De Amsterdamse stripmaker Erik Kriek liet zich inspireren door zijn Noord-Europese wortels en maakte een prachtige striproman over IJslandse Vikingen. Game of Thrones op historische basis in stripvorm.
Op 28 oktober 2018 werd stripauteur en illustrator Erik Kriek (Amsterdam, 1966) tijdens een avondje uit in zijn stamkroeg getroffen door een cardio vasculair accident: een bloedprop in de hersenen zorgde ervoor dat hij aan de linkerzijde verlamd raakte. ‘Het is een pittige tijd geweest,’ zegt Kriek. ‘Aan linkerzijde waren mijn armen en benen helemaal verlamd. Ook mijn gezicht hing slap, maar dat trok gelukkig snel weg. Volgens de therapeut kan ik 90 procent terugkrijgen. Ik denk dat mijn arm nu op 70 procent zit. Ik loop nog mank maar kan alweer fietsen. Psychisch ben ik het nog wel aan het verwerken, want een derde overleeft een beroerte niet.’
De rechtshandige Kriek, die illustraties voor boeken en tijdschriften maakt, en covers voor de VPRO Gids, is alweer aan het werk. ‘Tekenen is verweven met mijn persoonlijkheid en wie ik ben. Ik ben nergens gelukkiger dan achter mijn tekentafel, omringd door mijn boekjes en poppetjes, velletjes papier en stiften. Het was ook bittere noodzaak om weer aan de slag te gaan, want ik ben zelfstandige en onverzekerd. Eerst vroeg ik me af of ik het nog wel kon, want het voelt nu wel anders. Ik probeer eigenlijk te tekenen zoals Erik Kriek dat zou doen. Een vriend van me zei dat ik dat moest loslaten en als de nieuwe Erik dingen moet oplossen. Dat is best lastig. Dat vereist een andere mindset en benadering en misschien kiezen voor ander materiaal.’
We spreken elkaar begin maart in zijn studio in Amsterdam, want Krieks derde striproman De balling komt uit. Toen hij het herseninfarct kreeg, was De balling al zo goed als af. Als stripmaker raakte Kriek bekend met de superheldenparodie Gutsman, daarna volgde een boek met stripbewerkingen van H.P. Lovecraft-verhalen. In 2016 verscheen In the Pines: Kriek bewerkte vijf murder ballads tot pakkende en duistere stripverhalen. Met ieder project werd de schrijver Kriek steeds zekerder van zijn zaak: ‘Ik heb er altijd in geloofd dat ik kan tekenen, maar schrijven is een ander ding. Veel enger. Het is net of je in het zwembad het diepe in moet. Aanvankelijk doe je het nog met bandjes, maar later moet je zelf zwemmen. In het begin hield ik als houvast het handje van Lovecraft vast, maar met In the Pines nam ik meer vrijheid en begon ik al meer zelf te schrijven. Dat beviel uitstekend.’
Thuiskomst
Met het nieuwe boek De balling komt zijn stripauteurschap tot volledige wasdom. Kriek dook in de geschiedenis van IJsland en maakte een origineel verhaal over Vikingen. In de striproman keert krijger Hallstein terug naar IJsland. Jaren geleden is hij verbannen omdat hij zijn beste vriend Hraffn vermoordde. Niet iedereen is blij met zijn terugkeer: Hraffns broer zint op wraak. Hallsteins stiefmoeder heeft na de dood van haar man problemen het huishouden draaiende te houden en krijgt te maken met dieven die het hout van haar land stelen. Kriek levert grafisch prachtig werk af en door gedegen research weet hij de IJslandse gemeenschap van de tiende eeuw overtuigend tot leven te wekken.
‘Over de Vikingen is vooral geschreven door de mensen die door hen geplunderd werden,’ licht Kriek toe. ‘Wat wij de Vikingen noemen, bestond eigenlijk niet. Het was geen homogene groep en het woord Viking was geen benaming maar een activiteit. “Op viking gaan” betekent op plundertocht gaan. Ze hadden een alfabet dat uit 16 runentekens bestaat. Die gebruikten ze voor korte boodschappen die ze kerfden in een stukje bot of stokje. Verhalen werden oraal doorgegeven, niet opgeschreven. Mijn belangrijkste drijfveer voor dit boek was om de Vikingen uit hun cliché-omgeving te halen. Maar ik ben ook een commerciële jongen natuurlijk, dus maak ik graag iets wat voor een groot publiek interessant is. Ik ben ook fan van Game of Thrones, de boeken en de televisieserie.’
Lotsbeschikking
Als kind was de stripauteur al gefascineerd door Noorse cultuur en de geschiedenis van Scandinavië. ‘Mijn moeder is afkomstig uit Finland. Zuid-Finland is in de middeleeuwen bezet geweest door Zweden. Mijn ouders namen me vroeger mee naar burchten en opgravingen in Finland en Denemarken. Mijn moeder deed me al vroeg kennismaken met de Kalevala, een collectie epische gedichten over krijgers, dichters, natuurwezens en goden. Het is hun scheppingsverhaal. Wat mij in het bijzonder fascineert in IJsland is het onherbergzame landschap en de avontuurlijke en vrij brute natuurkracht die daaruit spreekt. Wat ik zo tof vind aan de Noorse, pre-christelijke cultuur, is dat men erg geloofde in lotsbeschikking. Je lot stond bij je geboorte al vast. Je had dus geen invloed op je levensloop. Ze accepteerden hun lot en waren pragmatisch. Dat zie je terug in hoe Noord- en West-Europa zich in de EU manifesteren. De Scandinavische expansie is heel bepalend geweest voor het Europa dat we nu hebben, met name de ontwikkeling van de westerse democratieën. Daarom hebben we hier een parlementaire democratie en gaat dat in Zuid-Europa al lastiger. Democratie komt niet uit Griekenland, maar uit Scandinavië. Historici komen daar nu gaandeweg achter.’
Western
Het woeste IJslandse landschap is een personage in het boek geworden. Kriek gebruikt vaak paginabrede stripplaten om dit landschap en de andere personages in beeld te brengen. Dat De balling hierdoor aan een western doet denken, is ook niet per ongeluk. ‘De meeste verhalen over Vikingen zitten in de fantasyhoek. Daar hou ik wel van, maar dat is niet mijn stiel. Ik wilde een keer iets anders doen. Dit boek is in grote mate geïnspireerd door de films van Hrafn Gunnlaugsonn. Hij maakte in 1984 een For A Few Dollars More in Vikingstijl, getiteld Hrafninn flýgur (When the Raven Flies). Dé cultfilm van IJsland. Ik zag hem ooit bij de VPRO, hij staat volledig op YouTube. Het idee om de genres western en Vikingen door elkaar te mengen is altijd in mijn hoofd blijven zitten. Ze hebben namelijk veel gemeen. In beide gevallen gaat het om een geïsoleerde gemeenschap aan de rand van de beschaving. Er heerst het gevoel van vrijheid en wetteloosheid. Waren de IJslanders niet de frontiers men van duizend jaar geleden? Ze woonden in een uithoek van de beschaving, want het centrum van de beschaving lag toen in het Midden-Oosten.’
Kriekipedia
Kriek deed uitvoerig research en bezocht IJsland met zijn gezin. Soms zit al die kennis wel in de weg: ‘Ik heb de neiging om alle informatie die ik gevonden heb in het verhaal te verwerken. Daar wijst mijn vriendin Stans, die mijn testlezer is, me dan op. Ze noemt me ook wel Kriekipedia. Hahaha. Die bijnaam is verzonnen door mijn goede vriend Shamrock, maar inmiddels noemen Stans en mijn zoon mij nu ook zo.’
Vrouwenrollen
In De balling voert Kriek enkele sterke vrouwenrollen op. Waren vrouwen heel prominent in de IJslandse maatschappij, of is de stripmaker beïnvloed doordat de vraag naar sterke vrouwenrollen in onze cultuur nu zo prominent is?
‘Wat mij opvalt bij het doen van research, is dat geschiedenis vanuit een masculien oogpunt is geschreven, terwijl dat onterecht is. Vrouwen waren in de vroege Scandinavische geschiedenis heel belangrijk, al is het wel zo dat een belangrijke functie als de wetspreker alleen door een man uitgevoerd mocht worden. De wetspreker kende de wet uit zijn hoofd en was arbiter. In mijn verhaal is die oud en seniel en daarom neemt zijn vrouw die rol over. Dat heb ik volledig verzonnen, want vrouwen mochten niet eens aanwezig zijn bij de volksvergaderingen. Ze mochten een motie indienen of een zaak aanklagen, maar die moest dan door een man gepresenteerd worden. Mijn vriendin is een kritische testlezer. Zij hamert op meer prominentere vrouwenrollen. Zelf let ik er ook op. Ik erger me aan vrouwenpersonages die alleen maar bestaan bij de gratie van de mannen. Ze zijn vaak alleen een love-interest. Als twee vrouwen met elkaar praten gaat het over de man. Ik vind het vervelend om te merken dat ik vanuit een mannenperspectief schrijf, want ik wil complete en ronde personages maken. En net zoveel aandacht aan vrouwen als mannen besteden.’
Overigens was Krieks moeder zijn favoriete testlezer voor dit boek. ‘Volgens mij heeft ze nog nooit een strip uitgelezen, maar nu las ze in drie uur achter elkaar het hele verhaal. Ze vond het heel mooi en jammer dat het uit was. Mijn moeder is het beste testpubliek dat ik ooit heb gehad.’
Erik Kriek. De balling
Scratch, € 29,90
Dit interview is geschreven voor en stond in VPRO Gids #21 (2019).
Bonus!
Toen Erik al een paar maanden met zijn boek bezig was interviewde ik hem in een vlog over de vorderingen:
