Ook raakte ik in gesprek met René over de pan en scantechniek waarop films op televisie en videotape te zien waren. Als een film in cinemascope gedraaid was, bleef daar op televisie en op video vaak maar de helft van het beeld van over. In deze vlog vertel ik daar meer over aan de hand van het prachtige boek Film Art: An Introduction van David Bordwell en Kristen Thompson.
In wezen bestaat het leven uit niet meer dan een aaneenschakeling van momenten. Dat heeft filmmaker Will Hoffman goed begrepen. In zijn korte video Moments rijgt hij verschillende momenten aaneen. De video is een mooi voorbeeld van wat je met goede montage teweeg kunt brengen.
Hoffman maakt veelvuldig gebruik van vormrijm, een onderdeel van wat filmwetenschappers David Bordwell en Kirsten Thompson een graphic match noemen: wanneer vorm, kleur, compositie of beweging van shot A worden opgepikt in de compositie van shot B. In Moments is dat bijvoorbeeld de close-up van de breinaald waaromheen de wol wordt gewonden, gemonteerd naast de wurm die om het haakje wordt gedraaid. En het meisje dat na het omdoen van haar bh-bandje vooroverbuigt, gevolgd door de man die in het water duikt. Ook in de richting waarin voorwerpen en mensen zich bewegen zit vormrijm: de oude vrouw die naar rechts een kussen op het bed legt, gevolgd door de jongen op de crossfiets die naar rechts rijdt.
Maar ook worden de beelden associatief en thematisch met elkaar verbonden. De jongen en het meisje kussen, (een musje wipt op, want de jongen en het meisje zijn love birds), een condoom wordt uit de verpakking gehaald, een boormachine penetreert een stuk hout, een stelletje loopt hand in hand en een baby’s voetafdrukken worden genomen. In deze slimme sequentie van beelden schuilt een heel verhaal, dat voor een ieder herkenbaar zal zijn daar ze universele gebeurtenissen representeert.
Wanneer uiteenlopende shots achter elkaar zijn geplakt, zorgen het vaste ritme van de montage en het nummer ‘Where were you?’ van de IJslandse band Parachutes dat alles toch een geheel wordt. De soundtrack en het beeld komen samen uit op een climax: het loslaten van de ballon die hemelwaarts vliegt. De soundtrack is grotendeels verantwoordelijk voor de emotionele lading die de video heeft, al is geluid een ingrediënt dat vaak over het hoofd wordt gezien.
De ballon die hemelwaarts vliegt, al ware het een ziel die na de dood bevrijd wordt, is een mooi voorbeeld van visuele poëzie – een label waar de gehele video wat mij betreft onder valt. Al moet gezegd dat sommige beelden wat voor de hand liggend zijn. Zoals de voetafdruk in het zand die wordt weggevaagd door het water. Het is een clichébeeld dat natuurlijk onze sporen op deze aarde representeert. En hoe vluchtig de indruk die we maken wordt uitgevaagd door de tijd.Stel je voor dat je een korte video zou monteren van je eigen leven. Welke momenten halen dan de final cut?
Met dank aan Edwin Mijnsbergen die me op het bestaan van deze video wees.Lees ook:
Albert Kraai, de vestigingsmanager/directeur van het Stripmuseum in Groningen, is geïnterviewd door Volkskrant Banen in de serie De jongste van Nederland. Kraai is met 32 jaar immers de jongste museumdirecteur van het land. Journaliste Annette Posthumus maakte er ook een videootje bij. Het is natuurlijk een trend onder redacties dat er tegenwoordig ook video bij gemaakt moet worden. Het internet vereist bewegende beelden. En door een reclamespot in de preroll te stoppen verdient de krant er ook nog wat aan ook. In plaats van dat men de moeite neemt een professional voor de videocontent in te huren, worden de videoreportages vaak door de redacteuren zelf gemaakt na een snelle weekendcursus ‘Hoe maak je een video’. Het gevolg is veelal saaie, slechte video’s waarin de mogelijkheden van het medium tot aan een minimum worden gebruikt.Dat valt op het eerste gezicht wel mee met de video van Posthumus. Ze laat veel zien van het Stripmuseum. De video geeft een aardig beeld van wat het museum te bieden heeft wat betreft de exposities en de interactie die er met het publiek gezocht wordt. Het is leuk om de installatie van Sigmund te zien, toch een van de trekpleisters op dit moment. Schrijnend is het feit dat we een nagenoeg lege museumvloer zien. Waar zijn de bezoekers? De museumdirecteur moet zelf een onderdeel van de expositie demonstreren waar kinderen een tekenfilmpje kunnen maken, want geen kind te bekennen in het museum. Dat is in ieder geval al slechte reclame voor het museum.Vanuit journalistiek oogpunt gezien stelt de video niet veel voor. Aangezien de video op de site middenin het geschreven artikel staat ingevoegd, kunnen we aannemen dat het als bijproduct bedoeld is en dat het zwaartepunt van informatievoorziening ligt bij de geschreven tekst. (Tot mijn verbazing wordt de video elders op de site ook solo aangeboden.) Als losstaande reportage schiet het werkje immers danig tekort, want die paar quotes van Kraai die tussen de sfeerbeelden gemonteerd zijn mag geen volwaardig interview genoemd worden. De quotes die er in de video voorkomen zijn onvolledig en daardoor loos. Ik citeer Kraai even: “Je ziet dat het nu weer beter gaat met de strip. Er worden meer albums uitgegeven dan ooit tevoren en na een aantal moeilijke jaren is de strip weer op weg naar boven.” Interessant, kun je dat toelichten, want het feit dat er meer albums worden uitgeven betekent immers niet dat er meer verkocht worden?Kraai legt het niet uit en vervolgt: “Een op de drie boeken in België die verkocht worden is een stripalbum, daar kunnen wij als Nederlanders niet aantippen.” Dus het gaat niet goed met de Nederlandse strip? Wat bedoelt hij nu precies? Ik ga ervan uit dat Kraai weet waar hij het over heeft, want tja, hij is de directeur/vestigingsmanager van het Nederlands Stripmuseum, maar door de manier waarop het interview gemonteerd is, lijkt dat niet het geval te zijn. Na de korte demonstratie tekenfilm maken volgt nog iets over het museum als experience. Hoewel aan het begin van de video de vraag in beeld kwam, wordt dit nu volledig losgelaten. Dit is niet alleen een stijlbreuk, de laatste quotes lijken hierdoor nog meer los zand; de video lijkt hierdoor minder gestructureerd.Daarbij ontkrachten de beelden Kraais uitspraak dat het museum een experience moet zijn. Dat het museum opwindende experiences biedt, is niet echt aan Kraais gezicht af te lezen als hij de diagnose van Sigmund te horen krijgt. Wederom was het beter geweest als een bezoeker hiervoor model had gestaan dan Kraai zelf. Tot slot nog een brandende vraag: waarom worden er altijd van die lullige muziekjes gebruikt als het om strips gaat? Zo halen we het genre nooit los van het kinderlijke imago. Goede pr verzorgen voor het genre is natuurlijk niet de taak van de journalist, wel een goed item afleveren. Ook daarin valt mijns inziens dus nog wat aan te verbeteren.
Met de eerste X-Men-film van Bryan Singer (2000) begon de huidige renaissance van superheldenfilms en andersoortige stripverfilmingen. Singer sloeg met zijn serieuze benadering de spijker op zijn kop. Hij bracht niet alleen de striphelden X-Men geloofwaardig tot leven, zijn film wist ook de filmstudio’s ervan te overtuigen dat de stripwereld een schatkamer aan bronmateriaal voor succesvolle blockbusters bevat. Het personage Wolverine belichaamt voor mij de visie van Singer. Tijdens de introductie van dit personage werd mij duidelijk dat Singer de strips perfect begrepen had. Een analyse, frame voor frame.
Ik zat in Tuschinski in Amsterdam toen ik X-Men voor het eerst zag. Het grote witte doek bleek een toepasselijk canvas voor deze grootse stripverfilming. Fan van de strip zijnde, was ik een extra kritische toeschouwer. Eerdere stripverfilmingen waren flauwe aftreksels geweest van hun papieren bronnen. De homo-erotische nachtmerrie die Batman & Robin heette van drie jaar eerder lag nog vers in het geheugen.Er had echter geen groter verschil kunnen zijn met Singers visie van X-Men. Hij bracht dit superheldenteam op een serieuze toon tot leven. Hij behandelde de thematiek van de Angst voor de Ander op subtiele wijze, maar vergat niet de wonderbaarlijke wereld der mutanten de nodige flair te geven. (Ik kan overigens een artikel vol schrijven met kritiek over de elementen waarmee deze stripverfilming tekortschiet, maar dat is niet de strekking van dit stuk, dus laat ik de mindere zaken buiten beschouwing.)
“Wolverine, aangenaam”
Er is één significante scène waarin voor mij duidelijk werd dat Bryan Singer het oorspronkelijke materiaal tot op de letter begrepen had. Het is de introductie van Wolverine.Wolverine (Hugh Jackman) wordt gepresenteerd als loner. Logan, zijn echte naam, kan zich zijn verleden niet herinneren. Aangezien herinneringen en acties bepaldend zijn voor onze identiteit, staat een mens zonder verleden als het ware los van zichzelf. Logan heeft zich afgekeerd van de wereld en leeft slechts op overlevingsdrift. Hij geeft schijnbaar om niemand, zelfs niet om zichzelf.Logan vecht in een donderkooi om geld te verdienen. Wat zijn noodlottige uitdagers niet weten, is dat hij over mutantengaven beschikt. Wolverines lichaam geneest razendsnel. Zijn skelet is omgoten met een onbreekbaar staal, adamantium genoemd. Ook bezit hij in iedere hand een drietal klauwen van dat goedje.De jonge mutante Rogue (Anna Paquin) komt op zijn pad. Ook zij is op de vlucht voor zichzelf sinds ze heeft ontdekt dat levensenergie overneemt van iedereen die ze op de huid aanraakt. Waar Rogue juist verlangt naar een fysieke aanraking van een ander, is het Wolverine die aan het begin van X-Men menselijk contact vermijdt: hij slaat andere mensen letterlijk van zich af.
In de donderkooi
Wanneer Rogue de bar in een uithoek van Amerika betreedt, staat Logan in de kooi te vechten. Singer introduceert onze held stapsgewijs en laat in ieder shot een glimp van hem zien. Rogue ziet Wolverine vanaf de rug, hij leunt tegen de kooi in afwachting van zijn volgende tegenstander. Singer hult Logan de eerste shots in silhouet. Logan is slechts een schim, een ruw idee van wat een mens is. Hij is als een gevangen beest: fysiek opgesloten in een kooi en mentaal gevangen in zijn eigen negatieve zelfbeeld. De idee dat hij losstaat van de rest van de wereld wordt in het beeld benadrukt door de kleurcontrasten tussen zijn zwarte silhouet en de sterke blauwtinten op de achtergrond.
Wanneer we Logan eindelijk in het gezicht kunnen kijken, kadreert Singer de acteur plagerig achter een paal van de kooi. Pas tijdens het gevecht wordt het gezicht van Wolverine onthuld. Agressie en de waanzin van de situatie zijn van zijn gelaat af te lezen. In een paar snelle bewegingen verslaat Wolverine zijn tegenstander.Ik voelde vlinders in mijn buik tijdens deze scène. Het was een meesterlijke zet om Logan op deze dramatische wijze en in deze karakteristieke situatie te introduceren.
Mijn enthousiasme werd groter bij de scène die erop volgde. Als Wolverine aan de bar zit, wordt hij door een verslagen tegenstander beschuldigd van vals spel. Op het moment dat Logan zichzelf verdedigt en de man vastgrijpt, glijden de adamantium klauwen uit zijn vuist.
De middelste klauw drukt dreigend tegen de keel van de man aan, gereed om diens hals te doorklieven. Wolverine wordt echter tegengehouden als de barman een geweerloop tegen zijn hoofd drukt.
Herkenbare rauwdouwer
In twee gewelddadige scènes (en een dialoogscène daartussen waarin Wolverines taalgebruik typerend spaarzaam is) heeft Singer het personage grotendeels neergezet. Hij is heel herkenbaar als de cynische en agressieve rauwdouwer die ik uit de strips ken. Hugh Jackman belichaamt voor mij Wolverine. Zijn wolfachtige manen accentueren het beest in hem, maar zijn niet te grotesk om de geloofwaardigheid voorbij te schieten. Jackman heeft een direct, fysieke aanwezigheid en maakt met een enkele blik of gebaar de gemoedstoestand van het personage duidelijk.Overigens mag de kracht van het filmgeluid niet ongenoemd blijven. Het geluid van glijdende messen op het moment dat de digitale klauwen van Wolverine uit zijn hand schieten, maakt hun aanwezigheid in de verhaalwereld reëel.
Buitenbeentjes
Na deze krachtige introductie kan de ontwikkeling van Wolverine van loner naar aangepaste held beginnen. Rogue zit als verstekeling bij hem aanboord en samen komen ze bij de X-Men terecht. Singer introduceert de wereld van Charles Xavier (Patrick Steward) en zijn mutantenschool door de ogen van buitenstaander Wolverine. Net als de bioscoopbezoeker beziet hij met verbazing de school waarin pubers met hun nieuwe krachten leren omgaan. Zijn rake cynische opmerkingen zorgen ervoor dat het superheldengegeven met een lichte knipoog wordt benaderd, zonder dat de politieke thematiek die ten grondslag ligt aan het mutantendebat, minder serieus wordt.Opoffering
De voltooiing van Logans ontwikkeling wordt geïllustreerd in de actievolle climax rond en op het Vrijheidsbeeld. Rogue is dodelijk gewond geraakt door de helse machine waaraan Magneto (Ian McKellen) haar heeft vastgekoppeld. Ze is op sterven na dood. Logan grijpt haar vast en drukt Rogue tegen zich aan.
Hierdoor nemen haar mutantengaven zijn helende krachten over. Dit betekent echter dat Logan deze kwijt raakt en dat zijn heftige wonden weer opengaan. Hij offert zijn kans op genezing op om Rogue een overlevingskans te geven.
Dat Logan uiteindelijk toch weer geneest (de overname is namelijk maar tijdelijk) doet niets af aan het feit dat hij een significante verandering heeft ondergaan. Logan is weer om anderen gaan geven.
Stripplaatjes
De shots op het vrijheidsbeeld zijn stripachtig in die zin dat het beeld bijna geen achtergrond bevat. We zien alleen de twee personages op de voorgrond en hier en daar een deel van het Vrijheidsbeeld. De emotionele scène is teruggebracht tot haar essentie. Logan en Rogue zijn de spil van het universum op dit moment – alleen hun verhaal telt. De soundtrack van Michael Kamen bereikt op dit moment zijn romantische climax, waarmee nog eens wordt onderstreept dat X-Men draait om menselijke emoties en niet zozeer om een robbertje knokken rond het vrijheidsbeeld.De film eindigt met Logans tijdelijke vertrek bij de X-Men. Nu hij zijn eigen waarde weer heeft teruggevonden (met zijn deelname aan de X-Men bouwt hij aan zijn toekomst), wordt het tijd om het mysterie dat zijn verleden is te ontrafelen. De man die op de motor het beeld uitrijdt, voelt hoop en is daardoor compleet anders dan de beestachtige vechtersbaas die we in de donderkooi ontmoetten.
Dit artikel verscheen ook op EeuwigWeekend.nl.
Lees ook: