Dit is deel twee van de stapel met postpakketjes vol nieuwe stripverhalen. In deze vlog De grote boze vos van Benjamin Renner en Staatsburger, het derde deel van Halfdan Piskets trilogie over het bewogen leven van zijn vader.
De Turks-Armeense James Pisket emigreerde naar Denemarken en had moeite met integreren. Over zijn leven in Denemarken gaat Staatsburger. Deze strip wordt uitgegeven door SubQ, de uitgeverij die ook Mijn vriend Spider-Man uitbracht.
De Deense stripmaker Halfdan Pisket maakte een indrukwekkende trilogie over het leven van zijn vader.
De Deense stripmaker en videomaker Halfdan Pisket (1986) zit ontspannen in zijn stoel in een kamer van een Brussels hotel. Hij is uitgenodigd door het literaire festival Passa Porta om een beeldverslag van de programmaonderdelen te maken. Veel luchtiger werk dan de indrukwekkende en duistere striptrilogie die hij in de afgelopen jaren maakte, en waarvan in het Nederlands recent het tweede deel Kakkerlak is verschenen bij de jonge stripuitgeverij SubQ. Het derde deel, Staatsburger, kunnen we dit najaar verwachten.
Halfdan Pisket. Foto: Michael Minneboo
In de graphic novel Deserteur vertelt Pisket het levensverhaal van zijn vader die opgroeide in een welvarende familie in een klein dorpje in het grensgebied tussen Turkije en Armenië. Zijn beste vriend wordt gedood door het Turkse leger, zijn broer tijdens een demonstratie in Istanboel. De hoofdpersoon deserteert uit het Turkse leger en als hij zijn gevangenisstraf heeft uitgezeten emigreert hij naar Denemarken om te werken als gastarbeider, want ‘op de foto’s waren de Deense meisjes het knapst’. Kakkerlak en Staatsburger vertellen hoe hij langzaam afglijdt in een crimineel bestaan en uiteindelijk probeert zijn leven te beteren door een Deens staatsburger te worden.
Fragment uit Deserteur.
‘De graphic novels zijn op dezelfde manier gebaseerd op de geschiedenis van mijn vader als dat de film Titanic gebaseerd is op de geschiedenis van de Titanic. De strip heeft zeker de realiteit als basis, maar om een dergelijk project te doen, moet je dingen aanpassen. Ik wilde de feiten wel zo goed mogelijk hebben. Bijvoorbeeld, als mensen in Turkije gevangen worden genomen, is er dan een grote kans dat ze gemarteld worden, of was wat mijn vader overkwam een incident? Als het laatste het geval was geweest had ik het niet in het verhaal verwerkt. Mijn vader heeft gedeeltes gelezen. Ik denk dat sommige dingen te pijnlijk voor hem zijn.’
Pisket verwijst naar historische gebeurtenissen en beziet deze vooral vanuit een individuele beleving. In een flashback komt bijvoorbeeld de Armeense genocide aan de orde, waar Piskets grootvader getuige van was. ‘Ik vond dat ik het eerste verhaal niet kon vertellen zonder het hierover te hebben. Het verhaal speelt zich immers af in het conflictgebied en het was belangrijk dat het personage daar een standpunt over inneemt.’
Stripplaatje uit Staatsburger.
Gangster
Het project moest in eerste instantie een ode worden aan zijn vaders criminele daden. ‘Ik groeide op met rapmuziek. Mijn vrienden en ik keken op tegen grote criminele machomannen zoals Scarface en de dealers uit de Pusher-trilogie van Nicolas Winding Refn. Maar al snel zag ik dat het verhaal van mijn vader zou eindigen in de gevangenis of met zijn moord. Dat verhaal wilde ik niet vertellen. De strips moesten nu allereerst gaan over immigratie naar Europa. Door het huidige politieke klimaat in Denemarken voelde ik me genoodzaakt mijn kennis over dit onderwerp te gebruiken. Ik wil aan mensen van de Deense Volkspartij en zoals die Geert Wilders bij jullie laten zien dat hun ‘vijand’, namelijk de immigrant, eigenlijk over hetzelfde droomt als zij: een vast inkomen, familie en zekerheid. Na 11 september 2001 begon ik veel over de rol van immigranten in Denemarken na te denken. Toen veranderde de perceptie van de mensen. Ze waren echt bang. Daarvoor had ik nooit expliciet racisme meegemaakt; daarna wel. Ik woonde al drie jaar in mijn appartement, en op een dag haastte ik me naar de voordeur die al openstond. Een man die binnen stond probeerde de deur dicht te duwen om mij buiten te houden. Ik duwde mijn voet tussen de deur en deurpost en toen zei hij: “We willen jouw soort niet in ons huis.” Als dit soort dingen je overkomen, denk je altijd dat je de volgende keer erop bent voorbereid, maar iedere keer overvalt het je en raak je soort van verlamd.’
In Staatsburger zien we onder andere hoe het hoofdpersonage na 11 september wantrouwend wordt aangestaard in de supermarkt.
Tatoeage
Voor research wilde Pisket zijn vader intensief interviewen, maar dat ging niet zo makkelijk. ‘Mijn vader is iets van dertig jaar crimineel geweest, dus zodra je een recorder op tafel legt, slaat hij dicht. Als je heel gericht naar dingen vraag, heeft hij het idee dat hij weer door de politie ondervraagd wordt. Toen mijn vader echter tekenen van dementie begon te vertonen besloot ik hem dingen te vragen voordat het te laat was. In plaats van mij te focussen op de misdaden, wilde ik zijn geschiedenis weten vanaf zijn vroegste herinnering. Drie keer per week kwam ik bij hem om te eten.’
Weer thuis schreef Pisket alles op van wat er die avond besproken was en verwerkte ook veel van zijn eigen ervaringen in de boeken. ‘Als er een belangrijke gebeurtenis plaatsvindt in de strip zoek ik iets vergelijkbaars dat ik zelf heb ervaren en dan kijk ik of mijn vader op dezelfde manier zou reageren.’ Op Piskets vingers staat ‘livs træt’ getatoeëerd, wat ‘levensmoe’ betekent. Pisket liet dit plaatsen nadat zijn beste vriend zelfmoord pleegde. Dit trauma verwerkte hij in de strip. ‘Door de dood van mijn vriend was ik zo gechoqueerd dat ik niets meer kon. Ik was 20, hij 21. Toen begonnen mijn vader en ik te praten over hoe hij zijn beste vriend en broer verloor. Op dat moment zag ik voor het eerst dezelfde duisternis bij hem die ik in mezelf ook ervaar. Eigenlijk is voor mij het belangrijkste aan dit project dat mijn vader van een goede vriend veranderde in mijn beste vriend.’
Halfdan Pisket: Deserteur en Kakkerlak. Uitgeverij SubQ
Het is vandaag alweer de laatste dag van maart. Deze maand ging supersnel voorbij. Voor mijn gevoel was het vandaag nog maar de tiende, maar zo zie je maar weer. Morgen de grootste grapdag van je het jaar. Niet dat ik ooit echt een 1-aprilgrap hoorde waar ik echt om moest lachen.
De afgelopen week heb ik hard gewerkt aan mijn interview met Halfdan Pisket dat ik vorige week afnam in Brussel. Maandag was ik nog te gaar na de persreis, maar dinsdag heb ik in een sessie de tape van 53 minuten conversatie getranscript. Transcripten – het volledig uittikken van interviews – is een noodzakelijk kwaad van mijn werk. Het is extra lastig als je tijdens het tikken meteen naar het Nederlands moet vertalen, wat bij dit project het geval was.
Mensen vragen me wel eens waarom ik dit soort werk niet uitbesteed aan studenten. Simpel, daarvoor verdien ik niet genoeg met mijn journalistieke werk. Bovendien heeft het ook zijn nut om zelf een transcript te maken. Ik hoor de hele conversatie en mijn onderbewuste begint dan alvast met selecteren van de uitspraken die ik in mijn artikel nodig ga hebben.
Dat artikel schreef ik woensdag. Donderdag keek ik de tekst na en veranderde er nogal wat aan. Vaak denk ik dat de eerste versie bijna de juiste is, maar als ik de tekst de dag erna nog eens doorneem blijkt dit toch vaak niet het geval te zijn. Ik laat Linda ook nog wel eens een eerste versie lezen. Dan weet ik zeker dat ik nog niet klaar ben met mijn werk.
Screendiver Tussen het Pisket-interview door schreef ik enkele blogposts en werkte ik ook aan een artikel over de site Screendiver. Een prachtig project van Submarine Channel. Screendiver moet uiteindelijk de plek zijn waar je heengaat als je goede motion comics wilt lezen of wilt leren hoe je die maakt. Binnenkort daarover meer.
Strips!
Vanmiddag kwam een verse doos bestelde comics binnen. Ik kocht onder andere twee Essentials van Web of Spider-Man, Marvel Secret Wars en de omnibus met Hawkeye-verhalen door Matt Fraction. Ook kocht ik alvast het laatste deel van The Complete Ben Reilly Epic. Het vijfde deel heb ik nog niet gekocht, want die is officieel out of print en daardoor voor een te hoog bedrag beschikbaar. Ik wacht wel op een herdruk.
Vrijdag en zaterdag was ik in Brussel voor mijn werk. Ik bezocht vier exposities, interviewde de Deense stripmaker Halfdan Pisket en sprak tussendoor met veel mensen.
Vandaag voel ik me dan ook nog behoorlijk gaar. Dit soort persreisjes zijn echt heel intensief, maar ze geven ook het gevoel alsof je een avontuurlijk leven leidt. En dat is leuk natuurlijk. Vooral omdat ik de afgelopen maanden vooral thuis achter mijn bureau doorbracht. En dan is Brussel een behoorlijke cultuurschok, want je hoort er allerlei talen op straat. En vooral veel talen die ik niet versta, zoals Frans.
De exposities waren allemaal interessant. Peyo: A Retrospective, geeft een mooi overzicht van de carrière van de geestelijk vader van de Smurfen. Samen met enkele collega’s uit binnen- en buitenland was ik vrijdagmiddag in de Hoeve van het kasteel van Terhulpen, dat even buiten Brussel ligt, om de expositie te bezichtigen.
Even ervoor werden we geïntroduceerd in de wereld van de kunstenaar Jean-Michel Folon.
’s Avonds dronk ik een drankje met Willem De Graeve, met wie ik altijd probeer af te spreken wanneer ik in Brussel ben. Het was leuk Willem weer te zien en goed om te horen dat mensen het Stripmuseum, waar hij mededirecteur van is en hoofd pr, weer weten te vinden. Na de aanslagen van moslimextremisten in Parijs en Brussel waren er logischerwijs minder toeristen bereid om Brussel en het stripmuseum te bezoeken.
Later die avond at ik een gourmet burger in restaurant Gourmet Burgers, en sprak ik nog met twee aardige Belgische gasten over wat zij van Brussel vonden. In mijn hotelkamer keek ik naar Luther, maar eigenlijk word ik nooit blij van deze serie omdat ie zo’n naargeestig wereldbeeld toont.
Zaterdag sprak ik een uur met Halfdan Pisket in het Plaza Hotel. Een interessante conversatie die ik vanaf morgen zal uitwerken voor de VPRO gids. We spraken vooral over de trilogie die hij over het leven van zijn vader maakte, over wat het betekent om Turkse wortels te hebben in Denemarken en het maken van strips. Pisket was in Brussel namens het literaire Passa Porta Festival, dat tweejaarlijks plaatsvindt. Pisket zou een stripverslag van het festival maken.
Na afloop dronk ik koffie met Rachid, mijn gastheer die middag. Hij spreekt vloeiend Frans en Arabisch, en een beetje Nederlands en Engels. We spraken dus in drie verschillende talen met elkaar. Omdat we welwillend naar elkaar waren, lukte het ook nog om elkaar te begrijpen. Ik vond dat een boeiend gesprek omdat we het veel over zijn geloof hebben gehad. Ik wilde bijvoorbeeld weten hoe hij nu weet waar Mekka zich bevindt als hij moet bidden, maar daar is dus gewoon een app voor die de richting aangeeft. Rachid vertelde me ook dat veel moslims het erg moeilijk hebben met het feit dat de extremisten aanslagen plegen uit naam van de islam. Eigenlijk zijn ze dus net zo goed slachtoffer van deze aanslagen, omdat mensen hen vaak ervoor aankijken.
Stripmuseum Brussel
Ik realiseerde me door dit gesprek dat ik in Nederland bijna nooit met moslims praat en verdomd weinig over hun geloof weet. Nu vermoed ik dat dit voor veel Nederlanders geldt, wat deels het effect verklaard van de angstcampagne die Geert Wilders al jaren voert. We moeten meer met elkaar rond de tafel zitten, volgens mij wordt de wereld daar beter van.
Nu moet ik wel zeggen dat ik als atheïst moeite heb met het geloof in het algemeen, maar voor mij is het waarschijnlijk net zo moeilijk voor te stellen dat mensen een god in hun leven ervaren, als het voor hen is om zich voor te stellen dat ik dat niet ervaar.
Mooi werk van Gipi.
Als laatste zocht ik nog even stripmaker Judith Vaninstendael op die in Beursschouwburg voor het Passa Porta Festival zat te tekenen. Mensen mochten haar een vraag stellen, die zij dan probeerde te beantwoorden met een tekening. Toen ik erbij stond, vroeg een studente of Vanistendael problemen had in de stripwereld omdat ze een vrouw was. Dat klopte wel, vond Judith. Vrouwen worden anders behandeld dan mannen. Op de achterflap van een boek waar ze samen met een man aan werkte, liet de uitgever namelijk zetten dat Judith drie kinderen had, terwijl over de vijf kinderen van de man geen woord werd geroerd. Vrouwen worden dus anders bekeken en natuurlijk niet alleen in de wereld van de strip.
‘Je kunt de vraag ook omdraaien,’ opperde ik. ‘Heb je wel eens voordeel gehad van het feit dat je vrouw bent?’
‘Dat komt vaker voor, zei Judith. Omdat er minder vrouwen zijn die strips maken dan mannen wordt ze vaker uitgenodigd voor festivals bijvoorbeeld.
Beursplein
Ik kom binnenkort nog uitgebreid terug op de exposities, want daar valt een hoop over te vertellen en te laten zien. Wat een bezoek bij Brussel altijd bij mij aanwakkert is het gevoel dat we allemaal wereldburgers zijn. We moeten het allemaal doen op deze kleine planeet en we moeten het allemaal met elkaar doen. Van welke cultuur je komt en welke taal je spreekt, doet er niet zo heel veel toe, zolang je maar bereid bent tot dialoog. Dat inzicht krijg ik eigenlijk vaak alleen als ik op reis ben, en niet als ik de wereld aanschouw vanuit thuis, via sociale media of oude media.
Het tweede deel van Halfdan Piskets trilogie over het leven van zijn vader is uit. Ik vond het eerste deel erg indrukwekkend, al is het geen licht leesvoer.
In Deserteurgaat over de jeugd van de vader van Halfdan Pisket. Die groeit op in een welvarende familie in een klein dorpje in het grensgebied tussen Turkije en Armenië. Zijn vader, een fervent aanhanger van Atatürk, is Turks, zijn moeder is Armeens. Het dorpje lijkt onberoerd door de conflicten tussen Turken en Armeniërs. Toch liggen er nog steeds skeletten langs de wegen uit oude oorlogen. Het Turkse leger bewaakt de nabijgelegen grens, die zich voortdurend verplaatst. Piskets vader dient korte tijd in het Turkse leger. Uiteindelijk deserteert hij en dat heeft fatale gevolgen.
Plaatje uit Desterteur. Een situatie die waarschijnlijk herkenbaar voor iedere man die tiener en maagd geweest is.
Kakkerlak begint als Piskets vader uit de Turkse gevangenis ontslagen wordt. Hij besluit zijn bloedige verleden achter zich te laten en opnieuw te beginnen. Hij gaat aan het werk als gastarbeider in het Denemarken van de jaren zeventig. Maar hij kan er niet aarden, wordt tig keer ontslagen en vervalt van de ene lege relatie in de andere. Langzaam glijdt hij af naar een leven vol criminaliteit en geweld. Maar hij ontdekt ook de liefde, vriendschappen en hij krijgt kinderen die het waard zijn om voor te vechten.
Stripauteur Halfdan Pisket (1986) studeerde in 2009 af aan de Royal Danish Academy of Fine Arts. Hij is de eerste striptekenaar die de prestigieuze beurs voor auteurs ontving van de Danish Arts Council. Check hier trouwens zijn interessante Instagramfeed.
De Nederlandse versie van Economix kwam in de herfst van 2016 uit bij SubQ. Ik schreef voor de American Book Center ooit deze recensie van dat boek.
Daarom Minneboo leest: Als stripjournalist wil ik zoveel mogelijk strips onder de aandacht brengen. Daarom heb ik de rubriek Minneboo leest in het leven geroepen, om te laten zien hoe rijk en divers het medium strip kan zijn. De artikelen in deze rubriek zijn geen recensies (die teksten staan gepubliceerd in de bijhorende rubriek), maar kunnen thematisch zijn, een interview, een tekenstijl belichten of simpelweg een nieuwe uitgave kort aanstippen.
