De andere vlog die ik maakte waarin Marq een stripfiguur tekent.
Marq denkt dat het spookt
Scenario & tekeningen: Marq van Broekhoven.
Hier te koop: https://www.catawiki.nl/shops/Juttemis
Ik was benieuwd of hij de tekenaar wellicht persoonlijk kent en was sowieso nieuwsgierig naar waarom hij zijn tumblr was gestart. Dit is zijn antwoord:
Thanks for the question and following me.
I don’t know John personally. We’ve met but it was many years ago at a convention. He was very nice to me but it was a short interaction.
I started this Tumblr January 3, 2013. As to the why, it was to share my love of his art.
I first started a John Byrne Twitter to quote things he said. After a time I started to post his commissions. Not often or scheduled, maybe one or two a week. People really seemed to like that so I started to post more artwork on Twitter, eventually posting on a daily basis.
Since I was posting artwork daily, it seemed only natural to start a Tumblr where posting images is much easier to do. I’ve been online for many years and I’ve always saved any of John’s art I see. So I had thousands of images ready to be shared with other fans.
Almost 4 years later and I’ve made 8,658 posts and have been lucky to have 11,409 followers enjoying what I do.
Een blog bijhouden van je favoriete stripmaker is ook een vorm van stripliefde natuurlijk. Ik vind het erg tof om al het werk van Byrne zo verzameld te zien, vooral omdat er veel opdrachten van fans tussen zitten en veel pagina’s in potlood. Ongeïnkte pagina’s geven een goed beeld van het vakmanschap van een tekenaar.
Hier een paar voorbeelden van Byrnes fantastische tekenwerk:
Uit: Wolverine #39, begin 1998. Uitgeverij: Juniorpress
‘Letteren komt hier op neer: je moet binnen meestal heel korte tijd met weinig materiaal voor weinig geld zo netjes mogelijk een boek naar de drukker brengen. Het is geen kunst, het is een ambacht,’ aldus Frits Jonker (1959), handletteraar van beeldverhalen. Van 1978 tot 2000 was Jonker hier fulltime mee bezig. ‘In de hoogtijdagen van de strip werden veel Franse albums meteen in het Nederlands uitgegeven dus driekwart van wat ik deed waren vertalingen. Ik deed bijna alle series wel, behalve Lucky Luke en Asterix.’
Ook al lettert hij nu nog iedere aflevering van strips als Claire en Willems Wereld, graphic novels zoals De Aanslag van Milan Hulsing en In the Pines van Erik Kriek, tegenwoordig verdient Jonker zijn brood als huisschilder, want het merendeel van de strips wordt digitaal geletterd. Toen in 2000 bleek dat de mensen die Jonkers werk digitaliseerden drie keer zoveel per pagina betaald kregen dan hij, legde hij zijn pen neer.
Lastige ballons
‘Tegenwoordig word ik vaak niet meer gevraagd om hele albums te letteren, maar vooral voor de lastige ballons met vette uitroepingen en onomatopeeën, de geluidseffecten. Ook schrijf ik tekst die in de tekeningen staat en die vertaald is, zoals opschriften van winkels, artikelen en krantenkoppen of naambordjes.
Het beeldverhaal Wol van Aart Taminiau letterde Jonker wel van kaft tot kaft. ‘Dat was leuk omdat ik betrokken werd bij het letterproces voordat het boek af was. De tekst was er nog niet helemaal en Aart moest zelfs nog een deel tekenen. Omdat hij geen idee had hoe hij het boek geletterd wilde hebben, heb ik op basis van een paar pagina’s – waar de minst en de meeste ruimte was voor de lettering – zitten puzzelen om te zien wat het mooiste zou passen. Je kunt namelijk niet zomaar een mooie lettering bedenken, want dan blijkt deze opeens op pagina dertien niet meer te passen qua ruimte. Als je eenmaal iets gekozen hebt, kun je altijd wel een beetje smokkelen door af en toe de letters bijvoorbeeld 20 procent kleiner te maken. Dat zie je net niet, je leest die boeken immers niet met een loep.’
Wat beschouwt Jonker als een goed geletterde strip? ‘Ik ben snel tevreden. Als het met liefde en aandacht gedaan is, dan mag het van mij aan alle kanten rammelen. Ik hou meer van charme dan van perfectie. Perfectie is altijd doods. Al is letteren met de computer lekker snel en makkelijk, handlettering vind ik altijd mooier. Machines zijn zielloos.’
Regels
Volgens Jonker zijn er een paar belangrijke regels voor goede lettering. Zo moet er altijd voldoende lucht zitten tussen de tekst en de rand van de ballon. Ook moet de tekst goed gecentreerd zijn. ‘Als dat niet het geval is, zie je dat meteen! De spatiering tussen de letters moet regelmatig zijn en de interlinie mooi. Het is heel belangrijk dat je een letterdikte kiest die je als harmonisch ervaart. Als je te dun of te dik schrijft, valt dat al op voordat je gaat lezen. Als je dat goed kiest, maakt het handschrift niet veel uit.’
In de Verenigde Staten bepalen letteraars vaak de positie en de vorm van de tekstballons voordat de tekeningen worden geïnkt. Zij kunnen zo een totaalbeeld creëren waarin de tekst een organisch geheel vormt met de tekeningen. ‘Het lettertype dat ze in Amerikaanse comics gebruiken is ideaal: goed leesbaar en snel te schrijven. Die letters zijn altijd een beetje vierkant, zodat ze evenveel ruimte innemen. Hierdoor is er een perfecte balans tussen het wit en het zwart.’
Twee Pistolen Kid
Jonkers liefde voor de strip en letteren begon op jonge leeftijd. ‘Thuis hadden we Donald Duck en veel stripachtige reclameboekjes want mijn vader werkte bij een kruideniersbedrijf. Toen ik jaar of acht was ging ik met mijn moeder mee naar de oogarts. In het Amstelstation stond zo’n tijdschriftenmolen vol met comics en ik mocht toen een strip kopen. Ik koos voor de Twee Pistolen Kid. Er ging voor mij een wereld open, die strip leek echt uit een andere dimensie te komen. Er was een leven voordat ik ontdekte dat dit bestond en een leven erna.’
Eigenlijk wilde Jonker daarna striptekenaar worden en als tiener stuurde hij zijn werk naar amateurbladen. Har van Fulpen, de man achter uitgeverij Drukwerk, stuurde hem een briefje dat hij het tekenwerk niet interessant vond, maar bood Frits wel een baan aan als letteraar. ‘Ik letterde een boek voor hem en besefte toen dat ik letteren honderd keer leuker vond dan tekenen.’
Ontzettend puzzelen
‘Wat ik zo tof vind aan letteren? Ten eerste vind ik het gewoon heel erg leuk om een pen in mijn handen te hebben. Ten tweede hield ik ontzettend van strips. Eigenlijk was ik de meest intensieve striplezer van Nederland, want ik las een album wel twintig keer als ik die letterde. Ook vind het heel prettig om monomaan werk te doen. Dat heb ik nu ook met huizen schilderen. Als ik dertig deuren moet schilderen, denk ik bij de laatste nog “En nu ga ik het heel mooi doen!” Bij letteren had ik vaak dat ik de foutjes uit het vorige boek niet meer wilde maken bij het nieuwe. Maar goed, dan loop je weer tegen andere problemen aan.
Bij letteren is het grootste probleem dat de tekst vaak niet in de ballons past, omdat je in het Nederlands vaak meer woorden nodig hebt om hetzelfde te zeggen dan in het Engels. Daarom zijn vertalingen vaak te lang. Het is ontzettend puzzelen om al die woorden er mooi in te krijgen, want ballons zijn zelden mooi rond. Ik wil ook zo min mogelijk woorden afbreken.’
Jonker houdt wel van een uitdaging: ‘Bij een strip waren per ongeluk vier ballons niet geletterd. Ik heb toen twee dagen lang die ballons rechtstreeks in alle vijfhonderd albums zitten letteren. Dat soort dingen vond ik erg leuk om te doen. Ook heb ik voor Casterman een Kuifje-album in het Russisch geletterd, maar ik had dus geen idee wat daar stond of welke letters het waren. Dan zie je meteen hoe ambachtelijk het werk is: in een paar dagen kun je jezelf een aantal symbooltjes of lettertjes aanleren en die schrijf je gewoon.’
Lelijk
‘Ik vind het moeilijk als ik bewust lelijk moet letteren, zoals Kunnen we het niet over iets leukers hebben van Roz Chast. Chasts handschrift was heel slordig en mijn lettering werd in eerste instantie afgekeurd omdat die toch iets te netjes was. Uiteindelijk kreeg ik hem slordig genoeg. Dat doet me dan pijn in het hart, want je maakt dan 228 pagina’s met schots en scheve letters. En ik moest oppassen dat ik niet halverwege te netjes ging werken.’
Trend
Tegenwoordig lijkt letteren met de hand een trend te zijn. Er zijn verschillende boeken uitgekomen waarin dit ambacht geleerd wordt. Jonker: ‘Er zijn meerdere dingen die dit verklaren, denk ik. Er is een enorme belangstelling voor wat vintage genoemd wordt, dus alles wat een beetje ruikt naar oud en ambachtelijkheid. We zitten in een tijd waarin mensen het ambachtelijke missen. Jonge mensen zitten bijna alleen maar achter een computer en houden nooit meer een pen vast terwijl de mens toch een behoefte heeft aan fysieke bezigheden als schrijven.’
Blogger
Behalve letteraar en huisschilder is Jonker ook verzamelaar, graficus, auteur en publicist van zines. Ook houdt hij al tien jaar een zeer inspirerend blog bij genaamd ShowCase. Frits toont daarop zijn grafische werk en schrijft onder andere over zijn verzamelingen. Jonker: ‘Ik verzamel dingen die mensen eigenlijk niet beschouwen als verzamelwaardig. Een verzameling is pas interessant als je er iets mee doet en anderen duidelijk maakt waarom je die zo mooi vindt, bijvoorbeeld door er over te bloggen.’ In 2005 begon Frits met het schrijven van de papieren versie van zijn blog: strookjes handgeletterd papier die hij rondstuurde naar vrienden en kennissen. Deze strookjes werden in 2012 verzameld in het boek ShowCase dat door uitgeverij Xtra is uitgebracht.
Eindelijk erkenning
Op 5 maart krijgt Jonker op de Stripdagen in Rijswijk de P. Hans Frankfurtherprijs voor bijzondere verdiensten. Eindelijk erkenning dus voor het handletteren. ‘Vroeger interesseerde het niemand wie er letterde, mijn naam werd meestal niet eens in het album vermeld. Nu krijg ik heel veel respect voor het feit dat ik zoveel gedaan heb. Ik heb nog nooit zo hard nagedacht en geschreven over lettering sinds ik het niet meer regulier doe. Vroeger had ik daar de tijd niet voor.’
Alle handlettering: Frits Jonker.
Dit interview is gepubliceerd in VPRO Gids #2 (2017).
Nu is mijn huis al een behoorlijk magazijn aan het worden en de stripkasten beginnen ook aardig vol te raken. Toch was ik nieuwsgierig naar wat er in de stapel te vinden zou zijn. ‘Veel Nederlandse comics van Juniorpress en wat Amerikaans spul,’ vertelde Chris.
Op Nederlandse vertalingen zat ik niet echt te wachten. De Nederlandse comics die ik vroeger kocht, koester ik, maar tegenwoordig lees ik liever de oorspronkelijke versies.
Uiteindelijk ging ik overstag en een paar uur later stond Chris in mijn woonkamer met een enorme Ikea-tas vol comics. Chris is behalve stripliefhebber en Star Wars-nerd in het dagelijks leven een heel goede illustrator die samen met een stel vrienden Moker Ontwerp runt. Ze maken onder andere illustraties en omslagen voor boeken en de VPRO gids. Net als ondergetekende is Chris ook een Spider-Man-fan, dus we hebben altijd wel wat te bespreken als we elkaar zien. De rest van de avond hebben we dan ook zitten praten.
De volgende dag heb ik de Ikea-tas rustig uitgepakt, nieuwsgierig naar welke schatten deze allemaal herbergde. Ik legde de comics per serie op tafel en kwam al snel tafel te kort.
Er zat inderdaad veel Juniorpress tussen: veel X-Men, Spawn, Generation X en Wolverine. Ook Amerikaanse versies hiervan. Comics met Wolverine in de hoofdrol lust ik graag. X-Men is lange tijd een van mijn favoriete series geweest. Er zaten ook enkele deeltjes Wonder Man tussen waar ik meteen zin in kreeg. Ik heb van Wonder Man namelijk nog nooit een solo-avontuur gelezen.
Al de comics zijn afkomstig uit de jaren negentig – niet echt bepaald het beste tijdperk met de beste verhalen, wat de reeks X-Force van Rob Liefeld goed demonstreert. Ook was ik verbazend enkele deeltjes Tomb Raider tegen te komen: nooit geweten dat JP die ook uitgaf.
De meeste comics staan inmiddels in de kast. Wanneer ik eraan toe kom om ze te lezen, weet ik nog niet, maar ik vind het een fijn idee dat ze bij mij onderdak hebben gevonden. Mijn werkkamer is een soort weeshuis voor strips geworden, of Weeshuis van de strips, vrij naar het radioprogramma Het weeshuis van de hits, dat tot 1991 te horen was en wat ik vaak luisterde als ik mijn huiswerk deed.
Toch moest ik bij het uitzoeken het meeste aan Frits Jonker denken, die allerlei dingen van mensen krijgt opgestuurd. Vaak zijn dat dingen die ze niet meer willen hebben, maar die Frits met open armen ontvangt: postzegelverzamelingen, oude boeken, spaarzegels of reclameplaatjes.
Ik wilde nog een foto nemen van de tafel vol met strips, maar ik dacht daar pas weer aan toen ze al in de kast stonden. Hoe dan ook: ik ben blij dat Chris aan me dacht en de comics bij mij onderbracht. Ze staan nu gezellig bij de andere X-Men comics en strips van Juniorpress.
I love the sight of these old Juniorpress comics from my youth. So much reading pleasure. And those spines make a wonderful colour scheme. (They are all Spider-Man comics by the way.)
Bij het zien van een Batman-foto in de krant heb ik meteen zin om deze met anderen te delen. Online zijn er scherpere en heldere versies van deze publiciteitsfoto te vinden, maar ik hou juist van gedrukte afbeeldingen. Ik hou van papier; je kunt de structuur van het papier goed op de foto zien. Krantenpapier is niet de hoogste kwaliteit en zuigt lekker de inkt op, waardoor het zwart wat vaal uitpakt. Ik hou ervan dat de druktechniek zichtbaar is: dat je kunt zien dat de foto en de kleuren uit kleine rasterpuntjes zijn opgebouwd. Dit portret van Batman (Christian Bale) vind ik zo dus mooier dan wanneer hij op glossy papier is gedrukt of digitaal zichtbaar is.
En wat ik mooi vind, deel ik graag met de wereld.
Als het om een stripgerelateerde afbeelding gaat, en meestal is dat bij mij wel het geval, vind ik dit een uiting van stripliefde. Veel mensen delen stripplaatjes op sociale media. Ik zie hierin een waardering voor het grafische werk dat de tekenaar gemaakt heeft. Een waardering voor vakmanschap of omdat men de personages of betreffende verhaal zo tof vindt.
Tumblr staat vol met prachtig tekenwerk, maar ook op Instagram volg ik aardig wat accounts van stripliefhebbers. Wie er bij vermeldt uit welke strip de afbeelding komt, maakt goede reclame voor het beeldverhaal. Ik vind het zelf in ieder geval een handige manier om bijvoorbeeld nieuwe uitgaven even onder de aandacht te brengen.
Ik kan in het bijzonder genieten van foto’s waarin mensen laten zien wat ze voor nieuwe strips hebben aangeschaft. Foto’s van de albums op een tafel of een stapeltje uit de collectie. Vooral als ze daar nog enthousiast bij vertellen wat ze zo goed of leuk vinden aan die strips. Al is dat niet per se nodig natuurlijk, want er valt aan één plaatje al heel veel af te lezen.
Amazing Spider-Man #-1 (coverdatum juli 1997) speelt zich drie jaar af voordat Peter zijn spinnenkrachten krijgt. Samen met Ben en May ruimt hij de zolder op. Peter vindt een doos met oude comics die van Ben zijn: Marvel Mystery, All Winners, Young Allies, Captain America en The Sub-Mariner. Allemaal Marvel Comics uit begin jaren veertig (toen Marvel nog Timely heette).
‘They’re filled with honest to gosh heroes in colorful costumes,’ zegt Ben. ‘True CHAMPIONS OF JUSTICE who also served as role models for HONOR, INTEGRITY and RESPONSIBILITY!’
Stan Lee had het niet beter kunnen zeggen, maar May vindt dat Ben overdrijft. Peter is echter zeer geïnteresseerd in de superhelden van weleer. Als hij de comics op bed ligt te lezen, droomt Peter ervan zelf ook een superheld te zijn. Zijn kostuum lijkt erg op die van Captain America. ‘It must feel great to be ADMIRED by the police and the press. To be IDOLIZED by the public!’ De toekomstige Spider-Man moest eens weten.
Zijn dagdromen worden onderbroken door Ben, die een met Peter wil honkballen. Het is zijn bedoeling dat door sporten Peters zelfvertrouwen een boost krijgt, maar als Ben de bal gooit slaat Peter die letterlijk mis met de honkbalknuppel en valt op zijn kont. Peter heeft geen aanleg voor sport. Ook dat hebben hij en ik helaas met elkaar gemeen.
Webschieters
Als de familie Parker later met oude kleren van zolder richting het Leger des Heils loopt, wordt May omver gereden door een jongen op een skateboard en verstuikt haar enkel. Peter voelt zich hulpeloos. ‘Some super hero I’d make. I just stood there… while that punk ran down my Aunt! If only there were some way to STOP him.. If only I could reach out… and snag him!’ denkt Peter, terwijl in zijn brillenglazen de skateboarder steeds kleiner wordt. Dit voorval en de superheldenverhalen geven Peter het idee voor zijn webschieters. Het basisidee hiervoor ontwerpt hij dus een paar jaar voordat hij Spider-Man wordt. Tenminste, volgens dit verhaal van Tom DeFalco en tekenaar Joe Bennett. Peter tekent de webschieters als Ben opmerkt dat hij zijn comics aan een stel buurtkinderen heeft weggegeven. Met andere woorden: zijn interesse in wetenschap heeft die in strips vervangen.
Oude liefde roest echter niet.
Supergirl
Als Peter met Mary Jane jaren later in Cleveland zijn om zijn boek Webs te promoten, een koffietafelboek waarin de beste van zijn Spider-Man foto’s verzameld zijn, laat een fan zijn stapel vintage comics vallen die hij op een naburige stripbeurs wil verkopen. Een van die strips is Action Comics #285, waar Supergirl en Superman gezamenlijk op de cover staan omdat Superman haar aan de wereld voorstelt. Peter herkent de comic meteen, want die had hij ook als kind. ‘I had a crush on the girl in the mini-skirt’, bekent hij. Als Peter even later achter de signeertafel zit, wordt de betreffende comic onder zijn neus geschoven. Mary Jane heeft dit dure cadeautje voor Peter gekocht: ‘Just wanted to show you I wasn’t jealous of the “other woman” tiger!’ zegt ze terwijl ze Peter omhelst en op zijn wang kust. (Te lezen in Amazing Spider-Man #306)
Wat is je naam, je leeftijd en je wat doe je voor werk?
Ik ben Axel Watteeuw, 42 jaar ondertussen, en werk als kasbeheerder-boekhouder in een grote Technische en Beroepsschool. Ook doe ik de merch-artikels voor Geekster.
Welke strips zijn je favoriet en lees je nu nog steeds?
Mijn favoriete strips vind je in de legendarische runs uit de jaren 70 en 80 terug. Thomas’ Conan, Claremont’s X-Men, Byrne’s Fantastic Four, Stern’s Avengers, Hama’s G.I. Joe, McGregor’s War of the Worlds, Starlin’s Warlock … Claremont’s X-Men springen er moeiteloos uit, maar die run moet je in één ruk lezen anders verliest het heel wat van zijn kracht. Daarom opteer ik voor zijn toegankelijkste verhaal: God Loves Man Kills (Claremont & Anderson).
Waarom zijn dit je favoriete strips? Wat vind je er zo goed aan?
God Loves Man Kills bundelt alle elementen die de X-Men destijds Marvel’s beste franchise maken. Opgejaagde minderheden, atypische vijanden, menselijke en herkenbare helden binnen een realistisch, maar hier iets harder, verhaal. Vanaf die eerste pagina’s waar twee jonge kinderen (niet toevallig kleurlingen) worden afgemaakt omwille van hun mutatie, en daarna opgehangen, tot de laatste waar Kitty Pryde onder schot wordt gehouden en Magneto twijfelt over zijn pad, blijft het vandaag nog brandend actueel.
Wanneer kwam je er voor het eerst mee in aanraking? En wat deed dat met je?
Ik pikte destijds de Juniorpress graphic novel uit de Delhaize striprekken mee. Ik las X-Men al in JP comics, dus was deze een no-brainer. Na een eerste lezen weet je niet goed wat er van te maken, maar langzaam zinkt het in en lees je het opnieuw.
[hr]
In de rubriek Stripliefde vertellen striplezers over hun favoriete strip of strips. Op deze manier bouwen we langzaam een interessante leeslijst op. Ook meedoen? Check hier hoe je dat doet. Ik kijk uit naar je inzending. Oh ja: mocht iemand anders al je favoriete strip genoemd hebben, stuur dan even goed je inzending in, want jouw reden om de strip goed te vinden kan heel anders zijn. Bovendien is je eerste kennismaking en wat dat met je deed waarschijnlijk anders dan die van andere lezers.
Wat is je naam, je leeftijd en je wat doe je voor werk?
Alex van der Steen, 29 jaar. Ik ben IT helpdeskmedewerker.
Welke strip(s) is/zijn je favoriet en lees je nu nog steeds?
Zo’n beetje alles van Marvel. Ik heb niet echt één serie als favoriet, maar als ik naar mijn comicverzameling kijk dan heb ik toch het meeste van Spider-Man en X-Men. Mede natuurlijk door de Juniorpress-comics maar ook heb ik veel tradepaperbacks en hardcovers van de Amerikaanse Spidey’s en X-Men. Ook van het Ultimate universum trouwens.
Waarom zijn dit je favoriete strips? Wat vind je er zo goed aan?
Bij marvel heb je gewoon veel superhelden en het spreekt mij meer aan dan DC. Ik lees wel de nieuwe nederlandse RW/Lion comics, maar daar blijft het wel zo’n beetje bij.
Ik lees ook wel de Turtles, momenteel ook een top serie! Zowel die van Dark Dragon Books als de USA micro-series!
En ook dingen van Image als Clone, Luther Strode, Alex + Ada en Birthright. En van DC ook He-Man uit nostalgie. Bij Marvel gaat er bijna geen enkele serie voorbij of ik heb hem wel gelezen.
Wanneer kwam je er voor het eerst mee in aanraking?
Toen Telekids met de X-Men-tekenfilms begon, ging ik de X-Mannen avonturen lezen. Toen ik op weekmarkten en ook bij boekenwinkels strip-actiepakketten zag liggen was ik al snel verkocht!
[hr]
In de rubriek Stripliefde vertellen striplezers over hun favoriete strip of strips. Op deze manier bouwen we langzaam een interessante leeslijst op. Ook meedoen? Check hier hoe je dat doet. Ik kijk uit naar je inzending. Oh ja: mocht iemand anders al je favoriete strip genoemd hebben, stuur dan even goed je inzending in, want jouw reden om de strip goed te vinden kan heel anders zijn. Bovendien is je eerste kennismaking en wat dat met je deed waarschijnlijk anders dan die van andere lezers.
Eerder schreef ik al dat ooit overwoog om een Batman tattoo en een Joker tattoo op mijn lijf te laten zetten maar dit nooit heb gedaan. Zelfs een Spider-Man tattoo gaat mij te ver, maar deze liefhebber van Calvin & Hobbes wilde kennelijk zijn favoriete striphelden altijd bij zich dragen.
Ik vind deze strip overigens ook fantastisch – hij blijft leuk om te lezen. Tegenwoordig worden ze weer uitgegeven als onderdeel van de comic Superhelden van Koper Comics. Dus dat is een nieuwe of hernieuwde kennismaking voor de lezer. Toch zie ik het duo liever op papier dan op mijn arm. Tenzij Bill Watterson zelf de tatoeage zet wellicht. Overigens maakte Watterson laatst een guest appearance in de strip Pearls Before Swine.