Zanger Tom Waits doet een van de stemmen in de Oscarwaardige animatiefilm The Monster of Nix van filmkunstenaar Rosto, die vandaag op het Nederlands Film Festival in Utrecht in première gaat.
Rosto.
The Monster of Nix, de nieuwste film van de Amsterdamse multikunstenaar Rosto, dingt mee naar een Gouden Kalf en is de Nederlandse inzending voor de Oscar voor Beste Korte Animatie. ‘Mijn vorige werk is ook ingezonden geweest voor de Oscar en ik weet dat het nog een lange weg is voordat de film eventueel genomineerd wordt,’ relativeert Rosto. ‘Het allerlastigste bij een film als deze is dat je het publiek weet te bereiken. Daarom ben ik blij met de reuring die er nu ontstaan door de Oscarinzending.’
Nachtmerrie
In de loop der jaren heeft Rosto een indrukwekkend universum gecreëerd, dat overrompelend, nachtmerrieachtig en hallucinerend genoemd mag worden. Hij vermengt live-action met animatie en maakte videoclips, een online graphic novel getiteld Mind my Gap en enkele korte films die te samen een complex, nauw samenhangend en zeer persoonlijk oeuvre vormen. ‘Ik put uit mezelf, mijn intuïtie is mijn kompas. Ik vind mezelf iedere keer opnieuw uit. Die zoektocht wordt gereflecteerd in mijn werk: het zijn expedities door mijn eigen krochten.’ Een kunstenaar moet volgens hem zo eerlijk mogelijk zijn en heeft de plicht om wat hij ziet en wat hij weet, zichtbaar, hoorbaar en voelbaar te maken. ‘Het gaat niet om de harde dingen maar juist om meer poëtische zaken. Die zitten altijd hier, in je onderbuik.’
Met het halfuur durende The Monster of Nix richt Rosto zich voor het eerst op een jeugdig publiek. Het moderne sprookje is dan ook zijn meest toegankelijke film tot nu toe.
Wanneer een ongrijpbaar monster het rustige leven in het dorpje Nix verstoort en alles dreigt op te slokken, gaat de tienjarige Willy op zoek naar zijn vermiste oma. Onderweg ontmoet hij vaste personages uit Rosto’s universum zoals de onbetrouwbare zwaluw Virgil en De Langemanne. Deze goedaardige bosgeesten verzamelen eieren waarin verhalen zitten opgeborgen, in de hoop deze tegen het Monster te beschermen.
Langemanne
Rosto maakte The Monster of Nix voor zijn zoontje Max. Op zesjarige leeftijd kende die het universum van zijn vader al van binnen en buiten. Max was vooral nieuwsgierig naar De Langemanne. ‘Het zijn wezens die alleen door kinderen gezien kunnen worden, dus ik denk dat dit meteen tot zijn verbeelding sprak. Daarbij leven ze in een sprookjesachtige wereld.’
Willy & Virgil uit The Monster of Nix.
Max, inmiddels 12 jaar, was bij alle fasen van het productieproces betrokken: ‘Als hij iets niet goed vond, werd het aangepast.’ Het hoofdpersonage Willy is deels op hem gebaseerd. De animatoren hebben goed naar zijn gezichtsuitdrukkingen gekeken en de actrice die Willy gestalte gaf, nam veel van zijn gedragingen mee in haar spel. ‘De ziel van Max zit echt in de performance van Willy. Het is een eigenwijs jongetje, een heel complex personage,’ aldus vader Rosto.
Tom Waits
Een bijzondere rol is weggelegd voor het raspende stemgeluid van zanger Tom Waits die de rol van Virgil insprak. ‘Waits is altijd een inspiratiebron geweest voor het duistere en theatrale voorkomen van Virgil,’ zegt Rosto. Regisseur en voormalig Monty Python-lid Terry Gilliam sprak de stem in van de bange boswachter.
Rosto wil na deze film zijn reeks korte films met Thee Wreckers in de hoofdrol, een fictief rock-‘n-rollorkest, voort te zetten om daarmee het verhaal van Mind my Gap af te ronden. ‘Dat worden koppige kunstfilms die zeker niet voor een jonge doelgroep bestemd zijn.’
The Monster of Nix gaat 24 september in première op het Nederlands Film Festival. Vanaf de laatste week in oktober, rond Halloween, draait het sprookje als stand alone film in een vijftal bioscopen, iets wat nogal bijzonder is voor een animatiefilm van een halfuur. Ook is de film op Cinekid te zien.
Dit artikel is zaterdag 24 september gepubliceerd in NRC Handelsblad.
The Monster of Nix is een sprookjesachtige film die kunstenaar Rosto voor zijn zoon Max maakte. Terry Gilliam en Tom Waits spraken een rol in.
Overrompelend, nachtmerrieachtig, hallucinerend – enkele sleutelwoorden die het oeuvre van de multikunstenaar Rosto beschrijven. Een oeuvre dat heel consistent in elkaar steekt, of het nu gaat om de videoclip The Dark voor Anouk, de online graphic novel Mind My Gab of zijn laatste creatie The Monster of Nix, een sprookjesachtige animatiefilm van 30 minuten, bedoeld voor kinderen vanaf 10 jaar.
Personages die we eerder in zijn werk tegenkwamen, zoals de bosgeesten de Langemanne en hun tegenstrever Virgil maken ook weer hun opwachting. Al is Virgil ditmaal een zwaluw in plaats van een duister type met lange gedaante en sprak niemand minder dan Tom Waits zijn stem in. Ook nu speelt muziek een bepalende rol in de animatiefilm. Sterker nog: The Monster of Nix is een musical geworden, waarvoor Rosto zelf de miniopera schreef die werd uitgevoerd door onder andere het Metropole Orkest, de Amerikaanse artrockers The Residents en de Franse indie band The Dø.
The Monster of Nix. Links: Willy.
Spiegels
Een film van kunstenaar/regisseur/muzikant Rosto interpreteren is net zoiets als een surrealistisch schilderij proberen uit te leggen. Op het moment dat je een idee van de betekenis van het plaatje hebt, transformeert het beeld in iets anders, soms met dezelfde elementen en figuren, maar altijd in een nieuw, fascinerend tableau.
Rosto praat bij voorkeur niet over de betekenis van zijn werk. Hij wil de film niet voorkauwen. Liever houdt hij met zijn films de toeschouwer een spiegel voor. Spiegels komen ook veelvuldig voor in Rosto’s universum. ‘Het moet over interactie gaan tussen de toeschouwer en mij. Je moet je erin kunnen herkennen zonder dat ik meteen mijn interpretatie ervan opleg. Goed, het werk gaat erg over mijzelf, maar mijn overtuiging is dat hoe persoonlijker ik iets maak, hoe universeler het uiteindelijk wordt.’
The Monster of Nix is Rosto’s meest toegankelijke film tot nu toe. Waar de animatie over gaat? We doen een poging. ‘De synopsis is zoiets als: “Het leven is goed in het prachtige dorp Nix totdat een alles verorberend monster verschijnt. De jonge Willy moet het in zijn eentje bevechten.” Dat is het verhaaltje aan de oppervlakte, maar daar gaat de film eigenlijk niet over,’ vertelt Rosto.
Sprookje
‘Met The Monster of Nix probeer ik schaamteloos een sprookje te vertellen vanuit mijn mythologie. Het is een sprookje op een bijna traditionele manier: mythologie zonder religieuze aspecten. Het is ook een traditionele vertelling in de zin dat het clichéachtige punten raakt zonder dat het clichématig wordt. In het begin huiverde ik van het idee dat Willy bij zijn oma woont. Het lijkt namelijk erg voor de hand te liggen, maar als je er echt bij stilstaat, blijkt er van alles in te zitten. Die situatie roept vragen op als wat er met zijn ouders is gebeurd. Er zit veel gesuggereerde voorgeschiedenis in dat jongetje, wat hem meteen zwaartekracht geeft. Je ziet bijvoorbeeld dat hij er heel veel moeite mee heeft om in de steek gelaten te worden. Voor een jongetje van die leeftijd is je oma ook een heel belangrijk persoon. Als je die kwijtraakt is dat nogal wat.’
In de film slokt het Monster de sprookjeswereld en de verhalen daarin op stormachtige wijze op. Wat achterblijft is het grote niets, een wit vlak. Maar daarin schuilt ook de ruimte voor nieuwe verhalen. ‘Dit verhaal is heel zelfreferentieel. Het gaat om het gegeven dat je in een verhaal zit en dat daar een einde aan komt. Het heeft te maken met het besef dat er een einde is aan alles. Op een gegeven moment gaan oma’s weg, zijn verhalen afgelopen, gaan er dingen stuk. Maar ik suggereer ook dat dingen in cycli gebeuren, de film eindigt zoals die begon, want er is altijd wedergeboorte. Dat is de natuur van de dingen en dat zit in al mijn werk.’
Onderbuik
Eigenlijk was The Monster of Nix bedoeld als een luchtig tussendoortje na de zware bevalling van het nachtmerrieachtige Jona/Tomberry. Voor deze animatiefilm van 12 minuten kreeg Rosto op het filmfestival van Cannes in 2005 de Canal+ prijs voor de beste korte film in de Semaine de la Critique.
‘Jona/Tomberry kostte me bijna mijn kop, daar zat heel veel van mezelf in. Ik probeerde echt het binnenste naar buiten te trekken,’ vertelt de filmmaker. ‘Ik denk niet dat de wereld zit te wachten op bullshit, daarom vind ik het belangrijk dat je zo eerlijk mogelijk bent. Kunstenaars hebben de plicht om dat wat ze zien en wat zij weten, zichtbaar, hoorbaar en voelbaar te maken. Dat zijn niet de harde dingen, maar de meer poëtische dingen. Die zitten altijd hier, in je onderbuik.’
Hoewel The Monster of Nix wellicht niet zo’n diepte-investering zou worden wat Rosto’s zielenroerselen betreft, duurde het uiteindelijk toch zes jaar om de film te maken. ‘De harde kant van het filmmaken was drie jaar met het plan onder je arm met verschillende mensen iets van de grond proberen te krijgen. Uiteindelijk heb ik beslist dat het beter was om zelf een productiebedrijf op te richten, om zelf de uitvoerende producent zijn.’
Max
De inspiratie voor de film kwam van Rosto’s zoon Max. Max was op zesjarige leeftijd al een waar connaisseur van het universum dat zijn vader schiep en wilde meer weten over de goedaardige bosgeesten de Langemanne. ‘Het zijn wezens die alleen door kinderen gezien kunnen worden, dus ik denk dat dit meteen al tot de verbeelding van een zesjarige spreekt. Daarbij leven ze in een sprookjesachtige wereld, terwijl veel van mijn andere werk veel meer in de duistere krochten van de psychoanalyse zit.’
Max, inmiddels twaalf, was bij alle fasen van het productieproces betrokken, hij was het testpubliek van de film. Als Max iets niet goed vond werd het aangepast. ‘Het mooie van Max is dat hij ongezouten zijn mening geeft. Tot schrik van het animatieteam, want hij staat soms gewoon mee te kijken en zegt dan “Ga je dat nog fixen of laat je dat zo?” Dat doet hij in kinderlijke onschuld, toch hij heeft bijna altijd gelijk. Hij heeft een scherp oor en een heel goed oog voor die dingen,’ aldus de trotse vader.
Willy en Virgil.
Mengvorm
Net als Rosto’s eerdere films is The Monster of Nix geen volbloedanimatie, maar een mengsel van mediavormen. ‘Ik maak geen verschil tussen animatie en live-action. Ik beschouw mezelf niet als een animator, ik gebruik animatietechnieken omdat ik daarmee hardop kan dromen. Dankzij de techniek is alles tegenwoordig een mengvorm, je kunt bijna geen verschil meer maken tussen live-action, animatie en postproductie.’
De productie van The Monster of Nix begon dan ook bij live-action opnames waarbij acteurs in kostuum voor een green screen hun rol spelen. Max speelde ook een rol, namelijk die van de Rostostilstkin, een personage dat qua uiterlijk verdacht veel op zijn vader lijkt. In de film zijn Max’ lichaamsbewegingen gebruikt, het groene masker dat hij tijdens de opnames droeg werd vervangen voor een geanimeerd gezicht.
Het hoofdpersonage Willy is ook gestoeld op Max. Hij sprak de tijdelijke soundtrack van het personage in. De animatoren hebben voor Willy’s gezichtsuitdrukkingen goed naar Max gekeken. De actrice die Willy speelt heeft in haar spel gedragingen en kleine tikjes van de jongen opgenomen. ‘Max zijn ziel zit echt in de performance van Willy. Hij ziet er uit als een mix tussen Kurt Cobain en Max die er toen ook letterlijk zo uitzag met z’n lange blonde haar en grote blauwe kijkers. Het is een eigenwijs jongetje, een heel complex personage.’
Gilliam en Waits
Voordat de animators aan de slag gaan, worden doorgaans eerst de stemmen opgenomen. Op die manier kunnen de animators de dynamiek van de performance van de acteur gebruiken bij de animatie van het personage. Als je twee eigenzinnige types als Tom Waits en Terry Gilliam hebt als acteurs, wil je hun energie natuurlijk zo veel mogelijk benutten. Waits nam Virgil voor zijn rekening. ‘Hij is altijd een inspiratiebron geweest voor het duistere en theatrale voorkomen van Virgil,’ zegt Rosto.
De animator kent Terry Gilliam al jaren, dus met een telefoontje was zijn toezegging geregeld. De opnames verliepen minder soepel. ‘Terry heeft sinds Monty Python geen stemmen meer gedaan, dus die zat flink te zwoegen in de inspreekcel. Hem regisseren was in eerste instantie heel tricky, omdat hij zichzelf wilde regisseren. Hij stond vaak op het punt om te zeggen dat het niet ging lukken. Terry was ook verbaasd dat hij opeens niet meer kon zingen. Hij had vroeger nota bene in het koor gezeten. Het was juist die onzekerheid en dat nerveuze gedoe wat ik wilde. Het personage de Ranger is namelijk een nerveus wrak. Na de lunch probeerde ik hem uit te leggen dat het juist te gek was als hij zijn noten miste. Ik zei: “Vertrouw mij nou maar, dit is precies was het karakter nodig heeft.” Toen hebben we wat teruggeluisterd en begon hij de humor van zijn gehannes in te zien. Daarna heeft hij zich volledig dienstbaar opgesteld.’
The Monster of Nix ging begin juni in première in Frankrijk op het 51ste Annecy Animatiefestival. Ondanks de lengte van slechts 30 minuten wordt de film mogelijk later dit jaar in de bioscoop uitgebracht.
Wie is Rosto? Regisseur/kunstenaar Rosto maakt onder andere videoclips, televisiewerk zoals leaders voor VPRO’s In Europa en Pinkpop en onafhankelijke korte films. (The Rise and Fall of the Legendary) Anglobilly Feverson, Rosto’s bombastische, eigentijdse variant op het verhaal van Icarus, kwam uit in 2002. Mind My Gap begon als een online graphic novel (nog steeds te zien op www.rostoAD.com), en groeide uit tot een mixed media project met muziek, print en films. In 2005 maakte hij Jona/Tomberry, die hij omschrijft als ‘Borges meets Murnau’. Thee Wreckers, de band waar hij vroeger mee optrad, leeft virtueel voort in zijn universum en films.
