eens het gevoel iets te doen met het gegeven dat ik eigenlijk filmwetenschapper ben van beroep. Omdat ik doorgaans voor mijn werk veel moet lezen en tv-series kijk, schiet het filmkijken er vaak bij in. Dat vind ik eigenlijk heel jammer, want ik hou erg van dit medium. Dat is waarschijnlijk de belangrijkste les die ik leerde van deze kijkmaand.
Zondag 1 december 2019
Het heeft ongeveer dertig jaar geduurd, maar eindelijk heb ik een goed exemplaar van Spectaculaire Spiderman 32 kunnen bemachtigen. Ik vond een gaaf exemplaar op de Wintereditie van Dutch Comic Con in een doos vol met oude Juniorpress comics. Per stuk kostten ze 1,50. Een mooie prijs.
Op de cover zien we Spider-Man in gevecht met Hydroman, een nieuwe superschurk die in dat nummer werd geïntroduceerd. De Amerikaanse uitgave was Amazing Spider-Man 212, een verhaal van Denny O’Neil getekend door JRJR. De Nederlandse uitgave is uit 1982.
Ongeveer dertig jaar geleden kocht ik deze comic al eens bij mijn lokale stripboer Het Gele Teken. Die had altijd tweedehands comics te koop. Soms ook dubbele exemplaren. Van Spectaculaire Spiderman 32 had hij echter maar een exemplaar en de cover daarvan was behoorlijk beschadigd. Van delen van de cover was de bovenste laag weggescheurd, waardoor er grote witte vlakken in de prachtige illustratie van John Romita Jr. zaten.
Eigenlijk vond ik het zo zonde dat de cover beschadigd was, dat ik de comic wilde laten liggen. Ik vroeg aan verkoper Harry of hij niet nog een exemplaar had liggen. ‘Nee, en ik weet ook niet of ik er ooit nog een binnenkrijg,’ zei hij. Toen kocht ik de comic toch maar, in de hoop om ooit een vervangend exemplaar te vinden. Ruim dertig jaar later vond ik die op de Dutch Comic Con.
Hoewel ik de Nederlandse Spider-Mans nu niet meer spaar en dit verhaal in een Amerikaanse bundel in de kast heb staan, was ik er toch heel blij mee. Het voelt alsof een zoektocht eindelijk is afgerond.
Op de Con zat naast me een jongen in de dozen met comics te kijken en kocht wat oude Peter Parkers. Hij vertelde dat hij ze vroeger altijd van zijn moeder kreeg, maar dat hij de comics bij een verhuizing was kwijtgeraakt. Peter Parker nummer 1 had hij overigens wel nog, maar in minder goede staat. Ik voelde even een verwantschap met deze onbekende mede-geek die zich liet leiden door een gevoel van nostalgie en een behoefte om zijn verzameling compleet te maken.
Tijdens de tweede dag van de wintereditie van Dutch Comic Con heb ik vooral veel cosplayers geïnterviewd. In stripblad Eppo heb ik een rubriek waarin ik iedere aflevering een leuke cosplayer ondervraag, dus het leek me een goed idee alvast wat mogelijke kandidaten te scouten. Cosplay vind ik een erg leuk verschijnsel en ook dit jaar waren er op Comic Con veel mensen die zich hadden verkleed als hun favoriete personage.
Ik nam de gesprekken op met mijn mobiel. Met een beetje mazzel kon ik daar weer vlogs van monteren. Je bent crossmedia journalist of je bent het niet.
In de dealerhal liepen zondagochtend veel cosplayers rond die zin hadden om over hun kostuum te praten. Behalve eentje dan. Die wilde zich graag laten interviewen en cosplayde voor het eerst. Zijn enthousiasme voor het cosplayen werkte aanstekelijk. Toch, toen ik nogmaals vertelde dat het interview voor een vlog was, wilde hij toch liever niet online gezet worden. Jammer, want het was een leuk interview. Maar natuurlijk respecteer ik dat wel en ik wiste dan ook meteen het file.
Het voordeel van de dealerhal is dat er niet zo heel veel muziek door speakers schalt. In de gamershal word je doof na een paar uur en interviews opnemen is daar niet te doen.
De Joker en een Riddler kon ik interviewen in de stand van Dirtees, wat helemaal een uitkomst was. De nieuwe JOKER-film is net een maand uit en deze Joker was helemaal in de stijl van Joaquin Phoenix’ versie van Batmans aartsvijand. Mocht je JOKER nog niet hebben gezien, doen! Want dit is een van de beste films van 2019.
Ook heb ik illustratoren SpaceMonsterArts en Renée Rienties geïnterviewd voor een vlog. Renée ken ik sinds we naast elkaar zaten op de Amsterdam Comic Con twee jaar geleden. Ze maakt leuke strips en mag gerust een aanstormend talent genoemd worden. Hoewel dat natuurlijk een verschrikkelijk cliché is, vind ik die van toepassing op dit jonge tekentalent. SpaceMonster kende ik van Instagram en zij mij ook, dus dat was meteen gezellig.
Het is grappig dat op de dagen dat ik mezelf voorneem het rustig aan te doen, ik vaak het meeste werk verzet. Nu is een Dutch Comic Con sowieso een mooie gelegenheid om met tekenaars en andere nerds te praten. Vaak leveren die gesprekken verse ideeën op voor artikelen, of materiaal voor vlogs. Ook spreek ik dan met opdrachtgevers van me die een stand hebben, zoals Rob van Bavel van Eppo.
Vele gesprekken later zat ik bij de live-opnamen van de podcast van Melvin en Gerto. Iedere week zijn ze met Chez Geeque te horen over geeky dingen. Hun gast was dit keer Kenny Rubenis die af en toe net zulke droge en gevatte opmerkingen maakte als zijn personages uit de strip Dating voor Geeks. De heren hadden enkele prikkelende stellingen over Star Wars en toen ze naar mijn mening vroegen over de Star Wars-films van Disney heb ik een monoloog gehouden over hoe vervelend ik die vind. Je kunt het beter Star Woke noemen in plaats van Star Wars. Bij deze film is de politieke en ideologische boodschap veel belangrijker dan het vertellen van een spannend en goedlopend verhaal. Mocht ik enkele wokies in het publiek hebben beledigd, dan maakt dat de dag eigenlijk alleen maar leuker.
Onderweg naar huis nam ik mezelf voor de volgende dag lekker aan de slag te gaan met de vlogs die ik had opgenomen. Helaas had het lot iets anders in gedachten. Vlak bij huis schoot er een nare steek door mijn linkervoet en kon ik bijna niet meer lopen. Nu sta ik op aanraden van de fysiotherapeut sinds twee maanden als ik werk achter mijn computer in plaats van te zitten. Al het staan, het recente sporten en twee dagen Comic Con waren kennelijk overbelastend voor mijn voeten. (Tenzij een van de wokies uit het podcastpubliek snel een voodoopoppetje van me gemaakt had en nu vol plezier met een naald in mijn linker voet aan het prikken was.) De volgende dag kon ik nog steeds niet staan op mijn voet en zat ik op de bank met een laptop achterstallige teksten te schrijven. Ook niet verkeerd, maar die vlogs moesten dus even wachten.
Maandag 25 november 2019
Afgelopen weekend was de Wintereditie van Heroes Dutch Comic Con in Utrecht. In Nederland zijn de Cons de afgelopen jaren succesvol gebleken, dus we hebben van EasyFairs maar liefst twee afleveringen per jaar. Daarnaast is er ook nog een Amsterdam Comic Con georganiseerd door een andere organisatie. Je zou misschien denken dat het allemaal wat te veel wordt, maar afgelopen zaterdag was uitverkocht en de zondag vrijwel ook. Dat betekende dat er zaterdag 20.000 man door de jaarbeurshallen trok van de ene zaal naar de andere. En aan de enorme stroom mensen kon je merken dat het druk was.
Marvels door Busiek en Alex Ross.
In de ochtend had ik enkele interviewafspraken met de mensen van Marvel Comics. Als eerste sprak ik met Alanna Smith, een redacteur van Marvel die portfolio’s van tekenaars zou beoordelen dat weekend. Daarna interviewde ik striptekenaar Arthur Adams en schrijver Kurt Busiek. Adams probeerde overal een luchtig en grappig antwoord op te geven. Tegenwoordig tekent hij vaker covers dan het binnenwerk van comics, omdat zijn stijl nogal arbeidsintensief is. Hij tekende vroeger bijvoorbeeld X-Men en brak door met de miniserie Longshot. Ik kocht nog een speciale beursuitgave van Adams met daarin mooie tekeningen van deze meester. Een leuk aandenken aan een leuk gesprek.
Met Busiek kon ik goed praten over zijn interessante project Marvels waar dit jaar een epiloog van is verschenen. De eerste vier delen van deze serie kwamen uit in de jaren negentig. Marvels toont belangrijke gebeurtenissen in het Marvel Universum vanuit het perspectief van de gewone man. Phil Sheldon, een nieuwsfotograaf, is de gewone man die centraal staat in deze serie. Alex Ross schilderde de illustraties in een realistische stijl, die het verhaal allemaal nog meer een documentair tintje geeft.
Ik vind Marvels een boeiend project en was daarom blij hierover met Busiek te kunnen spreken.
Voor de eerste twee interviews kon ik met de makers in een aparte ruimte zitten, maar Busiek sprak ik aan zijn signeertafel. Tijdens het interview werd de rij met fans die een handtekening van de schrijver wilden steeds langer. Toen ik na 18 minuten merkte dat hij moe begon te worden, heb ik het gesprek afgerond. De tekenaars en schrijvers komen naar de Con vooral om fans te ontmoeten, handtekeningen te zetten en merchandise te verkopen, dus dan wil ik niet te veel tijd van ze in beslag nemen. De tekenaars verdienen namelijk hun geld met de verkoop, de Con betaalt hun reis en verblijf maar geen extra fee. De acteurs die op een Comic Con optreden hebben echter een andere deal.
Na mijn interviews kwam ik Dennis tegen, een van de vaste kijkers van mijn YouTube-kanaal en lezer van Mijn vriend Spider-Man. Hij vroeg of ik een handtekening wilde zetten. Aangezien hij mijn boek niet bij zich had, koos hij een pagina uit van de Marvel Encyclopedie die hij net gekocht had. Uiteraard een pagina over Spider-Man. Er wordt niet zo vaak om mijn handtekening gevraagd, dus voor mij is het nog steeds bijzonder wanneer mensen me herkennen van mijn vlogs of van mijn boek.
Marcel & Michael & KITT. Foto: Marcel Haster.
Toen was het tijd voor een koffiepauze, dus Marcel Haster, de Stripvlogger, kwam precies op tijd met het voorstel om even in de perskamer te gaan zitten om bij te praten. Daar is het in vergelijking tot de beursvloer, een oase van rust. En de koffieautomaat schenkt een fijn bakkie. Marcel en ik hadden het onder andere over de nieuwe Amerikaanse wetgeving die het ons YouTubers heel moeilijk zou kunnen gaan maken.
Marcel was dat weekend op de Con om een eigen impressie op video vast te leggen. Dat soort video’s doen het doorgaans goed op YouTube, omdat cosplayers kijken of ze zichzelf en hun vrienden terugzien in de video. We hebben overigens allebei het probleem dat hoeveel views een video ook trekt, en hoeveel abonnees een kanaal ook heeft, dat je het gevoel hebt dat het nooit genoeg is. Heel veel vloggers hebben met dat probleem te maken. We willen altijd meer. Later bedacht ik dat als er nooit een punt komt waarop je genoeg hebt, je je er eigenlijk ook niet meer druk over hoeft te maken. Ons gesprek en die gedachte die daaruit voortkwam, gaven me weer nieuwe zin om video’s op te nemen. Wat ik ’s avonds thuis nog gedaan heb toen ik een vlog maakte over de comics die ik die dag gekocht had.
Na Marcel had ik nog een meeting met de mensen van Dutch Comic Con om te praten over welke tekenaars ze in de toekomst zouden kunnen uitnodigen om naar Nederland te komen. Het was een vruchtbaar gesprek dat zeker in de toekomst nog een vervolg krijgt.
De laatste paar uurtjes op de beurs zaterdag besteedde ik aan het struinen door comicdozen. Tegenwoordig heb ik een boekje bij me met daarin missende nummers van Amazing Spider-Man en andere titels die me zijn aangeraden of die me interessant lijken. Ik struin dus heel gericht. Ik kwam die middag dan ook een paar mooie titels tegen voor een leuke prijs.
Zoals John Byrne’s Alpha Flight Classic Vol. 2. Een bundel met de eerste serie Alpha Flight-verhalen door de meester zelf. Alpha Flight is een Canadees superheldenteam, oorspronkelijk in het leven geroepen om de X-Men te verslaan. Dat was volgens Byrne ook meteen het probleem toen Marvel vroeg om met een serie over dit team aan de slag te gaan. Omdat Alpha Flight zo was samengesteld dat ze goede oppositie konden bieden tegen de X-Men, had het team zijn inziens geen ander bestaansrecht.
Naar wat ik heb gehoord is Byrne met tegenzin aan de slag gegaan met deze serie, maar daardoor gaf hij zichzelf de kans om te experimenteren en zijn die verhalen daardoor juist heel goed geworden. Wat kon hem het schelen: mocht de verkoop van de serie tegenvallen, dan was hij van het probleem af. Uit die onverschilligheid is een les te halen, ook voor mij als blogger en vlogger. Gewoon aan het werk gaan met een zekere vorm van onverschilligheid en durf, zonder angst voor kijkcijfers of reacties van het publiek. Misschien maken we dan wel ons beste werk.
Hoe zorgen we ervoor dat meer mensen strips gaan lezen? Die vraag legde ik in de afgelopen maanden aan enkele stripmakers voor wanneer ik ze interviewde voor een vlog. Aimée de Jongh, Ben Westervoorde, Fred de Heij, Wilbert van der Steen en de Stripmaker des Vaderlands bogen zich over de kwestie en al die antwoorden monteerde ik in een nieuwe vlog. Die vlog was bedoeld als aanzet om een dialoog te starten hoe we het aantal striplezers kunnen vergroten. Eigenlijk was de vraag tweeledig bedoeld: met meer lezers bedoelde ik ook een grotere albumverkoop. Dat is goed voor de sector en voor de stripwinkels.
Op de vlog kwamen veel reacties. Dat was niet alleen erg leuk, ook zaten daar een paar goede suggesties bij die ik nu met jullie wil delen. Margreet de Heer, de stripmaker des vaderlands, heeft de vlog ook op Fakebook gedeeld, maar ik heb geen zicht op hoe er op mijn content op dat (a)sociale platform wordt gereageerd. Dus beperk ik me hier alleen tot de leukste reacties die via YouTube binnenkwamen.
1. Een terugkerend idee is een StripboekenWeek organiseren met een geschenk, zoals we ook een Boekenweek en Kinderboekenweek hebben: ‘Stripboekenbal erbij, meer media aandacht, shownieuws, jeugdjournaal,’ aldus Daan de tekenaar.
In het verleden zijn er wel Stripboekweken georganiseerd, zoals bijvoorbeeld in 1998. Toch zou nog een poging best een goede kans van slagen hebben, mits mijns inziens het CPNB dat dan ook zou doen. Dat is immers de organisatie die ook de reguliere Boekenweek organiseert.
2. Mensen moeten meer in aanraking met strips komen. Niet alleen in stripspeciaalzaken maar ook moet een divers aanbod aan strips weer in de supermarkt. Het aantal verkooppunten moet dus toenemen. En strips moeten zichtbaarder in de boekwinkel liggen.
Tofyt opperde daarbij: ‘Zelf denk ik bijvoorbeeld aan dat er stripboeken aanwezig zijn waar ook tijdschriften kunnen liggen voor mensen om te lezen. Bijvoorbeeld wachtkamers van artsen, tandartsen, bij de kapper, de Chinees (afhaal) of snackbar en op andere plaatsen waar je op je beurt moet wachten. Dat hoeven geen nieuwe stripboeken of stripbladen te zijn of anders wel nieuwe, maar goedkope uitgaven.’
Dat is een leuk idee en misschien gebeurt dat al in sommige wachtkamers, maar de snackbar bij mij om de hoek heeft bijvoorbeeld wel een leesmap, maar geen stripleesmap. En misschien de wachtkamer van je tandarts ook nog niet.
Ik denk dat lezers zelf ook kunnen helpen de zichtbaarheid van het medium te vergroten. Bijvoorbeeld door hun aankopen op sociale media te delen en te vertellen waarom ze dat album zo goed vinden. Daarnaast kunnen ze recensies en besprekingen van anderen delen, zoals de podcast van Robin Vinck, de vlogs van de Stripvlogger en mijn vlogs en andere artikelen.
3. De prijs van graphic novels en albums moet omlaag. Nu zijn graphic novels door productiekosten en relatief kleine oplage vaak aan de dure kant. Een lagere prijs maakt het voor nieuwe lezers makkelijker om eens een gok te wagen en een onbekende titel mee naar huis te nemen.
Bert van der Meer: ‘Maak nr 1 van elke serie 3 of 4 euro en ik en wellicht vele anderen proberen weer eens een nieuwe serie. Is het wat dan wordt de rest van de serie wel gekocht tegen de normale prijs. Image doet dit in de States al jaren met nr. 1 van hun trade paperbacks. Wellicht iets om te proberen met Europese series.’
4. Een Netflix-achtige constructie voor strips, werd ook geopperd. John Kingeef: ‘Een stripflix zou aan de wensen van de nieuwe consument tegemoet kunnen treden, mede door het bieden van veel (extra) content tegen een zeer lage prijs. Het gaat niet meer om de totale afzet van bladen en strips maar om het aantal abonnees. Voor de vuist weg een aantal voordelen: Je creëert awareness omdat je sneller een groter publiek kunt benaderen. De (opstart en vervolg) kosten daarvan lijken mij te overzien en beperkt, de tijd om strips naar de markt te brengen daalt eveneens waardoor, gezien de omvang van de potentiële markt, de inkomsten bij een laag abonnementsbedrag sterk kunnen stijgen. Huidige West-Europese uitgevers (Frankrijk, België Nederland) zouden gezien hun omzet het opstarten van een dergelijk platform makkelijk kunnen betalen. Daarnaast kun je OC&W of de EU vanuit de huidige emancipatiediscussie goed benaderen voor een (omvangrijke) bijdrage. Met de inkomsten zou nieuw talent gefinancierd kunnen worden en, belangrijker nog, nieuwe reeksen. En dat laatste is echt nodig. Naast oude strips en de daarbij behorende content zou je ook nieuwe strips en content kunnen aanbieden. In plaats van te concurreren zou de stripwereld moeten toetreden tot deze markt. En daarin zou je bestaande afzetkanalen in kunnen meenemen.’
Ik vind dat ook een mooi idee, al zie ik zelf nog niet zo snel hoe je alle uitgeverijen bij elkaar krijgt om hun content digitaal beschikbaar te stellen op zo’n platform.
Maar gelukkig hoef ik zelf het wiel niet uit te vinden, en heb ik de vlog vooral gemaakt om te zien hoe de lezers erover denken. Er zijn wel digitale platformen waar mensen hun (online) comics publiceren, zoals Webtoons en je kunt digitaal comics lezen op Comixology. Of zelf publiceren op Webtoons financieel zoden aan de dijk zet, weet ik niet, al is het natuurlijk mooi dat de digitale wereld steeds meer mogelijkheden biedt. Mogelijkheden om je werk onder de aandacht te brengen en om te verkopen. Al vind ik het ook belangrijk dat de stripwinkels niet uit het straatbeeld verdwijnen. Daarom is de verkoop van fysieke exemplaren ook belangrijk.
Tot slot Maar goed, het onderwerp is vast nog niet afgesloten. Meer mensen aan de strip krijgen heeft ook te maken met het aanbod. Daar kan ook naar gekeken worden. Moet dat wellicht meer toespitst moet worden op jonge, nieuwe lezers? Moeten er niet meer kansen worden gecreerd voor nieuw talent en meer vernieuwende series worden uitgebracht? Interessante vragen voor een andere keer. Want in de basis moet de zichtbaarheid van de strip in Nederland vergroot worden. Je kunt wel nieuwe series uitgeven, mensen moeten immers wel weten dat die strips er zijn… Wordt vervolgd zeggen ze dan altijd in stripland.
Donderdag 19 september 2019
Sinds een week lees ik weer oude Juniorpress-comics, met name Generatie X. Dit is een comicreeks rondom jonge mutanten die opgeleid worden door Banshee, een X-Man en Emma Frost, een voormalige badgirl. Een beetje zoals The New Mutants, maar dan toch heel anders.
Deze reeks bevat meer humor en gaat soms vreemde kanten op, bijvoorbeeld wanneer Howard The Duck opduikt voor een gastoptreden. Mensen met aangeboren speciale krachten is prima, maar pratende en sigaren rokende eenden horen toch meer thuis bij Disney.
De stapel Generatie X zat ooit in de enorme Ikea-tas met comics die ik kreeg van mijn vrienden van Moker Ontwerp. Zij moesten ervan af, en vroegen of ik er wellicht plaats voor had. Zo is het idee van het Weeshuis voor Comics & Strips geboren. Al is de kastruimte beperkt hier, en moet ik een beetje oppassen met wat ik wel en niet aanneem van mensen. Criterium is: ik moet het willen lezen. Zo heb ik al heel wat mooie dingen ontdekt in deze stapel. Ook series die ik vroeger niet las toen ze werden uitgegeven, zoals Generatie X bedacht door Scott Lobdell en Chris Bachalo.
Van het tekenwerk van Bachalo ben ik zodanig onder de indruk, dat ik er een vlog over heb opgenomen. (Deze vlog is nog niet gepubliceerd.) Dat soort dingen laat ik heel graag aan anderen zien en YouTube biedt daar een goed platform voor.
Had YouTube maar al bestaan in de jaren negentig. Ik fantaseer graag dat ik dan elk nummer van Generatie X en elke nieuwe Spider-Man-comic had gekocht om daar dan een vlog over te maken. Het communitygevoel bij de uitgaven van Juniorpress was groot en dat kwam mede door de redactionele- en brievenpagina’s. Daardoor had je als lezer direct contact met de Nederlandse redactie van de comics. Fantastisch vond ik dat. Hetzelfde communitygevoel ervaar ik nu met de vaste kijkers van mijn YouTube-kanaal en dat werkt voor mij heel motiverend. Wellicht ervaart Melvin van Dirtees dit op zijn Instagram-account, dat gevoel van liefhebbers onder elkaar.
Hoewel het geen zin heeft om lang te fantaseren over hoe ik vroeger de comics onder de aandacht zou hebben gebracht door vlogs die toen nog niet bestonden, helpt die gedachte mij wel met het uitstippelen van wat ik nu kan gaan doen. En dat is mijn verlate ontdekkingsreis van dit soort comics en de ontdekking van nieuw leesmateriaal te delen via video’s.
Dat is allemaal te laat voor Juniorpress. De uitgeverij verloor in 2007 na 28 jaar de licentie om Marvel comics uit te mogen geven. Tegenwoordig worden er nog maar een handjevol comics uitgegeven in het Nederlands door andere uitgeverijen. Toch blijft het heerlijk om die oude Nederlandse comics te lezen, vanwege de verhalen en de brievenpagina’s.
Maandag 16 september
Afgelopen weekend vond Stripfestival Breda plaats en daarom was ik zaterdag in het Chassé theater. Het festival wordt georganiseerd door Stichting Strips in Beeld, dus eigenlijk onder andere door Rob van Bavel, de hoofdredacteur van Eppo.
De Eppo-stand heeft daarom een centrale plek op het festival en toen ik tegen de middag aankwam, stonden er al lange rijen voor de signerende tekenaars. In tegenstelling tot die fans in de rij, kwam ik niet voor nieuwe albums, beursedities en illustraties in nieuw gekochte albums. Ik gebruik dit soort evenementen om informatie te vergaren over waar stripmakers en uitgevers mee bezig zijn, dus eigenlijk vooral om bij te praten met oude bekenden. Soms bezoek ik ze ook om interviews te doen maar dat was dit keer niet het geval.
Ik had mijn videocamera bij me, maar had ter plekke geen zin om een vlog op te nemen. Het bleef dus vooral bij praten. Zo sprak ik Van Bavel even, want ik schrijf ook voor Eppo. Binnenkort ga ik weer bij de uitgeverij langs om uitgebreid bij te praten, want de stripbeurs is daar eigenlijk te druk voor. Even bijpraten met Eric Hercules en Gerben Valkema, de stripmakers van Elsje, is vaste kost op deze beurs. Evenals horen waar Marq van Broekhoven allemaal mee bezig is. Marq maakte de reeks Jodocus waar vorig jaar het vijfde deel van verscheen, en hij maakt ook autobiografische strips onder de titel Marq Denkt en die lees ik altijd graag.
Robert van der Kroft vertelde over het aanstaande Cross Comix Festival dat hij mede organiseert en over Comics, Art & Beer dat iedere tweede zondag van de maand wordt gehouden in het popcentrum Rotown in Rotterdam. Stiptekenaars en kunstmakers kunnen daar gratis achter een tafeltje hun waar verkopen. Volgens Robert trekken beide evenementen veel bezoekers.
Ook kwam ik tot mijn plezier Jan Vriends tegen: die had ik al een paar jaar niet meer in het wereldje gezien. Niet meer sinds zijn album Cowboy John uitkwam. Hij vertelde dat hij nu alweer jaren tekent voor de Tina en dit stripfiguur ook een make-over had gegeven. Daarnaast schrijft en publiceert hij motivatieboeken. Hij gaf me een exemplaar van Jij kan alles, een boek met oefeningen waarmee hij de lezer helpt diens talent te ontdekken en dromen te verwezenlijken. De toon in het boek is luchtig en erg grappig, dus het leest heel prettig.
(Tien jaar geleden interviewde ik Vriends over zijn strip Cowboy John):
Ik nam wat recensie-exemplaren mee van uitgeverij Syndikaat, een uitgeverij die vooral jong, veelbelovend striptalent uitgeeft. Ze sturen meestal hun boeken niet op anders zou ik vaker postvlogs over hun uitgaven maken.
Bij Rotterdam Comics kreeg ik wat informatie mee over GeekFest dat ze organiseren. Daar ben ik nog nooit geweest, maar het wordt wel eens tijd om daar een kijkje te nemen. Dan maar weer eens naar Rotterdam. Een stad die ik doorgaans graag vermijd al moet ik toegeven dat ze veel voor het beeldverhaal doen daar.
Omdat ik weet dat er thuis nog maar weinig ruimte in mijn boekenkast is, kocht ik niets op de beurs. Ik had nog wel even bij een verkoper willen kijken die oude Juniorpress-comics verkocht, maar omdat ik nog een koffieafspraak met Daan de tekenaar had, heb ik dat laten schieten. Misschien maar goed ook, want er ligt nog steeds een stapel comics te wachten om gelezen te worden. Het was gezellig praten met Daan die sinds kort ook af en toe een video op YouTube publiceert.
Voor mij is het dus altijd wel goed om een stripfestival als die in Breda te bezoeken. Ook al doe ik dit al jaren en ga ik zelden met een tas vol strips naar huis.
Al Ewing op Comic Con Amsterdam 2019. Foto: Michael Minneboo
Maandag 9 september 2019
Vrijdagavond 30 september reisde ik af naar Schiphol-Rijk. Tegen een uur of tien stapte ik de bar binnen van hotel Park In, om met een kopje thee aan een van de tafels te zitten en op mijn afspraak te wachten.
De serveerster bracht mijn thee terwijl ik rustig mijn tablet opensloeg en aandeed. Om mij heen zaten vooral buitenlandse reizigers die voor het sluiten van de keuken nog even snel een warme maaltijd naar binnen werkten. Op de speakers was dancemuziek te horen. Niet mijn genre en storend tijdens het lezen, maar dat moest maar even.
Terwijl de wereld om mij heen doorging, dook ik in Immortal Hulk issues 21 en 22. Deze moest ik nog lezen.
‘Ben je van de comic con?’ vroeg de serveerster terwijl ze naar mijn T-shirt knikte waarop een afbeelding van de Hulk door Jack Kirby stond.
‘Nee, ik ben een journalist. Ik ga zo hier Al Ewing interviewen, de man die deze Hulk-strips schrijft.’ Ik wees even op mijn tablet. ‘Maar Al is nog niet ingecheckt in het hotel.’
‘Ah.’
Banner ziet zijn alter ego in de spiegel. Uit Immortal Hulk #1 door Joe Bennett.
De Hulk kende de serveerster nog wel van de oude televisieserie met Bill Bixby als Bruce Banner en Lou Ferrigno als de Hulk. Ik schat dat we zo’n beetje dezelfde leeftijd hadden, dus ongetwijfeld had ze die in haar jeugd ook wel eens voorbij zien komen. Net als ik. Ik keek altijd uit naar nieuwe afleveringen en ook al ben ik tegenwoordig in de veertig, ik kijk nog steeds graag naar The Incredible Hulk. Nu zat Immortal Hulk barstensvol met verwijzingen naar deze serie, dus ik was zeker van plan Ewing te vragen of hij er ook fan van was.
Ik belde even met Jeroen van Trierum of Ewing al geland was. Dat was hij, maar het wachten was nog even op twee andere tekenaars die dit weekend waren uitgenodigd om gast te zijn op de Comic Con Amsterdam. Ewing zou tegen 11 uur zeker in het hotel zijn, verzekerde hij mij. Jeroen had ervoor gezorgd dat ik Ewing dit weekend toch nog kon interviewen, want de andere mensen van de Con hadden daar heel moeilijk over gedaan. Eerst kon het wel, toen kon het niet. Dankzij Jeroen, die sowieso het comicgedeelte had geregeld, kon ik Ewing vrijdagavond spreken.
Ik deed luchtig, maar eigenlijk voelde ik me best zenuwachtig die avond. Niet zo zeer voor het gesprek, want zoals altijd had ik me goed ingelezen in de comics die Ewing voor Marvel had geschreven. De zenuwen kwamen door het late tijdstip. Sowieso ben ik niet op mijn best in de late avonduren, en dat maakte het extra moeilijk om een gesprek met een eloquente Britse schrijver aan te gaan over de vele lagen in zijn Hulk-verhalen. Maar ook was ik bevreesd dat het gesprek te laat zou beginnen en mijn laatste bus ging veertig minuten over half een weer richting Schiphol Centraal. Die bus moest ik hebben als ik met de trein nog Amsterdam wilde bereiken die nacht. Als Ewing dus heel laat aan zou komen, had ik weinig tijd voor het gesprek. Daarom was ik voor de zekerheid vroeger naar Schiphol gereisd, in de hoop dat de auteur er al zou zijn.
Halverwege het lezen van nummer 22 zag ik de gestalte van Ewing binnenkomen. Met zijn golvende, bruine haar, een baardje, een bril en een klein buikje onder zijn zwarte T-Shirt, zag hij eruit als een geek van begin veertig. Ik liep op hem af, stelde me voor en terwijl hij een biertje bestelde, zorgde ik ervoor dat we in het rustige gedeelte van het restaurant konden plaatsvinden. Hier werd overdag ontbeten en nu zat er niemand. We gingen zitten. Ik zette mijn digitale recorder aan en stelde mijn eerste vraag. Het werd een lang gesprek van ruim een uur. Daarna praatten we nog wat na terwijl bij de bar de andere stripmakers die in waren gevlogen gezellig zaten te praten. Soms met hun vrouw erbij.
Al Ewing op Comic Con Amsterdam 2019. Foto: Michael Minneboo
Het was erg leuk om Ewing te spreken over Immortal Hulk, omdat het een van de beste series is die op dit moment in de Amerikaanse comicsindustrie wordt geproduceerd. Ewing en tekenaar Joe Bennett bieden een frisse kijk op het bekende groene monster, en mengen psychologie, filosofie en horror met elkaar. Ook is verbloemt Ewing zijn visie op de wereld niet en steken geregeld politieke elementen de kop op. Ewing, zelf een blanke man van in de veertig, houdt niet van wit privilege, Trump en maakt zich duidelijk zorgen over klimaatsverandering.
In dat opzicht past Immortal Hulk goed bij andere comics die door Marvel worden uitgegeven en waarin een politieke boodschap soms belangrijker lijkt dan de superheldenactie. Dit stuit sommige lezer soms tegen de borst, omdat ze de comics te prekerig vinden. Zelf heb ik daar bij het lezen van sommige titels ook last van. Gelukkig weet Ewing een goede balans te vinden tussen alle elementen, al is het niet moeilijk te herleiden hoe hij in de wereld en het leven staat, als je Immortal Hulk leest.
Het gesprek werd soms scherp maar nooit onaangenaam. Ewing kon het hoe en waarom van zijn werk goed beargumenteren. Niet alleen wist ik na ons gesprek heel veel over hoe Immortal Hulk tot stand was gekomen, ook zorgde Ewing ervoor dat ik door zijn visie sommige thema’s die tegenwoordig spelen wat ruimer zag. Dat zijn de goede gesprekken. We rondden onze dialoog af en Jeroen en ik gingen richting de bus die gelukkig snel kwam. Tegen twee uur was ik thuis die nacht.
Toen ik dat weekend op zondag de Con in de RAI bezocht, viel het mij op hoe rustig het was. Achteraf gezien had ik Ewing wellicht toch kunnen interviewen terwijl hij achter zijn tafel zat om comics te signeren. Maar dan was het gesprek waarschijnlijk meerdere keren onderbroken en dat komt de concentratie niet ten goede. Ik kijk dus tevreden terug op die vrijdagavond en het interview. Inmiddels heb ik het artikel bij de opdrachtgever StripGlossy ingeleverd, maar ik weet nog niet wanneer het in het stripblad zal verschijnen.
Dinsdag 3 september
Afgelopen weekend vond Comic Con Amsterdam plaats, hoewel de bordjes vermeldden dat het Comic Con Europe was toen ik zondagochtend het gebouw van de RAI binnenstapte. Ik was nog duf van het elke dag vloggen de afgelopen maand en een interview dat ik vrijdagavond laat had afgenomen, maar ik had erg veel zin in deze editie.
Tot mijn verbazing was het erg rustig en was de opzet van Comic Con dit keer behoorlijk klein. Er waren maar twee standhouders die comics verkochten, en bij de tafels van tekenaars en auteurs was het rustig. Er stonden geen rijen die je doorgaans ziet van mensen die een handtekening of illustratie wilden. De rest van de dag werd het niet veel drukker. Dat maakt mijn werk overigens meestal makkelijker, want ik had nu alle tijd om met de buitenlandse stripmakers te praten. Ik interviewde Nuno Plati voor een vlog. Deze Portugese stripmaker heeft onder andere Spider-Man-comics getekend en vertelde daar graag over. Daarna interviewde ik nog de Nederlandse illustrator Gerben den Heeten, die pin-ups tekent met een knipoog.
Meestal kom ik op de Comic Con bekenden tegen en de dag is daarom zo gevuld met bijpraten. Met Melvin van Dirtees dronk ik een kopje koffie bij zijn stand. Er liep een tienermeisje langs. Ze droeg een Captain Marvel T-shirt en een vest in de stijl van het uniform van deze superheld. Ik zie dat soort geeky kleding wel vaker en vind het een leuke manier waarop je je fan-zijn kunt uitdragen. Het hoeft immers niet altijd een T-shirt of cap te zijn.
Ik vroeg haar of ze een grote fan was, en het meisje zei: ‘Ik hou van haar.’ De comics had ze nog niet gelezen, maar ze was erg onder de indruk van de Captain Marvel uit de film die eerder dit jaar was uitgekomen met Brie Larson in de hoofdrol. ‘Het is bijna zeker dat ze lesbisch is!‘ zei het meisje verrukt. Dat was belangrijk voor haar, omdat ze zelf ook lesbisch is. Daarom vond ze Wonder Woman ook tof, want die is biseksueel. (Je kunt ook bijna niet anders dan wanneer je opgroeit op een eiland waar alleen maar vrouwen wonen.)
Nu is representatie al een tijdje een veelbesproken thema. Hoewel er in de meeste media tegenwoordig sprake lijkt van overkill, is het wel goed om te horen dat lesbische superhelden zo’n meisje een goed gevoel geven omdat ze zichzelf in het personage kan herkennen.
Met die overkill bedoel ik dat je bijna geen serie meer kunt kijken of er is wel sprake van LHBTI+-representatie, alsof men bezig is met een inhaalslag. Vaak zijn dit overigens nog personages waarbij hun seksuele voorkeur allesbepalend is, in plaats van dat het personage toevallig bijvoorbeeld een homoseksuele politieagent of superheld is. Wat dat betreft doen ze het bij Captain Marvel subtieler, al kun je daar weer tegenin brengen dat ze als personage onverslaanbaar is, en alles precies goed doet en geen fouten heeft. Een type dat we ook wel Mary Sue noemen. Veel representatie-personages zijn overigens praktisch smetteloos, alsof de makers ze geen slechte eigenschappen durven te geven. Dat zie ik ook veel terug in niet-blanke personages.
Maar dat heb ik het meisje allemaal maar niet verteld. Soms moet je gewoon knikken, je mond houden en koffiedrinken.
Dinsdag 27 augustus
Het is alweer een maand geleden sinds ik in dit ‘dagboek’ heb geschreven en dat heeft alles te maken met VEDA. VEDA staat voor Vlog Every Day in August, hoewel er ook een April-variant van bestaat wanneer mensen iedere dag een vlog maken en uploaden in die maand. Elke dag vloggen, daar heb ik me dus vooral mee beziggehouden deze maand.
Tussendoor schreef ik enkele artikelen en was ik te gast bij Omroep Max om over de veiling van Amazing Fantasy #15 te praten – de comic waar het allereerste Spider-Man-verhaal in staat. Ook was ik te gast bij meerdere nieuwsprogramma’s van de NOS om te praten over de breuk tussen Disney en Sony nu hun overeenkomst om Spider-Man te laten optreden in de Marvel-films tot een einde kwam. Op het moment van schrijven zijn beide partijen er nog niet uit, maar uiteindelijk komt het er op neer dat Disney gewoon meer geld wil krijgen van de Spider-Man-gerelateerde films die Sony maakt en dat de hele strijd eigenlijk bestaat uit twee giganten die publiekelijk aan het onderhandelen zijn. Het geeft maar weer eens aan hoe big business de superheldenfilms tegenwoordig zijn geworden. Al is de alomtegenwoordigheid van dit genre in de bioscoop en de kleine buis ook een behoorlijk dikke hint.
Veel Spider-Man dus in de afgelopen maand en in dit dagboek heb ik daar dus nog niets over verteld. Ik heb mezelf voorgenomen om vanaf nu de draad van dit project weer op te pakken. Toch geeft dit alles mooi aan dat een professionele geek op meerdere platforms tegelijk aanwezig is, en het ene platform daarom meer aandacht eist voor een periode dan het andere. Het is soms ook de vraag welk medium het meest geschikt is om je geeky boodschap over te brengen. Het is erg tof dat de Nederlandse omroepen als Max en de NOS op de radio aandacht hebben voor Spider-Man. Daarentegen vind ik het zelf weer beter passen om een stripboek te bespreken via een vlog op YouTube, want dan kun je het een en ander uit het boek laten zien.
Voor VEDA bezocht ik ook meerdere stripmakers in hun atelier en studio’s. Zo konden we de makers in hun natuurlijke habitat aan het werk zien en dat is voor mij echt een meerwaarde van video ten opzichte van een geschreven interview. Hoewel ik daar natuurlijk niet tegen ben, want als het alleen om uitspraken gaat, voldoet schrift prima. Maar iemand als Fred de Heij zien inkten aan de westernstrip die hij samen met scenarist Willem Ritstier maakt, dat kan het beste in video. Je ziet dan goed hoe Fred niet per plaatje inkt, maar met zijn pennetje over de hele pagina gaat bijvoorbeeld. Ook kun je goed zien hoe hij dat pennetje vasthoudt en hoe hij varieert tussen het maken van dikke en dunne lijnen. Het deed me dan ook goed dat juist dat soort video’s heel goed bekeken werden.
Vanaf september wil ik me meer toeleggen op het schrijven van dit dagboek en andere projecten waar ik binnenkort meer over wil vertellen. Nu concentreer ik me nog even op de laatste paar video’s van de maand augustus.
Zaterdag 27 juli
Wat doet een geek als Nederland geteisterd wordt door een hittegolf? Dan hoopt ie stiekem dat hij ’s ochtends wakker wordt met dezelfde krachten als mutant Storm van de X-Men, zodat hij naar eigen wens het weer kan manipuleren. Maar helaas werd ik de afgelopen ochtenden gewoon badend in het zweet wakker zonder superkracht. Hoe kwam ik de oververhitte dagen door?
Nou, met grote moeite. Zomer is mijn minst favoriete seizoen want ik kan heel slecht tegen warmte en zon. Boven de 25 graden wordt denken voor mij moeilijk, laat staan dat ik dan nog begrijpbare teksten kan tikken.. Brrejrejkaljalalkkle. Sorry, was even in slaap gesukkeld boven het toetsenbord.
Ik ga op hete dagen zo min mogelijk naar buiten en probeer het huis koeler te houden dan de buitentemperatuur. Mij zie je dus niet in het park liggen zonnen. Moet er niet aan denken. Ik blijf binnen en drink sloten water terwijl ik op de bank mijn leesachterstand inhaal. Met dit warme weer kun je natuurlijk geen papieren strips lezen, want die zweetvingers zie je al snel permanent terug op glad papier. Digitaal lezen gaat gelukkig wel: de glasplaat van een tablet kun je makkelijk schoonvegen.
Gelukkig had ik een aardige voorraad oude Avengers comics digitaal die ik altijd al eens wilde lezen. Een paar maanden terug las ik namelijk Spider-Woman #50, waar de eerste reeks mee werd afgesloten. Spoiler: aan het einde van het verhaal sterft Jessica Drew aka Spider-Woman! Hoe dat precies zit is best ingewikkeld om uit te leggen, maar ik zal een poging wagen.
Spider-Woman heeft in astrale vorm haar aartsvijand Morgan Le Fay verslagen, maar deze nasty heks zorgt ervoor dat ze sterft omdat Jessica’s astrale vorm niet meer kan terugkeren in haar lichaam. Ze verdwijnt met een vriend naar het hiernamaals en vraagt deze vriend, die ook kan toveren, om ervoor te zorgen dat niemand weet dat ze ooit heeft bestaan. Echt een domper om zo de serie te eindigen.
Dat vonden de lezers van Marvel toen ook dus hebben ze snel in de reeks Avengers een verhaal gepubliceerd waarin het lichaam van Spider-Woman wordt gevonden. Alleen haar astrale vorm, haar geest, ontbreekt in het lichaam. Haar geest kan echter niet meer in het lichaam terugkeren omdat een toverspreuk van Morgan Le Fay dat tegenhoudt. Le Fay, die zelf ook alleen nog maar in astrale vorm bestaat, wil het lichaam van Jessica permanent overnemen.
Daarom proberen de Avengers met Doctor Strange Jessica te redden. De Avengers verslaan Le Fay in de astrale dimensie, terwijl Strange er uiteindelijk voor zorgt dat Jessica weer in haar lijf terechtkomt en ontwaakt voordat ze voorgoed sterft. Prachtig! Nou ja, ze is haar Spider-Woman krachten kwijt, maar in ieder geval leeft ze weer. Voor de nieuwsgierigen: dit speelt zich allemaal af in Avengers #240 en 241 geschreven door Roger Stern en getekend door Al Milgrom.
(Voor dit soort Marvel Comics uit de jaren tachtig kun je me overigens altijd wakker maken. Maar niet als bloedheet is natuurlijk, want dan geef ik de voorkeur aan een slaappil die me een paar dagen in coma houdt totdat het slechte weer achter ons ligt. Helaas… die pillen zijn er niet. En als ze wel bestaan, heb ik geen idee hoe ik eraan kan komen. Ik hou me daarom ‘warm’ aanbevolen voor tips!)
Hawkeye stelt zijn bruid voor. Avengers vieren een feestje.
The Avengers is trouwens een erg leuke reeks. Denk eens in: een groot herenhuis in New York waar allemaal superhelden bij elkaar wonen en ze hebben een butler die hun maaltijden verzorgt, de post voor ze openmaakt en de kat te eten geeft. Ik kan erg genieten van stripplaatjes waarin het team volledig in uniform en vaak met de maskers nog op in een woonkamer aan de thee zit.
Zoals we gewend zijn van Marvel, bevatten de verhalen veel persoonlijke ontwikkelingen. Vandaag las ik dat Hawkeye zijn kersverse vrouw Mockingbird aan zijn teamgenoten voorstelt. Enkele scènes ervoor zagen Henry Pym en zijn ex Janet van Dyne elkaar weer. De scheiding ligt nog steeds gevoelig bij die twee, maar ze worden langzaamaan weer vrienden, gelukkig.
Ook kunnen de Avengers lekker knullig zijn: als er weer eens vergaderd wordt over de samenstelling van het team bijvoorbeeld. Sowieso is een van de superkrachten van de Avengers vergaderen, want ze zitten vaak met elkaar rond de tafel. Het leiderschap wisselt ook nog wel eens, net als de samenstelling van het team.
Avengers vergaderen. Wasp is druk met het rooster en samenstelling van het team.
Vrijdag 26 juli
Gisterochtend ging de bel. De postbode had een pakketje. Ik woon drie hoog dus ik vraag ze altijd om de post op de trap neer te leggen beneden. Een pakketje, dat kon alleen maar een postpakket met nieuwe strips zijn!
Omdat ik veel over strips schrijf en over ze vlog, krijg ik geregeld van uitgevers allerlei nieuwe albums en graphic novels opgestuurd. In de zomermaanden altijd minder omdat er dan ook veel minder uitkomt, dus liep ik verrast en vol verwachting de trap af. Bij de deur zag ik een flink pakket staan. Dat moesten aardig wat nieuwe strips zijn. Misschien wel genoeg om twee vlogs over te maken.
Meestal maak ik de post open terwijl de camera loopt en het pakket in beeld brengt. Een unboxing video heet dat. Ik laat dan aan de kijker uitvoerig de cover en enkele pagina’s uit het album zien. Ik lees ook de flaptekst voor en vertel over de maker wat me op dat moment te binnenschiet.
Het zijn simpele maar doeltreffende vlogs, want op deze manier krijgen de kijkers een aardige indruk van het boekwerk en of het iets is wat ze zouden willen lezen. Ook kan ik zo laagdrempelig laten zien welke nieuwe strips er in de winkels liggen.
Helaas, als ik beneden ben blijkt het vette pakket voor de buurvrouw op één hoog te zijn. Dat gebeurt wel vaker dat de bezorger gewoon overal aanbelt in de hoop dat er iemand opendoet. Wat de reguliere post betreft is het al mazzel als je die überhaupt bezorgd krijgt, want vaak gaat het mis en komen dingen nooit aan. Ze verdwijnen dan in een mysterieuze postzak die veel wegheeft van een zwart gat, of de postbode heeft dan weer eens verkeerd gesorteerd en je post is bij een van de naburige huizen terechtgekomen, wat vaak net zo erg is als een zwart gat.
