Kom je ook gezellig? Ook het publiek mag uiteraard vragen stellen.
Utrechtsestraat 52-60
1017 VP Amsterdam
Turing is een uitgave van Concerto Books.
Nu heb ik dus een voorraadje vlogs en die zorgt voor een nieuw probleem. Het leukste is het namelijk om een aflevering op te nemen en die meteen online te zetten. Maar ja, als een voorraad hebt kun je niet meteen alles publiceren. Dat is overkill.
Al een tijd stoei ik met de vraag wat een goede publicatiefrequentie is. Elke dag een vlog? Of drie keer per week? En moet er minstens een dag tussen video’s zitten om ervoor te zorgen dat mensen de tijd hebben om de nieuwste episode te bekijken?
Niet iedere kijker bekijkt iedere aflevering. Maar ik merk wel dat als de nieuwe vlog online staat, de vorige soms niet meer bekeken wordt. Het een en ander hangt van het onderwerp af, want van sommige vlogs groeit het aantal views nog steeds.
Vlogs die nieuwe stripalbums behandelen, wil ik eigenlijk zo snel mogelijk online zetten, omdat mensen dan weten dat die boeken uit zijn. Maar je kunt niet dagen achterelkaar dezelfde soort vlogs plaatsen, want dat wordt saai.
Aan de andere kant wil je ook actueel blijven. En dit geldt eigenlijk ook voor andere video’s. Gisteren nam ik bijvoorbeeld een vlog op over hoe je op een positieve wijze sociale media kan gebruiken en die wil ik dan meteen delen. Dat kan echter niet, want andere, meer dringende onderwerpen liggen al klaar voor publicatie.
Luxeprobleem, ik weet het. Maar het houd me wel bezig. Wat dat betreft zijn de dilemma’s hetzelfde als bij bloggen.
Vandaag interviewde ik stripmakers Windig & De Jong over de nieuwe Heinz animatiefilm. Die komt pas 18 april uit, dus dat gesprek blijft even op de plank liggen. Het is namelijk beter om die te plaatsen als de film (bijna) uit is. Bij andere vlogs blijf ik echter twijfelen, wikken en wegen.
De avond ervoor mocht ik bij Met het oog op morgen van de NOS praten over Batman. Over wie hij is en hoe de stripmakers en filmmakers ervoor hebben gezorgd dat hij nog steeds relevant is. Erg leuk om weer te doen, want Batman is een van mijn favoriete superhelden. Spidey zal altijd op 1 staan, maar Bats staat zeker op de daarop volgende plek in mijn favorietenlijstje.
Zendelingswerk
Ik vind het altijd fijn als reguliere media aandacht hebben voor popcultuuronderwerpen zoals de verjaardag van Batman. Dat biedt mij de kans om mensen te vertellen dat comics over veel meer gaan dan over superhelden die met schurken vechten. Dat comics de wereld waarin we leven reflecteren en je soms laten nadenken over deze wereld. Wie weet besluiten mensen hierdoor om weer eens een comic open te slaan.
Tweede superheld
Batman werd in 1939 gecreëerd door Bob Kane en Bill Finger. De uitgeverij wilde namelijk nog een superheld omdat Superman, die een jaar eerder werd geboren, zo’n succes bleek. Daarom is Batman in veel opzichten het tegenovergestelde van Superman: een normaal mens zonder superkrachten. Een nachtwezen in plaats van een kleurrijke figuur als Superman.
Grappige feitje en vast geen toeval, maar dezelfde week kwam ook Detective Comics #1000 uit. Dat een reeks zo’n hoog nummer haalt zal in de toekomst steeds zeldzamer worden, want uitgeverijen als Marvel en DC, beginnen steeds vaker weer bij nummer 1 met tellen. De series worden dus telkens opnieuw opgestart. Een en ander heeft te maken met het feit dat nummers-1 vaak heel goed verkopen.
Daarom was ik er laatst om nog even nostalgisch door de zalen te wandelen en te genieten van het enige stripmuseum van Nederland. En om mijn vriend de Je-Weet-Wel-Kater te bezoeken natuurlijk.
Ook is dit de zevende vlog die ik maak en publiceer op een rij, omdat ik wilde uitproberen hoe het is om elke dag een vlog te maken. Dit heb ik een week volgehouden.
Dit is de eerdere vlog die ik over het werk van Bill Sienkiewicz maakte.
En hier zien we Sienkiewicz in actie op de Dutch Comic Con.
Er valt wel het een en ander aan te merken wat betreft de techniek van deze vlog, maar ik vond het moment te leuk om niet met jullie te delen. Vooral niet omdat ik laatst ter voorbereiding van mijn gesprek met Sienkiewicz een vlog over zijn werk publiceerde.
Om deze video te maken stond ik strategisch naast een van de speakers in de zaal, zodat je nu ook kunt horen wat Bill zegt tijdens het tekenen. Anders was het geluid van de drukke beurszaal veel te rumoerig geweest voor de microfoon om dat op te pakken. De staanplek betekende echter wel dat ik aardig ver van het podium afstond, dus het beeldmateriaal is een beetje shaky. Maar het beeld op de monitors was zelf al onscherp, mocht je je dat afvragen. Anyway, toch leuk om de goedgeluimde Sienkiewicz zo in actie te zien.
Het gesprek met Sienkiewicz verliep goed trouwens. Ook al was er veel herrie vanuit de zaal en moest ik mijn audio-apparaat dicht bij zijn mond houden. Vandaag heb ik de tekst bij de VPRO gids ingeleverd. Het interview zal er over een paar weken in staan.
In deze vlog laat ik daar graag wat van zien, want Bill Sienkiewicz maakt heel bijzondere strips. Hij begon zijn carrière als tekenaar van Moon Knight en later The New Mutants. Die twee series tekende Sienkiewicz nog in de tradionele comicstijl. Op een gegeven moment begon hij echter de comics te schilderen en allerlei verschillende materialen te gebruiken om zijn illustraties mee te maken. Daarin was hij een pionier.
In de vlog laat ik tekeningen zien van Daredevil: Love and War, die Sienkiewicz samen met Frank Miller maakte. Ze werkten hier heel nauw aan samen, evenals aan Elektra: Assasin, dat nog steeds een van de grafische hoogtepunten is in de Amerikaanse comicsindustrie.
Er valt veel te genieten als je naar Sienkiewicz tekenwerk kijkt. Zijn werk vereist wel dat je de platen goed bestudeert en niet alle strips zijn even toegankelijk. Ook schrikken de illustraties soms af, zoals de drie covers van een Spider-Man-verhaal tonen.
Toch intrigeert zijn werk altijd. Niet in de laatste plaats omdat Sienkiewicz er interessante vragen mee oproept. Het zal niet ieders kopje thee zijn, maar dat heb je eigenlijk altijd wel met grafische stijlen die extreem en uitgesproken zijn. Hij spreekt je aan of niet.
Waaronder een gesprek met striptekenaar Romano Molenaar over de bijna naakte verschijning van Roodhaar. Zoals zij er in de strip bijloopt is niet heel praktisch voor een strijdster die met grote zwaarden vecht. Het artikel staat in het oktobernummer van de Nederlandse Playboy. Romano tekende speciaal voor dit interview een sexy Roodhaar met bunny-oren.
In een eerdere vlog zien we Romano in actie terwijl hij aan het signeren is.
In VPRO gids #40 (2018) staat mijn interview met de eigenzinnige stripmaker en grafisch kunstenaar Wasco over zijn boek 1000 pinguïns. Het is altijd kicken als een van mijn artikelen in print verschijnt. Het interviewen van boeiende makers is immers wat ik het liefste doe. Mensen als Wasco, andere stripmakers, maar ook filmmakers, kunstenaars of videomakers. Mensen met een goed verhaal die bijzondere, mooie of noodzakelijke dingen maken. Daar praat ik graag mee. Dat is mijn vak en ik ben daar goed in. Het liefste zou ik hier fulltime mee bezig zijn.
Na het gesprek voor de Gids maakten Wasco en ik nog een vlog in zijn atelier:
Van de eigenzinnige stripmaker en grafisch kunstenaar Wasco (1957) kwam drie jaar geleden Het Tuitel Complex uit, waarin hij onderzoekt wat een strip nu eigenlijk is en wanneer een strip ophoudt een strip te zijn. Voor zijn nieuwste boek tekende Wasco exact duizend pinguïns. Telkens in reeksen van één tot en met tien, in verschillende stijlen.
Waarom pinguïns als onderwerp? ‘Ik was altijd met katten bezig. Daarvan heb ik er duizenden getekend tot ik er flauw van werd. Ik kwam ook altijd vrouwtjes tegen die van katten hielden en op de een of andere manier wilde ik niet bij die softe wereld horen. Bovendien zijn er al zo veel boeken over katten,’ vertelt Wasco in zijn atelier op een Amsterdams industrieterrein. ‘Ik ben altijd bezig met exercices de style, met variaties op hoe je iets kunt tekenen. Eerst dacht ik dat dit niet met pinguïns zou kunnen omdat je maar een soort hebt, terwijl je in katten veel variaties hebt: dikke, harige, et cetera. Maar waarom zou ik geen harige of dikke pinguïns tekenen of me überhaupt druk maken over het feit dat die niet bestaan? Pinguïns hebben ten opzichte van katten twee voordelen. Ten eerste zijn ze goed herkenbaar en daardoor kun je dus goed zien dat het allemaal variaties zijn. Ten tweede lijken ze veel meer op mensen, dus je identificeert je beter met hen dan met katten.’
Pinguïndag
Op de boekenplanken in zijn werkruimte staan onder andere boekjes die Wasco in eigen beheer heeft uitgebracht, en enkele pinguïns gemaakt van oude gebruiksvoorwerpen. ‘Die hebben bevriende stripmakers gemaakt voor de pinguïndag die ik nu twee keer heb georganiseerd. Ik roep mensen op om met een pinguïn te komen en dan houden we een optocht. Dat is een wandelende expositie, maar heel lowbrow hoor.’
Dit laatste gaat niet op voor 1000 pinguïns dat over meer gaat dan alleen de zwart-witte vogels. Zoals veel van Wasco’s werk, valt je blik in eerste instantie op de illustraties zelf, die kunnen variëren van strippagina’s in een enigszins eenvoudige stijl, tot meer abstract werk dat naar Mondriaan neigt. De illustraties hebben vaak een speelsheid die vrolijk stemt en ze nodigen uit ze nauwgezet te bekijken. Want, wat zien we nu eigenlijk? Wat gebeurt er? Hoe verschilt de ene tekening van de vorige?
Details
Wasco: ‘Mijn werk gaat over hoe we ons verhouden met wat we zien en wat we doen. Net als iedereen heb ik een mening over dingen in de wereld, zoals politiek of de vluchtelingencrisis. Ik heb echter geen zin om mijn dubbeltje daaraan toe te voegen. Zaken zijn complex, maar worden in discussies vaak zwart-wit voorgesteld. Mensen moeten onderscheiden dat het juist om de details gaat. 1000 pinguïns kun je alleen maar lezen door goed op de details te letten en de subtiliteit in te gaan. Het roept allerlei vragen op. Uiteindelijk gaat het boek over evoluties, over hoe die groeien. Kunst is niet didactisch, maar het communiceert wel iets. Ik hoop dat mensen door er goed naar te kijken, doorhebben dat er een gedachte achter zit en snappen wat er gebeurt. Op de een of andere manier verruimt dat ons inzicht van hoe de wereld in elkaar zit en werkt. Uiteindelijk gaat het erom dat mensen subtieler worden en meer nuances kunnen zien.’
Tijdsverloop
Omdat 1000 pinguïns een verzameling van 184 afbeeldingen is, en niet direct een verhaal vertelt, wordt de lezer uitgenodigd zijn eigen interpretatie los te laten op individuele afbeeldingen. ‘Het belangrijkste is wat je er zelf uithaalt. Dat je het boek een tweede keer leest en er dan een heel ander boek of verhaal in kunt zien.’
Toch ben ik benieuwd naar wat Wasco zelf te vertellen heeft over illustratie 0113, waarop twee pinguïns met gebogen hoofd staan. ‘Die twee pinguïns staan daar een beetje te slapen, volgens mij,’ zegt de tekenaar. ‘Ze hebben het koud en staan daar behoorlijk eenzaam. Het zou overigens ook een plaatje met tijdsverloop kunnen zijn. In dat geval zien we twee keer dezelfde pinguïn die naar ons toeloopt, of waar de camera op inzoomt.’
Ambachtelijk
Aan veel van Wasco’s werk ligt een wetmatigheid ten grondslag die hij zichzelf oplegt. Zijn boeken beginnen bij een concept. Daarna begint hij te tekenen en ontstaan de illustraties bijna vanzelf: ‘Ik begin gewoon door het penseel op papier te zetten en ik denk daar van tevoren niet veel over na. Ik weet wel dat dit een redelijk intellectueel werk is, maar ik doe niet zo heel veel intellectueel werk terwijl ik teken,’ zegt hij lachend. ‘Ik improviseer en volg de lijn. Eigenlijk is dat betrekkelijk primitief. Dat ik van wetmatigheden houd, is iets uit mijn jeugd. Ik was goed in rekenen en heb een boekhoudersmentaliteit. Daarbij hou ik van veel. Veel als in meer en dan nog meer. Iedere mens is nietig, maar kan in feite veel maken. Je kunt een heel universum creëren, en ik wil dus heel graag heel veel creëren. Duizend vind ik ook een mooi aantal, want dan begint het ergens op te lijken.’
Sensueel
1000 pinguïns noemt Wasco uiteindelijk ook een ode aan het papieren boek. ‘Op dit moment ben ik anti-digitaal. Het populisme is de afgelopen tien jaar ongelooflijk versneld door de aanwezigheid van internet. Alles gaat te snel. In mijn contract heb ik laten zetten dat er geen digitale versie gemaakt mag worden. Het is een fysiek boek dat een bepaalde volgorde heeft en op een speciale manier is gedrukt. Dat zijn elementen die in de digitale versie kunnen veranderen. Bovendien heeft een digitaal bestand geen formaat. De originele pagina’s heb ik gemaakt op een risoprinter omdat die andere en diepere kleuren kan drukken dan het CMYK-systeem. Het gaat hier dus weer om subtiliteit. Kunst is uiteindelijk sensueel, een gevoel, en dat doet iets met je. Papier, kleur en inkt – al die dingen spelen daarin een rol.’
Wasco: 1000 pinguïns.
(Scratch)
De Canadese animator en stripmaker Guy Delisle (1966) maakt boeiende stripromans over zijn verblijf in conflictgebieden en totalitaire staten. Hij begon hiermee toen hij enkele maanden werkzaam was als supervisor van een animatieserie in de Chinese stad Shenzhen en Noord-Korea. Later verbleef hij onder andere in Birma en Jeruzalem omdat zijn vrouw administrateur is voor Artsen zonder Grenzen (AZG).
We spreken Delisle op de Stripdagen Haarlem waar hij dit jaar hoofdgast was.
Journalistiek en persoonlijk
De kracht van Delisles werk zit hem in het feit dat zijn beeldverhalen een journalistieke insteek hebben, maar ook heel persoonlijk zijn. Hij wisselt alledaagse gebeurtenissen af met achtergrondinformatie over het land. In Berichten uit Birma doorkruist de stripmaker in een scène de stad op zoek naar nieuwe inkt, in een andere scène lees je dat inwoners aan de wijkvertegenwoordigers toestemming moeten vragen als ze iemand willen laten logeren. Zo kom je gaandeweg veel te weten over bijvoorbeeld de geschiedenis van die plek en hoe het dagelijks leven er daar uitziet.
Omdat Delisle zich eerlijk en kritisch uitlaat over onfrisse zaken in het gastland, hebben zijn boeken consequenties: ‘In Noord-Korea ben ik niet meer welkom, want daar zijn ze niet blij met mijn boek. Mij zie je daar niet meer terug, want ze stoppen mensen soms zelfs zonder reden in de gevangenis. Op de strip Jeruzalem kreeg ik vanuit Joodse-hoek kritiek, maar dat heb je al snel als je niet alleen maar zegt dat het een prachtig land is. Bovendien is het openlijke kritiek, die je van repliek kunt dienen.’
Vrijheid
‘Het belangrijkste wat ik van mijn reizen leerde is dat je ziet hoeveel vrijheid mensen wel of niet hebben,’ zegt Delisle. ‘In Europa is dit overal wel hetzelfde, maar als je in China bent, merk je dat mensen niet makkelijk het land uit kunnen. Ook worden daar heel veel mensen geëxecuteerd. En in Noord-Korea hebben ze geen idee wat er buiten de landsgrenzen gebeurt. De mate van vrijheid heeft me altijd gefascineerd. Daarom wilde ik Gegijzeld ook maken, want in die situatie bezit je helemaal geen vrijheid meer.’
Gegijzeld is zijn recentste boek dat in het Nederlands is verschenen. Hierin vertelt Delisle het verhaal van Christophe André, een accountant van AZG die in 1997 tijdens een humanitaire missie in de Kaukasus werd ontvoerd en drie maanden gevangen werd gehouden. Delisle vertelt de gebeurtenissen vanuit het perspectief van de gegijzelde en maakt ons zo deelgenoot van diens angsten en onzekerheden.
Delisle: ‘Christophe was alleen en dus helemaal op zichzelf aangewezen. Uren, dagen en weken had hij niets te doen. Hoe hij daarmee omging, fascineerde mij het meeste. Hoe overleef je in een situatie waarover je geen controle hebt? Omdat hij zichzelf bevrijdde is het een goed verhaal. Als hij gewoon was uitgewisseld voor losgeld, was het minder boeiend geweest.’
Geboeid
De grootste uitdaging voor de tekenaar was dat zijn hoofdpersonage voor het merendeel van de strip in dezelfde kamer aan een radiator vastgeketend zit. ‘Omdat het een waargebeurd verhaal is, heb je voldoende aan de interne monoloog van Christophe. Ik wilde het tijdsverloop laten zien, en de routine van de paar keer dat hij per dag te eten kreeg en van zijn dagelijkse bezoek naar de wc. Ik wilde de lezer laten ervaren hoe dat is. Je kunt natuurlijk schrijven dat het twee weken later is en laten zien dat zijn baard is gegroeid, hij is afgevallen en wat vuiler is geworden. Maar als lezer voel je dat niet. Als je de bladzijde nu omslaat zie je bijna hetzelfde beeld, en op de volgende bladzijde wéér. Door de herhaling draait de lezer een beetje door, net als Christophe.’
Constructie
Normaliter maakt Delisle tijdens zijn verblijf op een bepaalde plek aantekeningen die hij tot strip uitwerkt op het moment dat hij weer thuis in Frankrijk is. ‘Je kunt niet ter plekke de hele dag zitten te tekenen, want dan maak je verder niets mee om over te vertellen.’ Omdat hij voor Gegijzeld de ervaringen van Christophe André gebruikte, pakte Delisle het anders aan. Vijftien jaar geleden interviewde de tekenaar André een lange middag over zijn gevangenschap toen alles nog vers in zijn geheugen zat. Het duurde echter heel wat jaren voordat Delisle zich volledig op dit project kon storten. Als referentiemateriaal kon hij dit keer niet terugvallen op eigen schetsen en foto’s, maar wel op Andrés foto’s van zijn werkplek. Verder kon André er gedetailleerd over vertellen en schetste hij soms dingen uit.
Delisle gebruikte zichzelf als model. ‘Christophe en ik lijken uiterlijk wel op elkaar. Hij heeft een baard en die liet ik ook groeien in de winter toen ik met het boek bezig was. Ook maakte ik mezelf vast met handboeien terwijl een vriend hier foto’s van nam. Ik was half naakt. Gelukkig kwam niemand toen net de kamer binnen,’ zegt hij met een glimlach.
‘Tegenwoordig gaat het goed met Christophe die nog steeds voor AZG werkt. Hij was erg blij met de strip, want nu kunnen zijn moeder en kinderen ook zien wat er met hem gebeurd is. Misschien helpt het boek ook wel als therapie, maar de beste therapie die Christophe kon krijgen is het feit dat hij ontsnapt is. Hij kwam zelf in actie en won daardoor van zijn ontvoerders. Door de situatie toonde Christophe een daadkracht die hij normaliter niet bezit.’
Guy Delisle: Gegijzeld
(Scratch)
Dit interview is geschreven voor en gepubliceerd in de VPRO gids (2018).
