Soms wil ik jullie gewoon een paar mooie illustraties laten zien die ik in de bladen tegenkom. In de VPRO gids staat de rubriek KIJKEN waarin mensen uit de media aan het woord komen over hun kijkgedrag. Bij deze korte interviews staat altijd een mooie illustratie.
Dit keer van Mireille Schaap en Gees Voorhees. Mooie tekeningen van Wonder Woman met Twin Peaks en Clueless. Voorhees tekende Jennifer Hoffman in een patatje met.
Regisseur Piet Kroon maakte van de stripavonturen van Heinz, de rode kater met licht filosofische inslag, een avondvullende animatiefilm. ‘Als het ingewikkeld wordt, loopt Heinz liever een straatje om.’
‘Heinz is een beschouwelijke figuur die over straat loopt en de dingen die hij meemaakt komen hem min of meer aanwaaien. Soms reageert Heinz daar op en soms helemaal niet,’ vertelt René Windig (1951), samen met Eddie de Jong (1950) de geestelijk vader van het stripfiguur Heinz. Ze maakten de gagstrip die van 1987 tot 2000 in kranten en tijdschriften werd gepubliceerd. ‘”Heinz is Homerus en Carmiggelt in één,” zei iemand in NRC ooit, maar dat citaat hadden ze dan weer van ons,’ zegt Windig lachend. ‘Die twee kent niemand meer, maar Homerus is de Ilias, een groots avontuur, en net als Carmiggelt maakten wij iedere dag een stukkie of een moppie.’
De prettig gestoorde strip Heinz zit vol absurde humor, woordspelingen, zinspelingen naar literatuur en stripfiguren uit de jaren vijftig zoals Kapitein Rob en Eric de Noorman. Voor regisseur Piet Kroon (1960) is het maken van de film een passieproject: ‘Ik vind Heinz een heel leuke strip die volgens mij ook erg Nederlands is, met een bepaald soort droge, zuigende humor die veel te maken heeft met het werk van Wim T. Schippers. Dat is een van mijn helden dus het is ontzettend leuk dat hij het personage Oom Wim heeft ingesproken. Schippers onderzoekt hoe lang hij iets kan laten duren voordat mensen boos weglopen. Ook in Heinz gaan ze soms heel lang door op een bepaalde grap. En ze spelen met clichés.’
Heinz, de graphic novel
Sinds er in 2000 een eind kwam aan de strip, zijn er af en aan pogingen gedaan om een film te maken. Het storyboard, gemaakt door Windig & De Jong, verscheen nog als graphic novel. ‘Toen er een nieuw elan bij het filmfonds was om de lange Nederlandse animatiefilm te gaan stimuleren, vroeg toenmalig intendant Willem Thijssen of ik nog een project wist. Toen heb ik Heinz voorgesteld en Burny Bos benaderd,’ zegt Kroon. De productie ging in 2017 van start in samenwerking met meerdere productiehuizen in Nederland en België, waaronder Submarine en KaChing Cartoons. Kroons korte animatiefilms DaDa en T.R.A.N.S.I.T wonnen internationaal veel prijzen. Daarna werkte hij jarenlang in Hollywood. Hij was onder andere storyboard artist van films als The Iron Giant en Shrek 2 en regisseerde de animatiesequenties van Osmosis Jones. Voor Heinz schreef Kroon ook het scenario. Toch liet de strip zich niet makkelijk vertalen naar een avondvullende animatiefilm.
Kroon: ‘De strip draait om losse gags, en iedere aflevering bestaat uit drie tot vier plaatjes. De humor zit in wat er tussen de plaatjes gebeurt. Die humor zit in het hoofd van de lezer en is voor iedereen dus anders. Als je een film maakt, moet je daarom ontzettend veel dingen invullen. Wat ik bedenk komt niet altijd overeen met wat de Heinz-fan vind. Ik vind dat de stem van cabaretier Ruben van der Meer goed past bij hoe ik het personage Heinz heb ingevuld, maar online was daar veel gemopper over.’
‘Heinz de stripfiguur verschilt nogal van de versie in de film,’ geeft Eddie de Jong toe. ‘Als je op het Weteringplantsoen loopt, zie je een buste van Simon Carmiggelt. Iedereen weet dat het Carmiggelt is, ook al lijkt het beeld er niet echt op. Deze film is een soort standbeeld voor Heinz, alleen lijkt hij niet helemaal precies.’
De stripmakers vinden dat prima. Windig: ‘Dat is helemaal niet erg. Een film is iets anders dan een strip.’
Tegendraads
‘Heinz is geen actieheld en als het ingewikkeld wordt, gaat hij liever een straatje om,’ zegt Kroon. ‘Het filmverhaal draait om de vernietiging van wereldsteden. Heinz raakt daar bij betrokken omdat hij zijn kind kwijt is. Om zijn eigen leventje weer op orde te krijgen, moet Heinz in godsnaam dan maar iets doen aan de vernietiging van de wereld. Die spanning tussen zijn kleine avontuur versus het grote, meeslepende filmavontuur, vond ik heel interessant. Het is ook in de tegendraadse geest van de strip. De film eindigt weliswaar in New York als een Amerikaanse blockbuster met grote clichés, maar aan de andere kant is het juist een film die zich niet aan de regels houdt. Een voorbeeld: in de climax valt de actie stil omdat Oom Wim tussendoor naar het toilet moet.’
Heinz de film bestaat uit een mix van grafische stijlen: de achtergronden zijn vaak driedimensionaal en fotografisch, terwijl de personages juist relatief plat zijn getekend. De layouts en achtergronden zijn ontworpen en uitgevoerd door het Belgische productiehuis Fabrique Fantastique. Co-producent en artdirector Tom van Gestel en zijn team creëerden een verknipte hutspotversie van Amsterdam. Kroon: ‘Je kunt niet letterlijk de locaties uit de film nalopen, maar het is een soort greatest hits van Amsterdam.’
De illustraties binnen de fantasiesequenties zijn weer getekend door René Windig. Zo zit het handschrift van een van de tekenaars toch in de film.
Zijn we met Heinz een stapje dichter bij een volwassen Nederlandse animatie-industrie gekomen? De animatiewereld is in de afgelopen jaren ten goede veranderd, vindt Kroon. Toen hij Nederland verliet, werkten filmmakers allemaal individueel aan hun eigen animaties. ‘Waarom zou je anderen een deel van je subsidiegeld geven, dacht men toen. Tegenwoordig is er veel meer samenwerking en worden er meer verschillende soorten animaties gemaakt. Heinz is ook weer een stapje in de goede richting omdat het een tegendraadse film is die zich op volwassenen richt en niet op kinderen.’
https://www.youtube.com/watch?v=rFatC27EZkg
Heinz draait vanaf 18 april in de bioscoop.
Dit artikel is geschreven voor en gepubliceerd in VPRO GIDS #18 (2019).
De prachtige VPRO Gids-cover van illustrator Tzenko Stoyanov doet me niet alleen denken aan pulpcovers van sciencefiction pockets, ook doet deze illustratie me afvragen wat ik eigenlijk weet over het heelal en de ruimte.
Het meeste wat ik denk te weten heb ik namelijk geleerd van Star Wars en Star Trek. Maar dat is toch eigenlijk gelul in de ruimte, of niet?
Een tijdje geleden stond mijn interview met Bill Sienkiewicz in de VPRO GIDS. Het leek me leuk dit artikel even aan jullie te laten zien en tevens terug te blikken op de de vorige vlog, waar veel reacties op binnenkwamen.
Ook is dit de zevende vlog die ik maak en publiceer op een rij, omdat ik wilde uitproberen hoe het is om elke dag een vlog te maken. Dit heb ik een week volgehouden.
De eerste vlog van het nieuwe jaar is altijd weer even wennen. Maar ik wilde jullie toch even de hoogtepunten uit de Kerstfilmgids van de VPRO gids laten zien.
Ondertussen verlang ik terug naar de tijd dat we nog video’s huurden in de videotheek – een instituut dat nu vrijwel tot het verleden behoort. En hoe jammer is dat! Wat zou daar een goed alternatief voor zijn vind je?
Levende striplegende Bill Sienkiewicz was eregast op de Wintereditie van Heroes Dutch Comic Con die tijdens het laatse weekend van november 2018 plaatsvond. Voordat ik hem interviewde was hij op het podium druk met het tekenen van speciale potretten: deze stelde hij samen uit gelaatsuitdrukkingen van mensen in het publiek.
Er valt wel het een en ander aan te merken wat betreft de techniek van deze vlog, maar ik vond het moment te leuk om niet met jullie te delen. Vooral niet omdat ik laatst ter voorbereiding van mijn gesprek met Sienkiewicz een vlog over zijn werk publiceerde.
Om deze video te maken stond ik strategisch naast een van de speakers in de zaal, zodat je nu ook kunt horen wat Bill zegt tijdens het tekenen. Anders was het geluid van de drukke beurszaal veel te rumoerig geweest voor de microfoon om dat op te pakken. De staanplek betekende echter wel dat ik aardig ver van het podium afstond, dus het beeldmateriaal is een beetje shaky. Maar het beeld op de monitors was zelf al onscherp, mocht je je dat afvragen. Anyway, toch leuk om de goedgeluimde Sienkiewicz zo in actie te zien.
Het gesprek met Sienkiewicz verliep goed trouwens. Ook al was er veel herrie vanuit de zaal en moest ik mijn audio-apparaat dicht bij zijn mond houden. Vandaag heb ik de tekst bij de VPRO gids ingeleverd. Het interview zal er over een paar weken in staan.
24 en 25 november is levende striplegende Bill Sienkiewicz te gast op de Dutch Comic Con en ik mag hem daar interviewen voor een artikel in de VPRO Gids. Daarom nam ik de afgelopen dagen veel van zijn tekenwerk door.
In deze vlog laat ik daar graag wat van zien, want Bill Sienkiewicz maakt heel bijzondere strips. Hij begon zijn carrière als tekenaar van Moon Knight en later The New Mutants. Die twee series tekende Sienkiewicz nog in de tradionele comicstijl. Op een gegeven moment begon hij echter de comics te schilderen en allerlei verschillende materialen te gebruiken om zijn illustraties mee te maken. Daarin was hij een pionier.
In de vlog laat ik tekeningen zien van Daredevil: Love and War, die Sienkiewicz samen met Frank Miller maakte. Ze werkten hier heel nauw aan samen, evenals aan Elektra: Assasin, dat nog steeds een van de grafische hoogtepunten is in de Amerikaanse comicsindustrie.
Er valt veel te genieten als je naar Sienkiewicz tekenwerk kijkt. Zijn werk vereist wel dat je de platen goed bestudeert en niet alle strips zijn even toegankelijk. Ook schrikken de illustraties soms af, zoals de drie covers van een Spider-Man-verhaal tonen.
Toch intrigeert zijn werk altijd. Niet in de laatste plaats omdat Sienkiewicz er interessante vragen mee oproept. Het zal niet ieders kopje thee zijn, maar dat heb je eigenlijk altijd wel met grafische stijlen die extreem en uitgesproken zijn. Hij spreekt je aan of niet.
Dit is deel twee van de stapel met postpakketjes vol nieuwe stripverhalen. In deze vlog De grote boze vos van Benjamin Renner en Staatsburger, het derde deel van Halfdan Piskets trilogie over het bewogen leven van zijn vader.
De Turks-Armeense James Pisket emigreerde naar Denemarken en had moeite met integreren. Over zijn leven in Denemarken gaat Staatsburger. Deze strip wordt uitgegeven door SubQ, de uitgeverij die ook Mijn vriend Spider-Man uitbracht.
Ik ben dol op online publiceren, maar het blijft kicken als je artikel in print verschijnt. Daarom laat ik daar in deze vlog enkele recente voorbeelden zien.
Waaronder een gesprek met striptekenaar Romano Molenaar over de bijna naakte verschijning van Roodhaar. Zoals zij er in de strip bijloopt is niet heel praktisch voor een strijdster die met grote zwaarden vecht. Het artikel staat in het oktobernummer van de Nederlandse Playboy. Romano tekende speciaal voor dit interview een sexy Roodhaar met bunny-oren.
In een eerdere vlog zien we Romano in actie terwijl hij aan het signeren is.
Een bijzonder bezoek aan de studio van stripmaker Typex, waar hij vijf jaar werkte aan zijn striproman over Andy Warhol. Typex toont zijn schetsboek en vergelijkt de oerversie van zijn stripverhaal met de uiteindelijke versie.
Ook vertelt hij over hoe het boek verder tot stand kwam en wat Warhol nu zo’n fascinerende persoon maakte. Typex’s Andy: Feitelijke fictie. De vele levens van Andy Warhol is een prachtige striproman van 562 pagina’s en een van de beste strips die in 2018 zijn uitgekomen. In deze vlog valt dus een hoop te genieten voor de stripliefhebber. Ik interviewde Typex in opdracht van de VPRO gids, en na het gesprek aan de keukentafel maakten we samen deze vlog in zijn zolderstudio.
Check ook deze vlog waarin Typex het portret van Rembrandt op de etalage van de American Book Center schildert.
In VPRO gids #40 (2018) staat mijn interview met de eigenzinnige stripmaker en grafisch kunstenaar Wasco over zijn boek 1000 pinguïns. Het is altijd kicken als een van mijn artikelen in print verschijnt. Het interviewen van boeiende makers is immers wat ik het liefste doe. Mensen als Wasco, andere stripmakers, maar ook filmmakers, kunstenaars of videomakers. Mensen met een goed verhaal die bijzondere, mooie of noodzakelijke dingen maken. Daar praat ik graag mee. Dat is mijn vak en ik ben daar goed in. Het liefste zou ik hier fulltime mee bezig zijn.
Na het gesprek voor de Gids maakten Wasco en ik nog een vlog in zijn atelier:
Met zijn boek 1000 pinguïns wil grafisch kunstenaar Wasco ons beter leren kijken. ‘Het gaat om subtiliteit.’
Van de eigenzinnige stripmaker en grafisch kunstenaar Wasco (1957) kwam drie jaar geleden Het Tuitel Complex uit, waarin hij onderzoekt wat een strip nu eigenlijk is en wanneer een strip ophoudt een strip te zijn. Voor zijn nieuwste boek tekende Wasco exact duizend pinguïns. Telkens in reeksen van één tot en met tien, in verschillende stijlen.
Waarom pinguïns als onderwerp? ‘Ik was altijd met katten bezig. Daarvan heb ik er duizenden getekend tot ik er flauw van werd. Ik kwam ook altijd vrouwtjes tegen die van katten hielden en op de een of andere manier wilde ik niet bij die softe wereld horen. Bovendien zijn er al zo veel boeken over katten,’ vertelt Wasco in zijn atelier op een Amsterdams industrieterrein. ‘Ik ben altijd bezig met exercices de style, met variaties op hoe je iets kunt tekenen. Eerst dacht ik dat dit niet met pinguïns zou kunnen omdat je maar een soort hebt, terwijl je in katten veel variaties hebt: dikke, harige, et cetera. Maar waarom zou ik geen harige of dikke pinguïns tekenen of me überhaupt druk maken over het feit dat die niet bestaan? Pinguïns hebben ten opzichte van katten twee voordelen. Ten eerste zijn ze goed herkenbaar en daardoor kun je dus goed zien dat het allemaal variaties zijn. Ten tweede lijken ze veel meer op mensen, dus je identificeert je beter met hen dan met katten.’
Pinguïndag
Op de boekenplanken in zijn werkruimte staan onder andere boekjes die Wasco in eigen beheer heeft uitgebracht, en enkele pinguïns gemaakt van oude gebruiksvoorwerpen. ‘Die hebben bevriende stripmakers gemaakt voor de pinguïndag die ik nu twee keer heb georganiseerd. Ik roep mensen op om met een pinguïn te komen en dan houden we een optocht. Dat is een wandelende expositie, maar heel lowbrow hoor.’
Dit laatste gaat niet op voor 1000 pinguïns dat over meer gaat dan alleen de zwart-witte vogels. Zoals veel van Wasco’s werk, valt je blik in eerste instantie op de illustraties zelf, die kunnen variëren van strippagina’s in een enigszins eenvoudige stijl, tot meer abstract werk dat naar Mondriaan neigt. De illustraties hebben vaak een speelsheid die vrolijk stemt en ze nodigen uit ze nauwgezet te bekijken. Want, wat zien we nu eigenlijk? Wat gebeurt er? Hoe verschilt de ene tekening van de vorige?
Details
Wasco: ‘Mijn werk gaat over hoe we ons verhouden met wat we zien en wat we doen. Net als iedereen heb ik een mening over dingen in de wereld, zoals politiek of de vluchtelingencrisis. Ik heb echter geen zin om mijn dubbeltje daaraan toe te voegen. Zaken zijn complex, maar worden in discussies vaak zwart-wit voorgesteld. Mensen moeten onderscheiden dat het juist om de details gaat. 1000 pinguïns kun je alleen maar lezen door goed op de details te letten en de subtiliteit in te gaan. Het roept allerlei vragen op. Uiteindelijk gaat het boek over evoluties, over hoe die groeien. Kunst is niet didactisch, maar het communiceert wel iets. Ik hoop dat mensen door er goed naar te kijken, doorhebben dat er een gedachte achter zit en snappen wat er gebeurt. Op de een of andere manier verruimt dat ons inzicht van hoe de wereld in elkaar zit en werkt. Uiteindelijk gaat het erom dat mensen subtieler worden en meer nuances kunnen zien.’
Tijdsverloop
Omdat 1000 pinguïns een verzameling van 184 afbeeldingen is, en niet direct een verhaal vertelt, wordt de lezer uitgenodigd zijn eigen interpretatie los te laten op individuele afbeeldingen. ‘Het belangrijkste is wat je er zelf uithaalt. Dat je het boek een tweede keer leest en er dan een heel ander boek of verhaal in kunt zien.’
Toch ben ik benieuwd naar wat Wasco zelf te vertellen heeft over illustratie 0113, waarop twee pinguïns met gebogen hoofd staan. ‘Die twee pinguïns staan daar een beetje te slapen, volgens mij,’ zegt de tekenaar. ‘Ze hebben het koud en staan daar behoorlijk eenzaam. Het zou overigens ook een plaatje met tijdsverloop kunnen zijn. In dat geval zien we twee keer dezelfde pinguïn die naar ons toeloopt, of waar de camera op inzoomt.’
Ambachtelijk
Aan veel van Wasco’s werk ligt een wetmatigheid ten grondslag die hij zichzelf oplegt. Zijn boeken beginnen bij een concept. Daarna begint hij te tekenen en ontstaan de illustraties bijna vanzelf: ‘Ik begin gewoon door het penseel op papier te zetten en ik denk daar van tevoren niet veel over na. Ik weet wel dat dit een redelijk intellectueel werk is, maar ik doe niet zo heel veel intellectueel werk terwijl ik teken,’ zegt hij lachend. ‘Ik improviseer en volg de lijn. Eigenlijk is dat betrekkelijk primitief. Dat ik van wetmatigheden houd, is iets uit mijn jeugd. Ik was goed in rekenen en heb een boekhoudersmentaliteit. Daarbij hou ik van veel. Veel als in meer en dan nog meer. Iedere mens is nietig, maar kan in feite veel maken. Je kunt een heel universum creëren, en ik wil dus heel graag heel veel creëren. Duizend vind ik ook een mooi aantal, want dan begint het ergens op te lijken.’
Sensueel
1000 pinguïns noemt Wasco uiteindelijk ook een ode aan het papieren boek. ‘Op dit moment ben ik anti-digitaal. Het populisme is de afgelopen tien jaar ongelooflijk versneld door de aanwezigheid van internet. Alles gaat te snel. In mijn contract heb ik laten zetten dat er geen digitale versie gemaakt mag worden. Het is een fysiek boek dat een bepaalde volgorde heeft en op een speciale manier is gedrukt. Dat zijn elementen die in de digitale versie kunnen veranderen. Bovendien heeft een digitaal bestand geen formaat. De originele pagina’s heb ik gemaakt op een risoprinter omdat die andere en diepere kleuren kan drukken dan het CMYK-systeem. Het gaat hier dus weer om subtiliteit. Kunst is uiteindelijk sensueel, een gevoel, en dat doet iets met je. Papier, kleur en inkt – al die dingen spelen daarin een rol.’
We staan in het wondere atelier van Wasco waar ik de grafisch kunstenaar en stripmaker voor de VPRO gids interviewde. Wasco heeft namelijk een boek met 1000 pinguïns getekend.
Wat heeft hij met deze grappige, zwart-witte zeevogels? Waarom tekende hij er precies 1000? Wat is het voordeel van een risoprinter? En is er echt een pinguïndag??
Het boek 1000 pinguïns ligt inmiddels in de winkels. De vlog is opgenomen na het interview voor de VPRO Gids. Het artikel staat binnenkort in de Gids en op mijn site.
