Eigenlijk ben ik een enorme Halloween-fan, maar dit jaar wil de Halloweenspirit niet in mij neerdalen. Misschien ben ik te veel afgeleid door andere lopende zaken… Misschien dat MONSTER STRIPBLAD me hierbij kan helpen.
Monster Stripblad is een eenmalige uitgave van Uitgeverij Scratch. Een team van tien striptekenaars werkte samen aan een MONSTERproject. Deze koortsachtige activiteit onder de bezielende leiding van Wasco, heeft geleid tot een nieuw en eenmalig striptijdschrift: MONSTER. Aan MONSTER werkten mee: Anne Stalinski, Merel Barends, Dace Sietina, Jeroen Funke, René Windig, Wasco, Peter de Wit, Eliane Gerrits, Lae Schäfer en Tommy A.
De tweede editie van het Cross Comix Festival vindt dit jaar plaats van 19 t/m 21 oktober, in Rotterdam.
Steeds vaker verlaat het beeldverhaal zijn eigen kaders om op zoek te gaan naar iets nieuws. De denk- en vertelwijze van tekenaars is terug te vinden in hedendaagse schilderkunst, in dans- en toneelvoorstellingen, in muziek, film, fotografie, literatuur, mode en zelfs in de architectuur. Soms is het beeldverhaal ondersteunend aan een genre, dan weer inspiratiebron of vertrekpunt van een kunstwerk. Soms met opzet het eindpunt, een andere keer per toeval. Ook popt de strip op in disciplines als journalistiek, wetenschap en zelfs in de haute cuisine. Cross Comix laat het allemaal zien.
Met het thema ‘de Grote Oversteek’ toont Cross Comix haar betrokkenheid met de samenleving door aandacht te vragen voor de toenemende polarisatie in de Westerse wereld, die zich kenmerkt door de steeds groter wordende kloof tussen overtuigingen, bevolkingsgroepen en sociale klassen. Tijdens Cross Comix worden gasten en publiek aangemoedigd om over de eigen drempel heen te stappen en zich echt te verdiepen in de ander.
Vrijdag 20 oktober worden om 16.00 uur getekende jazzportretten onthult van Meijer Wery, getekend door Joost Swarte die persoonlijk aanwezig is en Rita Reijs, getekend door Wilbert Plijnaar op de Oude Binnenweg.
Op zaterdag 21 oktober vindt in de Schouwburg een non-stop hoofdprogramma plaats vanaf 13.00 uur tot en met 01:00 uur. Het programma staat op www.crosscomix.nl.
Gasten zijn onder andere: Fresku, Hanco Kolk, Anne Vegter, Arjen van Veelen, Brian Elstak, Jan Terlouw Jr & The Nightclub, Jeroen Funke, Joeri Schouten, Ludwig Volbeda, RFx, Roos van Rijswijk, Aart Taminiau, Anne Staal, Ruben Steeman, Sahand Sahebdivani, studenten van diverse kunstacademies, Urbi et Orbi, Vincent Bal, Wasco, ComicHouse-Cartoonisten Peter Koch en Maaike Hartjes, Paul Faassen, Robert van der Kroft en vele anderen …
Vorig jaar heb ik de pilot van het Cross Comix-festival bezocht. Op het podium sprak toen onder andere Merel Barends over haar interessante strips:
Stephan Brusche betekende bananen – hij maakt leuke fruitdoodles. Inmiddels is dat over de hele wereld wel zo’n beetje bekend. Ik kocht een boekje bij hem en hij signeerde deze met een bekende vriend van me. Daar heb ik toen een videotje van gemaakt. Op de achtergrond hoor je Spinvis optreden. De video geeft een beetje een idee van hoe het er toe aantoe ging, en van de gezellige drukte in de zaal.
Ondertussen zaten er in de zaal ook studenten en stripmakers te tekenen.
Eerlijk gezegd heb ik die dag niet veel van het hoofdprogramma meegekregen. Ik kwam veel oude bekenden tegen die ik al een tijd niet had gesproken, dus het was vooral gezellig borrelen die middag.
Wat bezielt iemand om zichzelf van het leven te beroven? Een zware vraag die niet eenduidig te beantwoorden is. In deze animatie gaat stripmaker Merel Barends toch op zoek naar dat antwoord.
https://www.youtube.com/watch?v=M56vTALKqms
Barends broertje pleegde twintig jaar zelfmoord toen hij twaalf jaar oud was. In opdracht van stichting 113 Zelfmoordpreventie bewerkte ze een strip hierover die ze voor Mindshakes maakte tot animatie in samenwerking met animatiestudio Mooves. Het resultaat is informatief en soms schrikbarend. Ik wist niet dat jaarlijks zo’n 94.000 mensen een zelfmoord poging doen in Nederland. Dat zijn er gemiddeld 257 per dag! Gelukkig lukt maar 2% van de pogingen…
Het goede aan de video vind ik dat er ook wordt gepraat over hoe je iemand kunt helpen als je vermoedt dat ze zelfmoord overwegen of als ze al een tijdje erg somber zijn.
Hulp uit directe omgeving lijkt me hard nodig, want ik vraag me af of mensen die zelfmoord overwegen zelf snel naar de telefoon zullen grijpen om 0900 0113 te bellen. Daarvoor is immers een bewuste keuze nodig, een keuze om jezelf tegen te houden. Een vriend of oplettend familielid kan de doemdenker helpen uit zijn duistere gedachten te ontwaken.
Ook goed vind ik de toon van het verhaal: Barends verzaakt niet hier en daar een paar grappige opmerkingen te maken om de boel wat luchtig te houden. Humor is wellicht het beste medicijn tegen alles en het feit dat zelfmoord geen lichtvoetig onderwerp is, betekent niet dat we dit op een heel sombere toon moeten benaderen. Integendeel.
Donderdag 13 oktober was het een gezellig samenzijn in stripwinkel het Beeldverhaal in Amsterdam. Het tweede album van Floris van Dondermonde werd immers gepresenteerd. Makers Remco Polman en Wilfred Ottenheijm voorzagen de albums desgewenst van een tekeningetje.
Floris van Dondermonde is een geslaagde parodie op ridderverhalen en een zekere Floris tv-serie. Droge humor, woordgrappen, ondeugende seksgrappen, anachronismen, literaire verwijzingen en draken… Dat de strip soms dezelfde lachspieren stimuleert als Dirkjan is ook niet vreemd, want zowel Polman als Ottenheijm zijn onderdeel van het team stripmakers dat er al jaren voor zorgt dat Dirkjan zo’n beetje de best lopende strip van Nederland is. Floris van Dondermonde is een van de paradepaardjes van Eppo.
Polman, Ottenheijm en Driessen.
In de stripwereld is er geen tekort aan leuke feestjes en de signeersessie was dan ook een vrolijke boel. Ype Driessen, die ‘autobiografische’ fotostrips maakt, gaf een gevatte toespraak:
‘Goed, Remco en Wilfred zijn dus samen verantwoordelijk voor de tekst, tekeningen en kleur. Bij de tekeningen wil ik niet te lang stilstaan. Ik vind tekeningen eigenlijk altijd het minst interessante aan een strip. Sterker nog, ik denk in veel gevallen; als je die tekeningen nou eens zou vervangen door foto’s, dan zou het allemaal nog veel mooier worden.
Niets ten nadele van de tekeningen van Floris overigens. Die zijn hartstikke mooi. Een beetje Dirkjan-achtig, maar dan mooier.
Waar ik wel nog iets over wil zeggen is de taal in Floris. Ik denk dat ik dat het allerleukste aan de serie vind. In welke andere strip vind je woorden als ‘Kladderadatsj’, bepalingen als ‘Bij ontstentenis’, of verwijzingen naar liedjes als: ‘Drie schuintamboers die kwamen uit het oosten’?
Of een verteller die achteloos een stripje inleidt met: ‘De nacht had reeds haar mantel over het aardse tranendal geworpen’.
Of de geweldige zelfverzonnen anachronismen. De mooiste is toch wel als Heer Floris zegt ‘Watimmer’, waar men tegenwoordig ‘Whatever’ zou zeggen.’
Driessen eindigde zijn relaas met het uitdelen van ‘het eerste’ exemplaar aan de stripmakers.
Ottenheijm: ‘Wacht nou even met foto’s maken totdat er meer mensen staan…’
Dj’s Tonio van Vugt en Frits Jonker luisterden het geheel op met rake oude popklassiekers waar door sommigen zelfs op gedanst werd.
En er was echte Floris-wijn… Of nu ja, wijn met toffe Floris etiketten. Want van hoofse etiquetten heeft de blonde ridder wel kaas gegeten, zelfs al is hij, voor iemand van adel, niet de meest snuggere.
Voor mij was het alweer een tijd geleden dat ik een boekpresentatie bijwoonde en het was gezellig om bekenden weer te spreken. Het is altijd fijn om Merel Barends (die een prominente rol heeft in bovenstaande video) weer te zien. Guido van Driel vertelde dat hij met de voorbereiding van een nieuwe film bezig is. Met Ger Apeldoorn zette ik onze online dialoog over hokjesgeesten en mainstream versus graphic novels voort tussen de stapels strips om ons heen. Ondertussen zaten Polman en Ottenheijm weer druk te signeren.
‘Persmuskiet’. Foto: Merel Barends.
Het Beeldverhaal is ook een zeer geschikte locatie voor dit soort happenings met de ruime achtertuin. Sinds Lambiek verhuisd is lijken er ook steeds meer signeersessies bij Het Beeldverhaal plaats te vinden. Tegelijkertijd vond in The American Book Center een presentatie plaats van de Engelse versie van Aimée de Jonghs De terugkeer van de Wespendief.
Floris van Dondermond #2: Heer Floris vraagt erom Uitgeverij Don Lawrence Collection €8,95
Het visitekaartje dat ik in 2006 gebruikte om mijn blog te promoten.
Behalve bestaan, wat ik al sinds mijn geboorte doe, is bloggen het langste project waar ik toch nog toe mee bezig ben. Vandaag doe ik dat bijna een kwart van mijn leven, want mijn blog bestaat officieel tien jaar.
Ik schrijf dit overigens niet zonder enig gevoel van trots. Tien jaar is een lange tijd om aan een project te werken. Deze site is dan ook een belangrijk deel van mijn leven geworden. Ik geef toe dat het een kick geeft om mijn dit overzicht in mijn archief te zien:
En de vele video-interviews met stripmakers niet te vergeten. Ik blijf het onwijs leuk vinden om makers te spreken over hun werk en te zien hoe ze een strippagina maken of een stripplaatje tekenen.
En wat doe je op een blogverjaardag? Lekker luieren natuurlijk! (Nou ja, niet echt hoor. Zit gewoon aan mijn Spider-Man boek te tikken vandaag.) Foto: Linda Delis
Het belangrijkste van het hele blogproject is natuurlijk dat ik door bijna iedere dag wat te posten een betere schrijver ben geworden. (Tenminste, dat vind ik.) En de sociale contacten die ik in het afgelopen decennium opdeed. De mensen die ik hiermee bedoel, weten dat. Sociale media worden pas echt warm en vriendschappelijk als je offline met elkaar afspreekt.
Toegegeven: lang niet alle bezoekers van het eerste uur lezen mijn blog nog, maar daar zijn weer anderen voor in de plaats gekomen. Wie tegenwoordig geregeld mijn blog bezoekt en leest: dankjewel! Ik hoop dat je er net zoveel plezier aan beleeft als ik heb bij het maken van de posts.
Het visitekaartje dat ik in 2006 gebruikte om mijn blog te promoten.
Trollen
In de afgelopen tien jaar waren er overigens genoeg momenten dat ik er de brui aan wilde geven. Wanneer het blog aan mijn been als een zware verplichting voelde. Als er weer een dikke stapel strips op me lag te wachten om gerecenseerd te worden bijvoorbeeld. Recenseren is niet het leukste vak kan ik je vertellen. Ik heb die verplichting inmiddels achter me gelaten. Recent nam ik het besluit alleen nog maar te bloggen wanneer ik zin heb over ondewerpen waar ik het over wilde hebben. Dat klinkt heel voor de hand liggend, maar was het voor mij op een gegeven moment niet meer.
Ook heb ik gestreden met online trollen. Ik heb zelfs een vriend die zich als trol gedroeg voorgoed de deur gewezen en een reactieverbod opgelegd.
Uiteraard zal ik hem weer aanzetten op het moment dat ik mijn boek wil promoten: ik wil immers dat zoveel mogelijk mensen weten dat het uit is, en ben bereid daar alle beschikbare middelen voor in te zetten. Dus ook Fakebook. Tenzij mensen tegen die tijd Fakebook massaal verlaten hebben.
Headerontwerp: Merel Barends.
Vrijheid
Geen linkjes doorplaatsen op Fakebook betekent waarschijnlijk minder bezoekers, maar gaf me weer een beetje het oude bloggevoel terug van weleer en dat is onbetaalbaar. Het is niet alsof ik afhankelijk ben van clicks en bezoekersaantallen voor advertentie-inkomsten, dus who cares? De kick van het bloggen is vooral de vrijheid voelen om te maken wat je wilt en dat meteen online te kunnen plaatsen. Dat gevoel is er nog steeds, ook na tien jaar.
Illustratie: Paul Stellingwerf
Ik vind het belangrijk om ieder jaar even bij mijn blogverjaardag stil te staan. Het is leuk om felicitaties te ontvangen van andere bloggers en lezers. Dat vergroot het gevoel van gemeenschap – hoewel ik het idee heb dat er minder saamhorigheid is in de Nederlandstalige blogosfeer dan in de jaren ervoor. Ook iets wat volgens mij komt door Fakebook.
Toekomst
Hoe dan ook, geen voorspellingen over hoe het komende blogjaar eruit ziet. Ik weet vooral wat ik niet meer wil eigenlijk. Ik wil verder zo min mogelijk plannen en wel zien wat er op mijn pad komt en hoe ik daarmee omga.
Nog een keer het affiche getekend door Hanco Kolk. (Omdat hij zo mooi is!)
De dertiende editie van de Haarlemse Stripdagen is weer voorbij. Ik vond dit de leukste editie tot nu toe, maar dat komt vast ook omdat ik nog nooit zoveel te doen had.
Nog een keer het affiche getekend door Hanco Kolk. (Omdat hij zo mooi is!)
Ik kom natuurlijk al jaren naar dit tweejaarlijkse stripfeest en wat mij betreft is dit het belangrijkste stripfestival van Nederland. Eerst kwam ik alleen als liefhebber, maar ook alweer aardig wat jaartjes als stripjournalist.
Dit jaar was het voor mij extra feest, want ik mocht niet alleen Theo van den Boogaard uithoren over de documentaire die over hem is gemaakt door Nathalie Crum, ook had ik mijn eigen Strip Talkshow op zondag 5 juni waar ik stripmakers uit binnen- en buitenland mocht ontvangen aan mijn tafel in het café van de Philharmonie. Met deze talkshow kwam een droom uit. Een Matthijs van Nieuwkerk ben ik nog lang niet – want ik heb ook geen autocue – maar daar wordt aangewerkt.
In gesprek met Mézièrs. Foto: Cok Jouvenaar.In gesprek met Frits Jonker. Foto: Hendrik Jan Bakels.
Publiciteitsmedewerker
Als ik binnenkort weer tijd heb, zal ik nog een verslag met quotes van de show op mijn blog zetten. Vandaag ben ik vooral aan het bijkomen, want ik deed in de afgelopen maanden ook de pr voor de expositie Motion Comics: The Beginnings.
Afgelopen vrijdag hadden we journalisten over de vloer om Sutu en Gustavo Garcia te interviewen en de tentoonstelling te bekijken. Erg leuk om nu eens aan de andere kant van de grens journalistiek en publiciteit te staan. Persberichten schrijven, enthousiasme via sociale media aanwakkeren, contacten leggen, en ter plekke van mensen te woord staan: ik vond het fantastisch om te doen.
Adinda Akkermans van het radioprogramma Nooit meer slapen, maakte deze reportage. Sutu, Maaike Hartjes en Merel Barends komen hierin aan het woord.
Adinda en Merel, aka de Illustere Merel B.
Een week eerder hadden we Marcel Haster, ook wel bekend als de Stripvlogger, al over de vloer gehad en die maakte daar de volgende leuke reportage van. Ondergetekende heeft ook een gastrol:
Nu ik toch met video’s aan het strooien ben, Menno Kooistra, aka Mister VoorDeFilm, maakte in opdracht van de Stripdagen Haarlem een promotievideo die onder andere vertoond is op de openingsavond:
https://vimeo.com/168855792
En BlunderTV maakte weer een reportage over die opening:
Verder was het wederom inspirerend om met stripmakers kennis te maken die ik nog niet eerder had ontmoet, zoals Jean-Claude Mézières, Mike Diana en Sutu. Zondagmiddag heb ik de Australische motion comics pionier geïnterviewd voor een artikel. Als ik daar geen opdrachtgever voor kan vinden, publiceer ik dat gewoon hier. Ik vind zijn werk fascinerend en het was erg boeiend om te horen wat zijn beweegredenen voor sommige verhalen zijn.
Waar ik dit jaar bijna niet aan toe ben gekomen, is het kopen van strips. Gelukkig had ik zondag 5 juni wel even tijd om de markt over te gaan en bij te praten met goede vrienden Rob van Barneveld en Matt Baaij, die allebei een standje hadden. Matt verkocht uiteraard weer Bunbun-boekjes en bracht glimlachjes op de gezichtjes van kindertjes die van hem een gratis sticker kregen. Get them while their young!
De onvoltroffen Matt Baaij. Aka Mr. Bunbun.Kersverse Bunbun met op de cover een leuk droste effect.Op de Stripdagen Haarlem maak je van alles mee, ook dat superheldensokken worden geruild voor smallpressboekjes.
De vloek van Poppenstein
Rob van Barneveld doet al een tijdje heel goede zaken op markten met zijn kattenserviezen en stripjes. Van Rob is ook net een nieuw album uit: Pim #2: De Vloek van Poppenstein. Robs zeer vrije bewerking van Het monster van Frankenstein, een heerlijk album voor kids en hun ouders. En voor volwassenen zonder kinderen ook trouwens.
Rob van Barneveld, aka Pindakaas Man, aka Mr. Catman…
Bijpraten gebeurt gelukkig veel op een stripfestival en ik vond het dan ook fijn om veel oude bekenden te zien. Ik vind dat de organisatie een mooie editie heeft neergezet en was blij met het feit dat we dit keer tien dagen de tijd hadden om de vele activiteiten bij te wonen. En dan nog heb ik lang niet alles gezien. Gelukkig zijn sommige exposities voorlopig nog te zien, zoals die over motion comics. (Hint! Hint!)
‘Aan tafel!’ zou Van Nieuwkerk zeggen. Etentje met gasten en crew van de Stripdagen.
Tonio van Vugt is de nieuwe artistiek directeur van de Stripdagen Haarlem en volgt Joost Pollmann op die in 2014 na twintig jaar afscheid nam. Omdat het festival dit weekend begint, is het een mooi moment Van Vugt eens nader te ondervragen.
Tonio van Vugt. Foto: Natasja van Loon.
Laten we met een Klokhuis-vraag beginnen: Wat is nu precies de taakomschrijving van een artistiek directeur van een stripfestival? Wat doe je eigenlijk?
‘Haha, nou dat wil je niet weten! Soms zit ik antwoorden te geven op punten en komma’s, maar mijn voornaamste taak is zorgen voor de inhoudelijke gravitas van het festival. Ik moet er voor zorgen dat een hoofdthema voldoende inspiratie biedt zodat andere projecten daarop in kunnen haken. Zoals het thema Underground in beelddat ook de smaak bepaalt voor andere exposities, zoals het ¡Viva Pontiac!-project in Nieuwe Vide. Uit een hoofdthema komt dus van alles voort: exposities, lezingen en debatten.’
‘Bij mijn baan komt ook aardig wat politiek kijken en je charmante zelf zijn om mensen enthousiast te krijgen voor je ideeën. Het is fijn dat ik dit jaar het Teylers museum weer bij de Stripdagen heb weten te krijgen. Dat is een belangrijke slag. Soms speelt daar de factor geluk een belangrijke rol in. In Teylers zit nu namelijk iemand die heel enthousiast is over strips, en die heeft er ook een hoop energie in gestoken om de samenwerking tot stand te brengen. Als zo’n iemand er niet zit, loop je tegen een muur op. Ook fotogalerie De Gang heb ik bij het festival kunnen betrekken. Kortom, het is heel veel praten. Heel veel mensen leren kennen, Haarlem leren kennen…’
Mark Smeets. De triomf van het tekenen in het Teylers Museum.
Hoe word je artistiek directeur van een stripfestival?
‘Dat gebeurt zodra de vorige directeur opstapt en ze een nieuwe directeur nodig hebben. (lacht). Die vorige directeur, Joost Pollmann, vertelde aan mensen in de stripwereld dat 2014 zijn laatste editie zou worden. Het was mijn vriendin Natasja die me erop wees dat ik wellicht ook een goede kandidaat zou zijn voor de functie. Ik heb eerst gecheckt of er niet al een kroonprins klaarstond, maar toen dat niet het geval was heb ik net als de rest gesolliciteerd.’
Waarom is de keus op jou gevallen, denk je?
‘Ik denk dat mijn redacteurschap van Zone 5300, het feit dat ik een groot netwerk in de stripwereld heb en zelf ook tekenaar ben geweest en dat perspectief dus meeneem, een rol heeft gespeeld in waarom ze voor mij hebben gekozen. En nu moet ik nog maar bewijzen dat ik de schoenen van Joost ook kan vullen.’
Ik zou nieuwe schoenen kopen, want anders zit Joost zonder… Maar ik neem aan dat je bij zo’n sollicitatie een soort plan moet voorleggen.
‘Ik moest inderdaad een presentatie houden en heb daarin mijn visie op de Stripdagen Haarlem ontvouwd. Die was overigens niet zo spectaculair anders dan wat er daarvoor kwam. De Stripdagen zijn immers al een geweldig festival. Een van de dingen die ik toen voorstelde was de expositie De schilder getekend. Toen ik eenmaal was aangenomen hebben zakelijk directeur Thamara van Rijn en ik besloten dat het festival wel tien dagen zou kunnen duren omdat er genoeg te doen is en we de mensen de tijd willen geven om zoveel mogelijk exposities te bezoeken. Ook is toen het programma rond Pontiac de underground-strip tot stand gekomen.’
Wat zijn accentverschillen wat betreft je visie ten opzichte van je voorganger? ‘Ik heb ideeën om meer crossover te laten plaatsvinden, strip is te lang een geïsoleerd medium geweest. Haarlem was altijd al meer gericht op crossover tussen disciplines, zoals het feest in het Patronaat. Maar ik wil dat nog meer benadrukken. Dat doen we bijvoorbeeld met de nieuwe fototentoonstelling van Gert Jan Pos die de afgelopen jaren portretten maakte stripmakers. Dit past mooi in het thema van strips en is toch een ander medium. We hebben ook een paar theatervoorstellingen in de Toneelschuur, waaronder The King and Me van Ger Apeldoorn. We vieren natuurlijk het 75-jaige bestaan van Tom Poes met een expo, want dat is historisch belangrijk. En met de expositie over motion comics kijken we naar de toekomst van de strip. Submarine Channel kwam met dat idee en dat klonk meteen geweldig. Niet dat Joost dat soort expo’s niet had overigens…’
‘De Stripdagen Haarlem bestaan immers al twaalf edities. Het is voor mij een beetje alsof ik het pak van een ander aantrek en dat pak moet nog wel lekker gaan zitten.
Het is wel zo dat de Stripdagen Haarlem een veelkoppig monster is, waarin al veel gebeurt. Voor sommige ideeën die ik heb is deze editie nog geen ruimte, dus ik voorspel dat ik in 2018 mijn ambities volledig waar kan gaan maken. Dit jaar heb ik gewoon ook veel tijd nodig gehad om de Stripdagen en Haarlem te leren kennen.’
Wat zou in 2018 nog zichtbaar moeten worden wat we nu nog niet zien?
‘Nou ja, we wilden bijvoorbeeld een groot podium doen op de markt om jou daar stripmakers te laten interviewen. Maar we hebben eigenlijk iemand extra in het team nodig die dat soort dingen coördineert. We hebben op dit moment maar een kleine organisatie. We willen ook meer samenwerken met andere festivals. Bevrijdingspop in Haarlem zou een partner kunnen zijn, maar ook buitenlandse festivals. Daar zit zeker nog potentiële groei in. En tegen die tijd mag de organisatie ook wel iets groter zijn.’
Jean-Claude Mézières.
Gelukkig hebben we toch een Strip Talkshow kunnen regelen op zondag!
Het festival is nu tien dagen. De hoofdreden is natuurlijk omdat er zoveel te doen is, zoals je net al zei. Maar was er nog een andere reden voor deze verlenging?
‘Inderdaad. Het volle programma is de voornaamste reden en daarnaast scheppen die extra dagen ook de mogelijkheid om er meer dingen bij te doen. Zoals vijf dagen theaterprogrammering in de Toneelschuur. Er gebeuren zelfs al een aantal dingen voordat de Stripdagen officieel van start gaan, zoals de première van de documentaire over Theo van den Boogaard. Eigenlijk duurt het festival nu dus al bijna twee weken.’
Theo van den Boogaard.
Het speerpunt van de programmering ligt in de twee weekenden. Hoe wil je doordeweeks de aandacht van de bezoekers vasthouden?
‘We hebben doordeweeks lezingen, film- en theatervoorstellingen en er zullen nog enkele debatten worden georganiseerd. We hebben een pop-upstore waar we mensen kunnen ontvangen en waar ze met vragen terecht kunnen. Eigenlijk is maandag de enige echte rustige dag omdat een aantal tentoonstellingen dan gesloten zijn. Mensen kunnen vanaf dit jaar via de website hun eigen programma samenstellen. Dus stel dat je op woensdag naar Haarlem komt, dan kun je heel makkelijk zien wat je die dag allemaal kunt doen en zien en zo een menu voor jezelf creëren.’
Merel Barends exposeert ook in Museum Het Dolhuys!
Je hebt tussendoor al aardig wat programma-onderdelen genoemd. Noem eens twee dingen die mensen absoluut niet mogen missen deze editie.
‘Ten eerste de twee hoofdexposities, maar ik noem graag de tentoonstelling in de Vishal over de Underground in Nederland, van de jaren zestig tot nu. Hiervan is Peter Pontiac het focuspunt. Dat mag je echt niet missen! En natuurlijk het slotfeest op de tweede zaterdag in de Toneelschuur ook niet. Edmond Baudoin geeft een uniek tekenvoorstelling met een danseres. Ook treden onder andere The Unborn Brothers en Spinshots op. Daar komen nog wel een paar namen bij, maar dit is in ieder geval al bekend.’
Een, in verhouding, zeer korte versie van dit interview is ook gepubliceerd in VPRO Gids #23 (2016).
Nog een keer het affiche getekend door Hanco Kolk. (Omdat hij zo mooi is!)
Vrijdagmiddag 11 maart vond in de Bakenesserkerk de perspresentatie plaats van de Stripdagen Haarlem die dit jaar plaatsvinden van 3 t/m 12 juni 2016.
Een erg geslaagde presentatie vond ik waarin de nieuwe festivaldirecteur Tonio van Vugt vlotjes enkele hoogtepunten uit de aankomende editie aan ons voorstelde. Tussendoor zorgde Roel Venderbosch voor een muzikale noot en gaf Marcel Ruijters een beknopte lezing over Jheronimus. Het leukste daaraan vond ik dat hij de de schilderijen toonde die hij als bronmateriaal voor zijn graphic novel had gebruikt. O ja, huistekenaar Hanco Kolk kreeg een taartje… want de beste man was jarig. Check vooral ook de nieuwe website van de Stripdagen Haarlem. Die heeft een nieuw handigheidje: je kunt je eigen programma samenstellen. Wel zo makkelijk.
Tonio van Vugt in actie. Foto: Natasja van Loon.Marcel Ruijters vertelt over Bosch. Foto: Natasja van Loon.Echt alleen voor strips krijg je mij een kerk in. Foto: Natasja van Loon.
Maar goed, jullie willen natuurlijk weten wat er allemaal besproken is in de Bakenesserkerk.
Daarom hieronder het bijgestuurde persbericht met de voorlopige aankondigingen.
Hanco Kolk is de nieuwe huisstijltekenaar Hoewel velen in de aanloop naar de Kick-off hadden gegist naar de identiteit van de huisstijltekenaar, had slechts een enkeling in het detail van het affiche dat we eerder hadden vrijgegeven de vaardige hand van Hanco Kolk herkend. Hanco is bij het grote publiek vooral bekend van de dagstrip S1NGLE die hij samen met Peter de Wit voor diverse dagbladen maakt en die enige jaren geleden zelfs voor televisie werd bewerkt. Samen met Peter was hij ook verantwoordelijk voor de komische avonturenstrip Gilles de Geus. Als graphic novelist verdiende hij zijn sporen met Meccano en zijn bewerking van het boek Van Istanbul naar Bagdadvan Arnon Grunberg. Ook verzorgde hij het artwork voor diverse albums van Spinvis. Als tekenaar is hij befaamd om zijn minimalistische maar ongeëvenaard sierlijke lijnenwerk, waarmee hij zijn personages een maximale hoeveelheid expressie weet te geven. Dat handelsmerk is dan ook duidelijk terug te zien in zijn ontwerp voor het affiche voor 2016, dat opvalt door de heldere beeldtaal die zowel eenvoudig als uitbundig is.
Pontiacs Lost in the Lowlands.
De hoofdthema’s Dát Peter Pontiac geëerd zou worden in de editie van 2016 was geen geheim meer –de vraag was alleen hóe. Het antwoord is het eerste thema: Underground in beeld. De bijbehorende hoofdexpo in de Vishal, Van Pontiac tot Guthrie, belicht de undergroundstrip in Nederland en Vlaanderen. Centrale vragen: wát is underground precies, en bestaat het nog eigenlijk wel in onze huidige maatschappij, waarin tegengeluiden harder nodig lijken dan ooit? Peters werk vormt het startpunt van deze zoektocht. Die leidt van het eerste undergroundblad in Nederland – het tijdens de bezetting door de Toonder Studio’s verspreide tijdschrift Metro – naar legendarische tijdschriften als Aloha, Tante Leny Presenteert en Modern Papier, en via de punk naar fenomenen als Kamagurka en hedendaagse undergroundtekenaars als Charles Guthrie, Ibrahim R. Ineke en Bobbi Oskam. Daarnaast zal een groot deel van het werk dat Peter in de afgelopen veertig jaar in en over Haarlem heeft gemaakt, te zien zijn in het Museum Haarlem.
De schilder getekend luidt de titel van het tweede thema, dat inhaakt op 2016 als Jeroen Bosch Jaar. In de bijbehorende expo in 37PK is uiteraard Jheronimus van Marcel Ruijters opgenomen, de eigenzinnige stripbiografie van de beroemde schilder, maar die biografie maakt deel uit van een recente reeks spraakmakende en in vele landen vertaalde biografieën over onder anderen Rembrandt (Typex’ Rembrandt), Vincent van Gogh (Vincent, Barbara Stok), Edvard Munch (Munch, Steffen Kverneland) en Kurt Schwitters (Herr Merz, Lars Fiske). Deze boeken hebben met elkaar gemeen dat de persoonlijke visie van de maker duidelijk zichtbaar is. De expositie onderzoekt welke voordelen én problemen een stripbiografie met zich meebrengt ten opzichte van een geschreven biografie, aan de hand van originelen, schetsen en interviews. Ook wordt er werk in uitvoering getoond van op handen zijnde stripbiografieën door Typex (Andy Warhol), Robert van Raffe (Piet Mondriaan) en Luc Cromheecke (Charles-François Daubigny).
Andere speerpunten en randprogrammering
Meermaals bekroond tekenaar Marcel Ruijters bijt dit jaar de spits af als gastcurator van de Bovenkamer in De Hallen, waar in de even jaren een stripmaker en in de oneven jaren een schrijver een tentoonstelling zal samenstellen. Marcel maakt daarvoor een keuze uit de ruim 18.000 in het depot aanwezige objecten, waarbij hij een verhaal in stripvorm zal vertellen.
Vier andere belangrijke expo’s tijdens de editie 2016 zijn:
– Motion Comics (over innovatieve toepassingen van de strip op smartphone, tablet en internet) in het ABC Architectuurcentrum;
– de tentoonstelling van de tekeningen van ‘artist’s artist’ Mark Smeets in het Teylers Museum (in het kader van Underground in beeld);
– 75 Jaar Tom Poes (over de ballonstrips rond het beroemde personage uit de Toonder Studio’s) in het Noord-Hollands Archief;
– Drawing Modern Feminism in de Kloostergangen, waarin stripjournalistiek gekoppeld wordt aan actuele kwesties die worden aangesneden in het moderne feminisme.
Gezamenlijk kijken deze expo’s zowel naar het rijke verleden van de Nederlandse strip als naar haar veelbelovende toekomst.
Interessant is ook het project ¡VIVA PONTIAC! in De Nieuwe Vide, dat aansluit bij de hommage aan Peter Pontiac, met werk van tekenaars die een artistieke band met hem hadden of met hem bevriend waren; de expo’s van Merel Barends (Fake It Till You Make It, over conventies, paradigma’s en illusies van normaliteit en waanzin) en Dav Guedin en Craoman (Zomerwaanzin) in Museum ’t Dolhuys; en Religie in Strips met werk van Margreet de Heer in de Grote Kerk.
Haarlem 2016 biedt de bezoekers in tien dagen tijd meer dan veertig grote en kleine exposities – maar daar blijft het niet bij. De festivalorganisatie hecht er zeer aan om vooral het cross-overkarakter van het medium te benadrukken, en daarom zullen er gedurende die tien dagen ook theater- en muziekvoorstellingen, lezingen, workshops, cosplay-activiteiten en zelfs een modeshow (de Comic Sexy-lijn van Martin Draax, gebaseerd op strips uit de jaren 60) geprogrammeerd worden. In beide festivalweekenden staan er feesten op de rol: op de eerste zaterdag 4 juni het openingsfeest in het Patronaat (in samenwerking met Typex & Lamelos), en op de tweede zaterdag 11 juni het slotfeest in de Toneelschuur. Artiesten die we in dit verband al kunnen noemen zijn The Unborn Brothers en The Spinshots.
Buitenlandse gasten die aanwezig zullen zijn op het festival zijn onder anderen Edmond Baudoin, Philippe Auladell (beiden met expo’s in Galerie Année), Daniel Clowes, Derf Blackderf en Pierre Christin & Jean-Claude Meziéres, auteurs van de sf-klassieker Ravian & Laureline.
De afgelopen dagen heb ik mijn oude blog Mike’s Webs in deze site geïntegreerd. Een leerzame ervaring.
Het overzetten van een blogger blog naar een wordpress gaat op zich redelijk makkelijk met de juiste plugin. Ik gebruikte Blogger Imported Extended van Yuri Farina en die doet eigenlijk het meeste werk. Je drukt op de knop en posts, afbeeldingen en comments worden automatisch overgezet.
Headerontwerp: Michael Minneboo.Headerontwerp: Michael Minneboo.Headerontwerp: Merel Barends.
Blogrestauratie
Maar dan begint het echte werk pas: de layout wordt niet altijd even goed meegenomen. Nu had het template van Mike’s Webs altijd al wat problemen dus dat kan daar ook de oorzaak van zijn. Vaak vielen de witregels weg in de nieuwe layout. Dat komt de leesbaarheid van de oude stukken niet ten goede, maar om al die blogposts te gaan editen is een enorme klus.
Illustratie: Paul Stellingwerf.
In ieder geval was ik al bijna een dag bezig om de categorieën van de ruim 700 blogposts in orde te maken. Toen ik in 2006 begon met bloggen, had blogger namelijk alleen maar tags, maar geen categorie-tags. Omdat ik op MichaelMinneboo.nl ‘strips’ als standaard categorie heb staan, werden alle oude blogposts daaronder geschaard. Ook als ze niets met het beeldverhaal te maken hebben.
Een ander probleem: de embedcodes van Youtube en Vimeo werden niet meegenomen. Die video’s moesten dus worden opgezocht en er opnieuw in worden gezet. Voor zover ze nog online stonden. Zelf ben ik een enkele video die ik vroeger gemaakt heb kwijtgeraakt omdat ze simpelweg van Blip.tv of Google Video verwijderd zijn. Google video is er al een paar jaar geleden mee opgehouden.
Maar dat soort problemen vergeet je meteen weer, ik neem vooral positieve dingen mee van deze ervaring.
1. Je blog is je geheugen
Het was erg leuk om weer eens door die oude blogposts te bladeren. Ik was al veel vergeten, dus een hoop kwam weer terug toen ik met de artikelen bezig was. Good memories! Een blog is een archief van je verleden en een levend geheugen. Oudere blogposts hebben vooral voor de blogger veel waarde en voor mensen die met een zoekmachine op de site terechtkomen en in een specifiek onderwerp geïnteresseerd zijn. Reguliere bezoekers gaat het vooral om wat je vandaag of gisteren geplaatst hebt.
2. Bloggen gaat om het nu
Er zaten aardig wat aankondigingen en voorbeschouwingen tussen mijn blogposts. Zoals ‘ik kijk uit naar de nieuwe Iron Man-film’ of ‘binnenkort een expositie over…’ Die aankondigingen hebben maar een beperkte waarde: ze informeren de bezoeker op dat moment, maar zodra het event voorbij is, heeft zo’n blogpost minder nut. Alleen nog als onderdeel van een spoor van interesses. Recensies, interviews en achtergrondartikelen hebben op de lange termijn een grotere waarde dan aankondigingen.
3. Vroeger werkte ik meer samen
Het viel me op hoe ik de begindagen van mijn blogcarrière veel meer gastauteurs op mijn blog toeliet en zelf ook bij anderen publiceerde. Er was een interessante kruisbestuiving van bloggers. Zo had ik een tijdje de rubriek De perfecte zondag, waar bloggers een aflevering voor schreven om te vertellen hoe die perfecte zondag er voor hen uitziet. Ik denk dat dit – voor mij althans – veranderde toen personal branding een ding werd. Opeens ging het bloggen om het promoten van ‘mijn merk’ en wat ik ‘voor de klant kon betekenen’. Eigenlijk vind ik dat oude community gevoel onder bloggers erg prettig. Personal branding is onder invloed van sociale media ook te ver doorgeslagen. Ik ben er geen fan meer van.
4. Je blog is een spiegel
Het viel me ook op dat sommige typen blogposts uiteindelijk uitgroeien tot aparte categorieën of rubrieken. In 2010 begon ik met een apart fotoblog, maar eigenlijk maakte ik vanaf het begin al blogposts die daaronder vallen. Hetzelfde geldt voor de rubriek Filmframes en over Spider-Man schreef ik allang voordat ik de rubriek Spidey’s web begon. Ik denk dat je soms opeens een lijn ziet in een bepaald soort blogposts en dat het dan een rubriek wordt. Wat dat betreft blog is dus al negen jaar consistent en komen bepaalde onderwerpen telkens weer terug. Mijn blog zegt dus heel veel over wie ik ben, waar ik mee bezig ben en wat mijn bezighoudt. En eigenlijk verander ik niet zo veel in de loop van de tijd.
Dat gezegd hebbende:
5. Vroeger was ik persoonlijker
Het is waar: hoewel ik onderwerpen op een persoonlijke wijze benader, wat mijn artikelen dus een eigen stem geeft, vind ik, is het wel zo dat ik vroeger meer vertelde over wat ik meemaakte en wat er in mijn hoofd omging. Dat viel me op toen ik die oude blogposts uit 2006 en 2007 weer terug las. Tegenwoordig ben ik voorzichtiger met wat ik wel en niet in het openbaar deel.
Ik vind het fijn dat alle blogposts nu weer samen zijn. Hoewel ik vijf jaar geleden dus overstapte naar wordpress voelde het altijd raar als ik wilde linken naar een oudere blogpost en dat dit artikel op een andere site stond. Mike’s Webs is net zo goed een deel van mijn verleden als wat ik nu publiceer. Er zitten ook minder goede blogposts bij, maar ook die horen thuis in mijn verhaal.
Na deze ervaring zal ik het blog Daily Webhead ook gewoon in deze site opnemen, want dan is mijn verhaal compleet. Dat zal nog eens ruim 1100 posts toevoegen aan de ruim 2200 die nu al op deze site staan.
Tot slot, wat ik vooral weer besefte bij het doorspitten van de oude blogposts is dit: ik heb ontzettend veel lol beleefd aan het bloggen en online publiceren. En dat maakt al die energie en tijd die ik erin heb gestoken meer dan de moeite waard.
Stadsdeel Amsterdam-West is drie maanden lang de gastheer van meer dan 35 gerenommeerde Amsterdamse tekenaars. In de maanden februari, maart en april staat het stadsdeel in het teken van de strip en strips in het teken van het stadseel. Op straat, in winkels en in diverse cafés, zal het beeldverhaal zichtbaar zijn. Ook is er een gratis stripkrant met verhalen uit de buurt: Wat Wil West geheten.
Poster getekend door Jan Cleijne
Centraal in de activiteiten staan drie pijlers: de artistieke waarde van strips, de verhalen van Oud-West, en de betekenis van stadsdeel West als creatief hart. De titel van het project is Zichtbare Lijnen en het doel is om het publiek bewust te maken van de vele mogelijkheden die de negende kunst te bieden heeft.
Stripkrant
Zichtbare Lijnen gaat van start met de feestelijke lancering van de gratis stripkrant Wat Wil West in OT301. Wat Wil Westis de opvolger van de stripkrant Orient X Press, die in 2012 stadsdeel Amsterdam-Oost in kaart bracht. Wat Wil West biedt de lezer een blik in de verhalen van de buurt. Van de bitterzoete herinneringen van bejaarde bewoners, de ervaringen van de stadsboeren in de buurtbak, tot aan de interactieve uitklapposter voor jeugdige lezers.
De krant is bovendien geheel als beeldverhaal vormgegeven, zelfs de advertenties zijn strips. Vanaf 5 februari zal de krant in een oplage van 20.000 verspreid worden door Amsterdam West waarbij de postcodes 1053 en 1054 een exemplaar in de brievenbus zullen ontvangen. Daarnaast is Wat Wil West natuurlijk ook ook verkrijgbaar in de betere stripwinkels van groot Amsterdam. Op vrijdag 31 januari wordt de krant gepresenteerd vanaf 21.00 uur en zal worden opgeluisterd door diverse live-acts en dj’s, waaronder de stripmakersbands Blackbird & Thrushes en Onder Kelvin.
Hier alvast wat voorproefjes uit de stripkrant die ik erg mooi vind:
Door Ruben Steeman. Klik op het plaatje voor grotere versie. (Of hoeven we dat tegenwoordig niet meer te melden en spreekt dat voor zich?)Plaatje uit de strip van Wasco.
Zichtbare lijnen
Het stripfestival bestaat uit veel activiteiten, voor een goed overzicht daarvan verwijs ik je graag naar de Facebookpagina. Hier alvast een kleine greep. Op 31 januari zal in restaurant de Peper in de OT301 een expositie openen van tekenaars Merel Barends en Suus van den Akker. Deze expositie is te zien tot en met 1 maart.
In de publieke ruimte zijn onder meer de pilaren van het overdekte deel van de Kinkerstraat voor strips gereserveerd. Over de gehele periode dat het festival duurt worden telkens nieuwe pilaren van enorme striptekeningen voorzien. Op 8 februari worden tussen 13:00 uur en 14:30 uur de ramen van de HEMA op de hoek van de Kinkerstraat en de J.P. Heijestraat door 16 tekenaars vol getekend. Op 13 februari gaat vervolgens het Bellamy etalageproject van start: een wandeling met gids langs verschillende etalages in de buurt waarin de tekenaars van Go West de beelden en verhalen die zij in de krant gepubliceerd hebben exposeren, aangevuld met nieuwe verhalen over opgroeien in Oud-West. De wandeling wordt afgesloten in de bibliotheek met livemuziek en informatie over striptekenen en is voor iedereen toegankelijk, al wordt aanmelding van tevoren via kin@oba.nl wel aanbevolen.
Eveneens interessant is de tentoonstelling met werk van Go West-tekenaars in stripwinkel Het Beeldverhaal op de Bilderdijkstraat vanaf 28 februari. Maar er zijn ook individuele exposities van de tekenaars te zien, zoals onder anderen Remco Polman (Floris en Dirkjan) in café Bax, forumcartoonspecialist Bas Köhler in het WG Café, en Jan Cleijne (Helden van de Tour) in café Du Cap.
Meewerkende tekenaars
In alfabetische volgorde: Aart Taminiau, Aloys Oosterwijk (Willems Wereld), Arie Plas, Bas Köhler, Ben Westervoorde, Bjorn, Christina Garcia Martin, Farida Laan, Femke van Heerinkhuizen, Fleur Post, Floor de Goede (Flo), Jan Cleijne, Julie Rosebud, Lotte Klaver, Maaike Hartjes, Maarten Schuurman, Maia Matches, Mass Hab, Marjolein Verbruggen, Mat Vaassen, Merel Barends, Michiel Wijdeveld, Pepijn Schermer, Peter Pontiac, Rey Roman, Remco Polman, René Windig (Heinz), Rogier Klop, Ruben Steeman (Elke dag rust), Rudi Jonkers, Suus van den Akker, Thijs Vissia, Tjeerd Royaards (Cartoonmovement), Typex, Wasco, Willem Vleeschouwer en Yvo Spry.
Zichtbare Lijnen en de stripkrant zijn mede mogelijk gemaakt door Gemeente Amsterdam Stadsdeel West, Amsterdams Fonds voor de Kunst, de meewerkende tekenaars, buurt- en regiegelden, WOOW, diverse instellingen en bedrijven. Het geheel is een initiatief van Maia Machèn en Stijn Schenk.
De afgelopen dagen las ik met veel plezier in de boekuitgave van Frits Jonkers ShowCase. Door dit papieren blog zit ik te fantaseren over een gebundelde versie van mijn eigen blog.
Niet deze trouwens, eerst maar eens Mike’s Webs op papier zetten. Het internet is niet voor eeuwig, daarom lijkt het me leuk om een tastbaar archief te hebben van al mijn schrijfsels. Voorheen printte ik altijd eens in de zoveel tijd mijn dagboek uit en liet deze inbinden. Een blogboek maken is eigenlijk hetzelfde.
Ik zou zoiets puur voor mezelf doen, want ik vermoed dat anderen niet geïnteresseerd zijn in zo’n uitgave.
Net als bij ShowCase wil ik een zo trouwmogelijke weergave van het blog hebben, dus de blogposts moeten op chronologische volgorde in het boek terechtkomen en niet per rubriek. Het liefste neem ik op papier de layout van de blogposts over. Hoe dik zou dat boek eigenlijk worden? Op dat blog staan zo’n 750 posts, dus dat is aardig wat.
De cover zou ik laten tekenen door Aimée de Jongh. In 2006 gaf ze me een gastrolletje in een van haar dagboekstrips: ik zit tijdens de stripdagen naast haar aan de bar terwijl een vreemde vent haar aanspreekt. Die tekening gebruikte ik als avatar op Mike’s Webs.
Of ik vraag Merel Barends om het omslag te illustreren: zij ontwierp de laatste header van dat blog.
Nou ja, eerst maar eens nadenken hoe ik al die teksten in boekvorm ga gieten.
Met het thema ‘de Grote Oversteek’ toont Cross Comix haar betrokkenheid met de samenleving door aandacht te vragen voor de toenemende polarisatie in de Westerse wereld, die zich kenmerkt door de steeds groter wordende kloof tussen overtuigingen, bevolkingsgroepen en sociale klassen. Tijdens Cross Comix worden gasten en publiek aangemoedigd om over de eigen drempel heen te stappen en zich echt te verdiepen in de ander.
Voor mij was het alweer een tijd geleden dat ik een boekpresentatie bijwoonde en het was gezellig om bekenden weer te spreken. Het is altijd fijn om Merel Barends (die een prominente rol heeft in bovenstaande video) weer te zien. Guido van Driel vertelde dat hij met de voorbereiding van een nieuwe film bezig is. Met Ger Apeldoorn zette ik onze online dialoog over hokjesgeesten en mainstream versus graphic novels voort tussen de stapels strips om ons heen. Ondertussen zaten Polman en Ottenheijm weer druk te signeren.
‘De Stripdagen Haarlem bestaan immers al twaalf edities. Het is voor mij een beetje alsof ik het pak van een ander aantrek en dat pak moet nog wel lekker gaan zitten.
De schilder getekend luidt de titel van het tweede thema, dat inhaakt op 2016 als Jeroen Bosch Jaar. In de bijbehorende expo in 37PK is uiteraard Jheronimus van Marcel Ruijters opgenomen, de eigenzinnige stripbiografie van de beroemde schilder, maar die biografie maakt deel uit van een recente reeks spraakmakende en in vele landen vertaalde biografieën over onder anderen Rembrandt (Typex’ Rembrandt), Vincent van Gogh (Vincent, Barbara Stok), Edvard Munch (Munch, Steffen Kverneland) en Kurt Schwitters (Herr Merz, Lars Fiske). Deze boeken hebben met elkaar gemeen dat de persoonlijke visie van de maker duidelijk zichtbaar is. De expositie onderzoekt welke voordelen én problemen een stripbiografie met zich meebrengt ten opzichte van een geschreven biografie, aan de hand van originelen, schetsen en interviews. Ook wordt er werk in uitvoering getoond van op handen zijnde stripbiografieën door Typex (Andy Warhol), Robert van Raffe (Piet Mondriaan) en Luc Cromheecke (Charles-François Daubigny).
De cover zou ik laten tekenen door Aimée de Jongh. In 2006 gaf ze me een gastrolletje in een van haar dagboekstrips: ik zit tijdens de stripdagen naast haar aan de bar terwijl een vreemde vent haar aanspreekt. Die tekening gebruikte ik als avatar op Mike’s Webs.