SCHERVEN & LITTEKENS van Erik de Graaf
DE WERELD VOLGENS HEIN DE KORT van Hein de Kort
POSTHUMUS van Pieter van Oudheusden en Jeroen Janssen
MADAME CATHERINE van Guy de Maupassant en Maarten Vande Wiele
MAN & KEREL van Stefan van Dinther
Eindelijk kunnen we bekend maken dat we aan de vooravond staan van een groot nieuw jaarlijks stripfestival:
‘Cross Comix Rotterdam’.Een idee dat al een paar jaar broedt: het ultieme crossover festival. In het centrum van Rotterdam: de Doelen, Pathé, Schouwburg, maar ook Kunsthal, Boijmans zullen de plekken zijn voor films (Marvel films, anime), muziek (the Gorillaz, Hatsune Miku), theater (Kamagurka, Urbanus), expo (Mattotti, Hewlett), architectuur, fotografie, games, street-art, enz.
Een gigantisch stripfestival, maar zónder de bekende bananendozen, of handelaren. Een echt ‘festival’ dus, beslist geen ‘beurs’.
Het achterliggende doel is om het grote publiek (de 16,5 miljoen ándere Nederlanders) duidelijk te maken dat ‘strip’ niet alleen in de bekende stripboeken te vinden is, maar dat je ‘strip’ als 9e kunst óveral tegenkomt: in films, muziek, theater, museum, galeries, maar ook in vliegtuigen, in de journalistiek, de handleiding van Ikea, met pasen, of zelfs op de kermis moet het gaan opvallen..Op zaterdag 8 oktober 2016 vindt een kleinere introductie-pilot-versie van het festival plaats in alle zalen, hallen en foyers van de Rotterdamse Schouwburg, van ’s morgens vroeg tot diep in de nacht (met slotfeest). Dit jaar een compact festival, op maar één enkele lokatie, vooral bedoeld voor pers en genodigden, maar ook gewoon toegankelijk voor alle andere geïnteresseerden.
Van zaal tot zaal het idee achter ‘Cross Comix Rotterdam’ proeven, en ontdekken wat de bedoeling is. En meteen de plannen horen en zien voor de eerste grote weekend-versie, najaar 2017.
Strips zijn overal, en lang niet alleen meer op de plank in de winkel te vinden. Enkele striptips op een rij:
Marten Toonder: Een dubbel denkraam
Zakenman en kunstenaar, kluizenaar en acteur, realist en magiër, schrijver en tekenaar. Marten Toonder was een complexe man vol tegenstrijdigheden. Deze dualiteit vormt de rode draad door de expositie Marten Toonder: Een dubbel denkraam die nu te zien is in het Letterkundig Museum. Uniek materiaal dat zelden of nooit eerder getoond is, brengt de bijzondere wereld van deze markante stripmaker tot leven.
Speciaal voor de tentoonstelling verbeeldde stripmaker/illustrator Erik de Graaf dubbele denkramen van Marten Toonder. In zes illustraties zijn belangrijke thema’s uit zijn leven te zien: zijn jeugd in Rotterdam, de Toonder Studio’s in de Tweede Wereldoorlog, taalvernieuwing, maatschappijkritiek, de Bommelsaga en de Ierse periode.
‘Ik heb in elke tekening een binnen- en buitenwereld gecreëerd waarin een zeker contrast zit. De gesuggereerde ruimte laat zich tevens zien als een opengeslagen boek,’ licht De Graaf zijn tekeningen toe.
Bij de tentoonstelling Marten Toonder: Een dubbel denkraam biedt het Letterkundig Museum tal van activiteiten aan. Zo organiseert het in november tweemaal Strippen op zaterdag. Een dag die geheel in het teken staat van de hedendaagse strip. Erik de Graaf licht toe hoe hij in opdracht van het museum Toonders levensverhaal verstripte. Vervolgens gunnen stripmakers Erik Kriek (3 november) en Barbara Stok (17 november) zowel in woord als in beeld een uitgebreid kijkje op hun tekentafel. Strippen op Zaterdag wordt afgesloten met een stripworkshop.
Zie voor meer informatie: de site van het Letterkundig Museum.
Lectrr signeert in Nederland
Op zaterdag 3 november signeert de Belgische cartoonist Lectrr zijn nieuwe album Hara Kiwi 8, de cartoonreeks bekend uit Veronica Magazine. Kom dus allemaal naar stripwinkel Lambiek in Amsterdam om 12 uur. Lectrr signeert tot 14 uur. Zie voor meer info Lambiek.net.
Graphic novels op Crossing Border
StripBazaar
Op zaterdag 3 en zondag 4 november vindt op de Zwarte Markt in Beverwijk de StripBazaar plaatst. Een intiatief van Arco van Os (stripdagen van het Stripschap) en Ton Schuringa (Stripdagen Haarlem). Wat is daar te zien?
Meer dan 50 uitgevers, winkels, particuliere verkopers, belangenorganisaties en smallpress-tekenaars presenteren zich op zo’n 1800 vierkante meter beursoppervlakte.
Daarnaast zullen er zo’n 50 stripmakers aanwezig zijn om hun boeken te signeren, waaronder tekenaars van Studio Jan Kruis (Jan, Jans en de kinderen in Libelle en Metro), Peter de Wit (Sigmund in De Volkskrant), Aloys Oosterwijk (Willems wereld in Panorama), Hallie Lama (van de Hallie Lama cartoons) Theo van den Boogaard (Sjef van Oekel) en Patty Klein en Jan Steeman (Noortje in het meidenblad Tina). Vooral lezers van de mainstream-strip hebben dus iets op deze beurs te zoeken, het evenement is vergelijkbaar met de Stripdagen Gorinchem vermoed ik.
Volgens de organisatoren wordt met de StripBazaar de leegte in de beursagenda gevuld die gaapt tussen half september en half maart. Dat klopt niet helemaal natuurlijk, want eens per twee jaar vindt in december een van de leukste en gezelligste stripbeurzen van de Nederlandstalige stripwereld plaats, namelijk Strip Turnhout.
Eppo Enquête
Je hebt nog tot 1 november de tijd om de jaarlijkse Eppo enquête in te vullen. Welke strips vind je tof en welke mogen wat jouw betreft uit het blad verdwijnen? Laat het de Eppo-redactie weten. Onder de deelnemers worden 5 strippakketten van elk € 50,00 verloot.
Blogs van stripmakers, ik ben er dol op. Volgens mij is een bloeiende site onontbeerlijk voor een stripmaker. Je bent als stripmaker immers ook gewoon zelfstandig ondernemer en moet je werk onder de aandacht brengen. Een blog is daar een goed medium voor. Zelf vind ik het altijd erg boeiend als een stripmaker via een blog je een kijkje op zijn tekentafel gunt.
Het blog van Peter Pontiac wordt zo nu en dan door de stripmaker van verse inhoud voorzien. Collega Fred de Heij blogt er bijna iedere dag nog vrolijk op los. Ook Marq van Broekhoven is voorzichtig begonnen met bloggen.
Hallie Lama houdt al jaren zijn Walhallie bij. Een cartoonblog waar hij welhaast iedere dag de bezoeker op een versche cartoon of krabbel trakteert. Hij is daarnaast begonnen met het blog Lama’s kunnen niet typen. Die titel klopt als een zwerende vinger, ware het niet dat Hallie toch aardig zijn vingers weet te roeren en daarmee nog wat zinnigs weet te zeggen over strips en film.
Robert – Dandy – van Raffe schrijft ook geregeld iets bij op zijn blog. Ook Aimée de Jongh blogt al jaren. En Rood Gras Rob van Barneveld natuurlijk.
Aanstormend talent Emma Ringelberg is nog steeds te vinden op Falling Monkey.
En gelukkig weet Merel Barends ook al een tijdje mooi nieuw werk te publiceren op haar blog. Ik heb haar jaren aan het hoofd gezeurd dat ze eens moest gaan bloggen en het ziet ernaar uit dat ze de blogkoorts nu goed te pakken heeft. Ze heeft daarnaast ook een schoon online portfolio.
Mars Gremmen, de grootste aanwinst van de Nederlandse Mad-redactie, is ook op het internet niet te stuiten.
Ook oude rotten als Maaike Hartjes, Albo Helm en Eric Heuvel zijn op het web te vinden. Al mag Eric wel weer eens in de pen klimmen. Wat dat betreft doet naamgenoot Erik de Graaf het beter.
De Lamelossers weten ook heel goed hoe ze hun werk moeten promoten via een blog.
Zelfs stripfiguur Plunk heeft zijn eigen blog. En nu we toch in België zijn aanbeland: Judith Vanistendael, waar recent nog het prachtige album Toen David zijn stem verloor, op de markt kwam, blogt op een wordpress. Noodgedwongen overigens, want een onverlaat heeft haar domeinnaam geregistreerd en plaatst er helaas alleen maar meuk op.
Brecht Evens kun je overigens ook vinden op een eigen blog.
Ik weet het: deze opsomming van bloggende stripmakers is nog lang niet compleet. Maar het is een begin. Wil je nog graag mensen toegevoegd zien, ga dan lekker los in het reactieformulier hieronder.
Strakke stoeipoes
De opnames van The Dark Knight rises zijn in volle gang. Deze week werden de eerste foto’s van actrice Anne Hathaway als Catwoman gepubliceerd.
Talking about getting in shape for the role, which was made famous by Michelle Pfeiffer almost two decades ago, Anne said earlier this year: ‘I’m a vegetarian and right now, I’m living on kale and dust for the training. That catsuit’s unforgiving.’
And, referring to her workout regime, she said: ‘There’s a workout hump where you’re so weak that you hate everything, everything is so painful and you look like an idiot.
‘The gym where I work out, I was literally working out next to a pregnant Jessica Alba and she could do more push-ups than I could. I’ve now just started to do Bikram yoga.’
Check de andere foto’s op de site van The Daily Mail.
Suske en Wiske minder populair?
In zestien jaar tijd hebben de striphelden Suske en Wiske bijna driekwart van hun lezersbestand verloren, zei stripexpert Toon Horsten dinsdag in Het Laatste Nieuws. De krant haalt ook een striphandelaar aan die een verklaring voor de teloorgang heeft: de strip is, zegt Daniël Cool van de bekende striphandel De Striep in Brugge, “oubollig” geworden. Van de 1,2 miljoen albums die jaarlijks nog worden verkocht, gaat tweederde naar het buitenland. Aldus Het Laatste Nieuws.
Dezelfde dag stuurde de communicatieafdeling van WPG Uitgevers België een persbericht uit waarin staat dat de uitgever de oplagedaling van Suske en Wiske bevestigt, maar aanstipt dat het over een daling van slechts 12,3% gaat over 7 jaar. De oplage daling volgt daarmee een algemene markttendens. Over dezelfde periode groeide echter de omzet met 19,3% en werd de Suske en Wiske-app op de iPad een van de succesvolste apps tot op heden. In 2010 vonden bijna 1,4 miljoen albums hun weg naar de lezers. Daarmee is Suske en Wiske nog steeds de best verkochte strip in de Lage Landen. En gezien de voorsprong op de andere strips zal dit nog lang zo blijven. Bovendien is Suske en Wiske de enige Vlaamse stripreeks die boven de Moerdijk op een grote populariteit mag rekenen. De reactie van WPG Uitgevers stond ook in de Standaard.
Albert Uderzo stopt met strips maken
Persbureau Reuters meldde deze week dat Albert Uderzo, co-creator van de bekende Asterix-reeks, er op 84-jarige leeftijd mee ophoudt. De reeks wordt wel voortgezet. Lees het artikel hier.
Erik de Graaf te gast op Recontres Chaland
Erik de Graaf is uitgenodigd als gast op het Recontres Chaland festival. Dit festival wordt dit jaar voor de vierde keer gehouden en is ter ere van de in 1990 overleden Franse tekenaar Yves Chaland. De Graaf noemt Chaland zijn grootste inspirator. Niet zo gek, want Chalant was de belangrijkste representant van de atoomstijl, de stijl die De Graaf ook hanteert in zijn werk. Vorig jaar sprak ik hem uitvoerig over Scherven voor Stripgids.
Andere gasten zijn onder andere Serge Clerc, Ted Benoit, François Avril en Charles Berberian. Niet de minsten dus.
Erik heeft gelijk een hommage aan de meester gemaakt:
Trouwens, ook zo benieuwd of De Graaf een beetje opschiet met het tweede deel van Scherven? Je kunt Eriks vorderingen op zijn blog volgen.
Grafisch vormgever/stripmaker Erik de Graaf is donderdag een van de sprekers tijdens Ignite Amsterdam 8.
Ignite is overgewaaid uit Seattle: mensen uit allerlei verschillende disciplines (kunst, video, muziek, strips, online media) presenteren een project. Dat doen ze in maximaal 5 minuten en met de hulp van 20 slides. Of je nu klaar bent of niet: na 5 minuten word je afgekapt.
Stripmaker en grafisch vormgever De Graaf zal spreken over zijn boek Scherven, een striproman over verlies en de Tweede Wereldoorlog. In Scherven verliezen de geliefden Victor en Esther elkaar aan het begin van de Tweede Wereldoorlog uit het oog en ontmoeten elkaar weer in mei 1946. De oorlog heeft hen onherroepelijk veranderd. De Graaf baseerde zijn verhaal deels op oorlogsherinneringen van zijn oom, die voor en tijdens de eerste dagen van de oorlog als soldaat van de 4e Batterij Luchtdoelartillerie op de boerderij van de grootouders van de auteur verbleef.
Wat gaat De Graaf in zijn 5 minuten behandelen?
‘Het thema, hoe ik tot het verhaal geïnspireerd ben, hoe ik het heb aangepakt, de verhaalopbouw, de grafische opbouw, dat soort dingen,’ vertelt De Graaf.
Hij is ook enthousiast over het idee van Ignite. ‘Ik vind het goed dat de graphic Novel aandacht krijgt van een publiek dat niet of minder bekend is met dit type beeldverhaal. Ik ben nog steeds van mening dat onbekend onbemind maakt en dat graphic novels juist het type strips zijn dat een nieuw en groter publiek kan bereiken dan de meer traditionele strips. En daar wil ik graag aan meehelpen.’
Behalve De Graaf spreken er nog 11 anderen, waaronder videokunstenaar Jasper van den Brink, Guy Königstein en filmmakers Niels van Koevorden & Sabine Lubbe Bakker die een film maken over het einde van België.
De deuren gaan open om 20.00 uur. De eerste spreker begint om 20.30.
Locatie: Mediamatic Bank, Vijzelstraat 68 Amsterdam. Kaartjes €7.-
Meer over Scherven kun je lezen in het interview met Erik dat ik schreef voor Stripgids en check natuurlijk zijn eigen site.
Webvideo’s heb je in alle soorten en maten. Van hele reportages tot vastgelegde momenten uit het dagelijks leven. Die verscheidenheid vind ik boeiend. Bijvoorbeeld als video’s in een blogpost gebruikt worden als levende illustratie.
Recent kreeg ik een mailtje van stripmaker Erik de Graaf. Ik heb hem een paar maanden geleden geïnterviewd over zijn boek Scherven. De Graaf heeft een blog waar hij zijn lezers op de hoogte houdt van verschillende projecten en uitgaven. Iets wat iedere stripmaker zou moeten doen wat mij betreft, want een actief blog is immers prima promotie.
Jeux de mémoire from Erik de Graaf on Vimeo.
Op zijn blog publiceerde De Graaf een video naar aanleiding van de Franse vertaling van zijn boek Verzamelde Herinneringen. De video is simpel maar doeltreffend: in een shot bladert De Graaf door de Franse uitgave heen. That’s it. De video geeft een impressie van de uitgave, de tekst in de blogpost vertelt de rest van het verhaal. Het is een aardig voorbeeld van hoe je een video kunt gebruiken om iets te illustreren. Zo’n video hoeft niet per se een kop en een staart te hebben. Het kleine fragment is immers onderdeel van een geheel. Tekst en beeld vullen elkaar aan.
Wat me trouwens opviel aan de video is dat we geneigd zijn om een boek van achter naar voren door te bladeren. Dat komt goed uit als je Manga leest, maar bij een westerse strip lees je het verhaal dus eigenlijk achterstevoren. Eigenlijk had De Graaf zijn strip van voren naar achter moeten doorbladeren. Dan had de toeschouwer een chronologishe impressie van het verhaal gehad.
Snapshots
Nog een ander voorbeeld. Een paar weken voordat Toby Morris een boekpresentatie zou houden in de American Book Center op het Spui in Amsterdam, beschilderde hij de etalage om reclame te maken voor deze gebeurtenis. Zijn vriendin Sonya Nagels maakte daar twee korte opnames van. Aan de resolutie te zien gebruikte ze daarvoor haar telefoon, maar dat maakt eigenlijk niet uit. Het is een klein moment uit het leven van de illustrator. Ik vond het grappig om te zien, want het is bijna een homevideo. Ik kan erg genieten van kleine details zoals de voetganger die wat verdwaasd naar Morris zit te kijken en zelf niet doorheeft dat hij in beeld is. De jongeman is een figurant in de video van Nagels geworden.
Nagels had van het beschilderen van de etalage ook een hele reportage kunnen maken: Morris kort interviewen over zijn boek en hem vragen hoe je zo’n etalage beschildert. Daarbij had ze dan shots van het hele proces kunnen laten zien. Op die manier had de video op zichzelf kunnen staan.
In de huidige vorm past de video prima in een blogpost waar de nodige informatie in staat. Nagels heeft de video’s op Vimeo gepubliceerd, en er daarna in een blogpost naar gelinkt. Net als Morris op zijn blog. Al vind ik het zelf altijd leuker als video’s ingevoegd worden, omdat dit de blogposts verlevendigd.
Van grafisch vormgever en stripmaker Erik de Graaf verscheen recent Scherven, een grafische roman over verlies. De geliefden Victor en Esther verliezen elkaar aan het begin van de Tweede Wereldoorlog uit het oog en ontmoeten elkaar weer in mei 1946. De oorlog heeft hen onherroepelijk veranderd. De Graaf baseerde zijn verhaal deels op oorlogsherinneringen van zijn oom, die voor en tijdens de eerste dagen van de oorlog als soldaat van de 4e Batterij Luchtdoelartillerie op de boerderij van de grootouders van de auteur verbleef.
De Graaf debuteerde op zijn veertigste met de semi-autobiografische strip Verbleekte herinneringen. Daarna volgden nog twee delen, allen inmiddels gebundeld in het album Verzamelde Herinneringen. Na het verstrippen van zijn eigen jeugdherinneringen wilde De Graaf een grafische roman over de Tweede Wereldoorlog maken, een onderwerp dat hem in zijn jeugd al fascineerde.
Later raakte hij ook geïnteresseerd in de oorlog in voormalig Joegoslavië. De Graaf: ‘Ik las bijvoorbeeld dat buren waarvan de een moslim was en de ander christen, altijd fantastisch met elkaar om waren gegaan, maar in de oorlog toch voor zichzelf en hun geloof kozen. Ik vroeg me af hoe dat mogelijk was. Werkt het inderdaad zo dat, als het erop aankomt, je voor jezelf kiest en bij wijze van spreken je beste vrienden in de steek laat?’ De Graaf is geboeid door wat oorlog met gewone mensen doet: ‘Mensen die jong waren aan het begin van de oorlog zijn in feite vijf jaar van hun jeugd kwijt, de tijd waarin je je persoonlijkheid vormt. Het lijkt me verschrikkelijk als je door oorlog familieleden, geliefden en ook je toekomstdromen kwijtraakt. Het thema verlies raakt me.’
Oom Gijs
Het verhaal kreeg een persoonlijke insteek toen de stripmaker Gijs van Dam bezocht, een van de soldaten die tijdens de mobilisatie in de oorlogsdagen bij De Graafs grootouders verbleef en die als soldaat van de 4e Batterij Luchtdoelartillerie de taak had het vliegveld Waalhaven bij Rotterdam te verdedigen. De Graaf: ‘Gijs heeft altijd contact met mijn opa en oma gehouden en na de oorlog goed voor ze gezorgd. Toen ik jong was heeft hij me gestimuleerd iets met mijn tekentalent te gaan doen.’
Toen De Graaf bij Gijs langs ging om zijn eerste stripboeken te laten zien en vertelde dat hij een verhaal over de Tweede Wereldoorlog wilde maken, kwam de oud-soldaat met allerlei spullen uit de oorlogsdagen op de proppen: een dagboekje, foto’s en documenten. ‘Eigenlijk heel bijzonder, want tot dan toe praatte oom Gijs bijna nooit over de oorlog,’ vertelt De Graaf die dankbaar deze gegevens in zijn verhaal verwerkte.
Gijs overleed voordat Scherven af was. Naar wat hij van het boek gevonden zou hebben kan De Graaf alleen raden:
‘Ik denk dat hij zou vinden dat ik de sfeer van die tijd goed heb neergezet. Al komen de soldaten er in mijn verhaal natuurlijk niet heel goed van af. Ze zijn bang en ze kunnen niet veel doen als de Duitsers eenmaal binnenvallen. Uiteindelijk heeft Gijs in Vlaardingen ook alleen maar gevangenen kunnen bewaken. Ik weet niet of hij die kant van het verhaal prettig had gevonden.’ De stripmaker legt uit dat hoofdpersoon Victor ook iets wegheeft van oom Cor, de soldaat die later met de zus van De Graafs vader trouwde. ‘Cor heeft later wel een aantal dingen in het verzet gedaan. Van oom Gijs weet ik dat niet.’
Daarmee hint De Graaf naar het tweede deel van Scherven waar hij nu aan werkt. ‘Tijdens de meidagen is Victor vrij passief. Daarin zit ook iets van mezelf,’ bekent de stripmaker. ‘In verloop van tijd wordt hij steeds kwader en voelt Victor dat hij iets moet doen tegen alle verschrikkingen om hem heen.’
Dieselmotor
De stripmaker herkent zichzelf wel in Victor: ‘Ik ben ook een laatbloeier, zeker als het om strips maken gaat. Ik zie mezelf als een dieselmotor, ik moest op gang komen voordat ik meer mezelf durfde te laten zien. Dat was vroeger wel anders. Toen was ik behoorlijk verlegen en vermeed ik conflicten.’ Door zijn conflictontwijkend gedrag en de stress van het werk raakte De Graaf in een depressie: ‘Ik ontdekte toen dat ik mijn werk belangrijk vind, maar dat ik daarnaast iets nodig heb waar ik me echt in kan verliezen. Iets wat een tegenwicht biedt aan het constant werken met deadlines en het werken in opdracht.’
De Graaf, die altijd een groot liefhebber is geweest van het beeldverhaal, ging strips maken: ‘Ik vond het moeilijk om een onderwerp te kiezen, dus toen ben ik korte verhaaltjes over mijn jeugd gaan maken. Niets bijzonders: klein leed, klein geluk.’ Al snel bleek dat uitgeverij Oog & Blik interesse had. Inmiddels is een Franstalige versie van Uitgeverij La Pastèque onderweg.
Grafische insteek
In de afgelopen vijf jaar werkte De Graaf in de avonduren en in het weekend aan Scherven, naast zijn werk als creatief directeur bij een designbureau. Het resultaat is een zeer gestileerde vertelling in de atoomstijl (een afgeleide van de Klare Lijn-stijl) waar je zijn achtergrond als grafisch ontwerper duidelijk kunt afzien: ‘Het ontwerpen van verpakkingen heeft me getraind om de essentie van een boodschap in een beeld te vatten. Mijn eerste boeken kregen vaak de kritiek dat ik teveel close-ups gebruikte. Dat heb ik nu wat meer gedoceerd. Soms kies ik ook juist een uitsnede die minder voor de hand ligt. Dat kunnen twee handen zijn die elkaar loslaten of aan een broek zitten te friemelen. Op die manier wil ik de lezer laten ervaren hoe de persoon zich op dat moment voelt.’
De Graaf gebruikt in Scherven ook veelvuldig flashbacks. Soms herhaalt hij een bepaalde gebeurtenis, maar visualiseert deze de tweede keer anders:
‘Ik heb geprobeerd te laten zien dat je hetgeen er is gebeurd vaak ook anders kunt bekijken. Als Victor aan Esther vertelt hoe Chris is neergeschoten, suggereert Victor eerst dat hij er alles aan gedaan heeft om Chris tegen te houden. Later laat ik zien dat Victor toen meteen wegrende en voor zichzelf koos. Al vraag ik me af of ik daarin niet te subtiel ben geweest en lezers dat wel opvalt.’
Zie voor een uitgebreide making of van Scherven www.erikdegraafcomics.blogspot.com en http://www.stripspeciaalzaak.be/Commentator.php#ErikdeGraaf01.
Scherven van Erik de Graaf is verschenen bij uitgeverij Oog & Blik | De Bezige Bij
(ISBN 978 90 5292 281 0, € 22,90).
Dit interview is gepubliceerd in Stripgids #20.