Nu weet ik dat Brands een grote fan is van Katchor, dus het zal hem veel plezier hebben gedaan om deze interessante stripmaker eens aan zijn tafel te hebben gehad.
Want interessant is het werk van Katchor zeker. Nu kan ik daar wederom een essay over vol schrijven, maar het is wellicht beter om het interview gewoon te bekijken. Eerst komt Joost Zwagerman nog in de uitzending aan het woord trouwens, want van hem kwam een tweedelige bundeling uit van zijn essays over Amerikaanse kunst & cultuur. Ook erg boeiend.
Boeken is op dit moment een van mijn favoriete programma’s op televisie en een van de weinige uitzendingen die ik geregeld terugkijk op Uitzendingvergist.nl. Ik kijk namelijk al meer dan een jaar geen televisie meer en dat bevalt me best. Geen zapsessies meer, geen verloren uurtjes zombiestaren naar hersenloze televisie. Alleen nog heel gericht kijken via het web, dus ik kijk veel minder, maar zie en lees daarom des te meer.
Het is de schijnbare eenvoud van Boeken die me zo aanspreekt. Brands heeft iedere week schrijver of schrijvers aan zijn tafel en voert daar een boeiend gesprek mee. Dankzij het interview weet je altijd in grote lijnen waar het boek overgaat en of het iets voor je is. Door Boeken heb ik al veel nieuwe, interessante schrijvers ontdekt. Het programma is het bewijs dat je met een simpele opzet, heel kijkwaardige en geestverruimende televisie kunt maken.
Ter inleiding van het gesprek met Katchor schreef Brands een stuk over de tekenaar in de VPRO Gids deze week.
Because of its size, Ben Katchor’s Hand-Drying in America: And Other Stories is hard to overlook when walking by the bookcase. But what got me to pick it up, is Katchor’s eye-catching scratched-drawing style: his comics look like he sketches them directly on paper with a pen, without making a set-up in pencil first.
However, Katchor brilliantly uses this seemingly spontaneous way of drawing to make well-thought-out drawings rich with detail. For me, this symbolises the core of his work, which is Katchor’s penchant for small but quirky details of modern-day urban life. Katchor’s stories in Hand-Drying… tend to favour topics related to architecture and urban design and the way people respond to them, which they often do in an atypical fashion. Most of the time his observations are very funny and dry. The story ‘Open House Season’ for instance, opens with the statement that our knowledge of the domestic interiors of a city is limited to the homes of a small circle of friends, acquaintances and relations. Few of us have the opportunity of a gasman or exterminator who visit a lot of houses. However, Open House Aficionados have a solution to that problem: they use the real estate section of the newspaper to pick out houses to visit. Not to buy, but to get a feel of the apartment and later discuss it with fellow Open House Aficionados.
The story from which the book takes its title deals with the adventurous undertakings of a businessman who wants to dry his hands after a visit to the toilet in a restaurant. He can choose between paper towels or an electric hand dryer, but of course the dispenser is empty and the dryer is out of order. We’ve al been there, yet still Katchor is able to give this tale an uneasy ending: the businessman has to shake hands with a foreign student even after all his efforts he still hasn’t been able to dry them properly. Urban life can be uneasy at times and pretty absurd, and that’s what Katchor deals with in one-page stories. They often ridicule the trappings of urban life so we can have a good laugh about it.
The material in Hand-Drying in America was originally serialized in Metropolis magazinebetween 1998 and 2012, a magazine that covers architecture and urban design, which explains why this collection of comics deals with design or urban issues. Then again, Katchor always had a knack for tackling urban themes in his comics and especially with using big cities as the setting for modern-day dystopia.
Ben Katchor (1951, New York) debuted in Raw Magazine. The comic character Julius Knipl, Real Estate Photographer, which he created for the Jewish socialist magazine, is probably his best-known work. The often moody and surrealist stories in this strip paint a picture of historical New York City.
Please take the time to check out Katchor’s presentation at Ted Talks (see below), for not only do you get a nice impression of his comic book artwork and stories, there’s nothing like hearing him reading his own work in his very distinctive way of speaking.
Ben Katchor will be at the Crossing Border Festival in The Hagueon Saturday, November 16th, and in Antwerp on Sunday, November 17th. And he will be guest on VPRO’s Boeken on Sunday, Ned 1, 11:20-12:00.
Lotje IJzermans sprak speciaal voor het online publiek een introductie in. Vrijdag 7 juni om 16 uur is Budel in stripwinkel Lambiek om zijn boek te signeren. Houd Lambiek.net voor meer informatie in de gaten. Bekijk ondertussen de virtuele expo van Budel.
Erik Kriek tekende de cover van VPRO Gids #3 (2013) naar aanleiding van het programma Shot on Location. Hierin gaat dEUS-voorman Tom Barman op zoek naar de verhalen achter een eigentijdse filmklassieker op de locatie waar deze zich afspeelt en werd opgenomen.
Kriek heeft op ingenieuze wijze herkenbare elementen van de zes films die in het programma worden behandeld samengebracht: Gomorra, Trainspotting, Leaving Las Vegas, Das Leben der Anderen, Van God los en Bloody Sunday.
Shot on Location wordt zondags op Ned 2 uitgezonden tussen 18.50-19.20 uur. In aflevering 1 gaat Barman naar Napels waar de harde misdaadfilm Gomorra werd opgenomen. Check het op uitzendingvergist.nl.
Het blijft fascinerend: de locatie waar een film is opgenomen. Hele hordes toeristen reizen af naar de plek waar hun favoriete filmscène is opgenomen om zelf wellicht een stukje filmromantiek te ervaren.
Christopher Moloney houdt een blog bij dat volstaat met foto’s van filmlocaties. Maar het zijn geen gewone plaatjes, hij houdt een foto van de filmscene vast en schiet dat een plaatje van de locatie. Zo ziet dat eruit:
Het tv-programma Beeldverhaal, waarin stripmaker Jean-Marc van Tol op reis door de stripwereld gaat, krijgt helaas geen vervolg. Jammer, want het was het eerste inhoudelijke televisieprogramma over strips sinds jaren.
Volgens Pieter Klok, eindredacteur en initiatiefnemer van het programma, zag de VPRO een tweede seizoen wel zitten, maar heeft de Netcoördinator van Nederland 2, Bart Römer, er een streep ondergezet.
‘De VPRO gaf al vrij snel aan dat ze een tweede serie wilde hebben. Het programma kreeg goede reacties. In eerste instantie was de netmanager ook blij met de serie. Begin februari worden de uitzendschema’s van het najaar bekendgemaakt en bleek dat Beeldverhaal er niet tussen zit. De reden waarom de coördinator een vervolg niet ziet zitten is op dit moment nog niet helemaal duidelijk.’
Kijkcijfers
De acht afleveringen van Beeldverhaal werden op zaterdagavond rond 11 uur uitgezonden. Een ongelukkig tijdstip voor een dergelijk programma. De kijkcijfers vielen ook wat tegen, dus misschien dat dit een overweging is geweest van de netcoördinator. Klok: ‘We moesten 8 procent marktaandeel halen, maar daar zaten we bij lange na niet op. Maar niets rond dat tijdsstip.’
Een kwestie van kiezen
Volgens Karen de Bok, hoofdredacteur televisie bij de VPRO, heeft het niet aan de kijkcijfers gelegen. Het schrappen van Beeldverhaal was een overwogen keuze. ‘Het heeft niets met de kijkcijfers te maken. We delen dit cultuur timeslot in de programmering met de NTR en de AVRO dus de beschikbare tijd moet over drie omroepen verdeeld worden. Römer vond Beeldverhaal een mooie serie, waarin een mooi beeld van de strip werd gegeven, maar zag niet meteen een tweede seizoen. Daar leggen we ons bij neer, want we willen ook graag andere cultuurprogramma’s in dat timeslot aan bod laten komen. We hebben nu acht mooie afleveringen aan de strip besteed, nu is er weer iets anders aan de beurt. Wie weet gaan we over een of twee jaar weer verder, maar nu dus even niet.’
Zou Beeldverhaal niet naar een andere zender kunnen, vraag je je af. Klok: ‘Sowieso niet het komende seizoen. Ned 1 en Ned 2 hebben weer andere netcoördinatoren. Je moet intekenen met je programma’s en er wordt altijd veel meer ingetekend door de omroepen dan er geplaatst kan worden. Op Ned 1 wordt veel groot amusement geprogrammeerd, daar past Beeldverhaal niet tussen. Ned 3 zou wel kunnen. We gaan nog wel overleggen met de VPRO maar dit jaar is onmogelijk, want de schema’s zitten al vol. En als eenmaal iets is afgewezen wordt het erg moeilijk.’
Italiaanse horror
De redactie van Beeldverhaal had al plannen voor het tweede seizoen. ‘Ik wilde de Waalse kant van de strip behandelen. We wilden ook naar Frankrijk om Asterix te behandelen en Rabaté. De Italiaanse horrorstrip was ook interessant geweest,’ aldus Klok.
Dat gaan we nu dus missen. Vooralsnog, want wie weet schijnt er nog licht aan de horizon. In Hilversum weet je het nooit.
Een schrale troost: vanaf zaterdag 16 juni worden er op Ned 2 vijf afleveringen van de serie herhaald om 13.10. Welke afleveringen het zijn is nog niet bekend. Wie niet kan wachten, kan altijd terecht bij uitzending gemist.
Vind jij het ook jammer dat Beeldverhaal niet terugkomt?
Strippagina’s horen niet individueel aan een muur te hangen. Wat je in je huiskamer doet moet je zelf weten, maar een klein onderdeel van een verhaal uitlichten voelt gewoon niet goed. Strips zijn immers sequential art, dus de kunst zit hem in de reeks van plaatjes die te samen een verhaal vormen. Daarbij vind ik staand lezen niet fijn. In een museum ben ik dan ook snel verveeld met de vele bordjes vol uitleggende teksten naaste de schilderijen.
Stripmusea hangen natuurlijk vol met pagina’s. Het is best interessant om originele pagina’s te bekijken. Je kunt zien wat de stripmaker heeft aangepast, waar er iets uit de pagina is vervangen voor een nieuwe versie. Heel leerzaam allemaal. Maar toch, strips moet je toch vooral lezen in boekvorm.
Stripliefhebber Noël Slangen houdt in Stripgids #27, die net vers van de pers is gerold, een soortgelijk pleidooi: Een originele pagina betekent niets als ze ons niet doet terugdenken aan een spannend, boeiend of roerend verhaal. Het zijn ambachtelijke half-fabrikaten bedoeld om een verhaal op te roepen,’ schrijft Slangen.
Nee, ik heb niets tegen stripmusea. Allerminst: het stripmuseum in Groningen, hoewel verkeerd gesitueerd daar bovenin het noorden en vooral bedoeld voor gezinsbezoek, geeft een aardig beeld van de Nederlandse mainstream strip. Ook is het altijd leuk om te zien welke merchandise er rondom strips is gecreerd in de loop der jaren. Poppetjes, speelgoed, posters, en dat soort dingen. Het interessants vind ik echter de video’s waarin je over de schouder met de tekenaar meekijkt terwijl hij een pagina tekent. Het maakproces dus.
In de extra video van het televisieprogramma Beeldverhaal, gidst Jean-Marc van Tol ons door de hallen van het Kyoto International Manga Museum. Er komt geen expert aan het woord, Van Tol licht enkele boeiende feitjes uit over de Japanse strip. Het is overigens een museum waar je ook gewoon een strip uit de kast kunt pakken om deze ergens te gaan lezen. Dat blijft toch de beste manier om strips te leren kennen.
Wie meer wil weten of manga, behandelt in aflevering 5, verwijs ik graag door naar specialist Aimée de Jongh. Zij publiceerde een paar jaar geleden een mangagids in stripvorm.
Henk Kuijpers, geestelijk vader en tekenaar van de strip Franka, wordt in aflevering vier van Beeldverhaal geïnterviewd door Jean-Marc van Tol. De aflevering gaat over Kuifje en de klare lijn, en Henk tekent ook in afgeleide daarvan. In de langere versie van het interview, die zoals gebruikelijk op de site van Beeldverhaal is te zien, komen gelukkig ook andere onderwerpen aan bod. We krijgen een mooi beeld van de werk- en denkwijze van Kuijpers.
Kuijpers dacht als jonge stripmaker dat je pagina’s in z’n geheel moest maken. Groot was zijn verbazing toen hij ontdekte dat grote meesters als Franquin ook wel eens een foutje maakten en dan gewoon de schaar ter hand namen op die fout uit de pagina te knippen. Of met typex het vel bewerkten. ‘Strips maken is ambachtelijk werk. Er mag geknipt, geplakt worden en er mag desnoods koffie overheen. Het is toch maar een halfproduct. Zolang het maar bij de drukker weer goed is. Als je je strip binnenkrijgt denk je wellicht dat een strip foutloos geproduceerd is, maar het is gewoon mensenwerk,’ aldus Kuijpers.
Streven naar realisme Kuijpers documenteert zich grondig voor zijn verhalen. Het is voor hem heel belangrijk dat de avonturen in een realistische omgeving spelen. ‘Realisme bereik je op twee manieren. Op de eerste plaats weet je wat je tekent door het zelf gezien te hebben. Je moet niet een Amsterdamse gracht tekenen als je in Venetië hebt gezeten. In de tweede plaats krijg je dan de details die je zien wilt, de telling details die het verhaal meer maken dan “ze liepen door een straat van links naar rechts.”
Tot mijn grote verbazing kleurt de tekenaar ieder album van Franka nog voor. Daarna gaat het naar de inkleurder die zijn werk digitaal nabootst. Omslachtig lijkt me dat. Het kost Henk dan ook per verhaal anderhalve maand extra. Als hij het direct digitaal zou doen zou hij een hoop tijd besparen en meer Franka strips kunnen maken. Maar Henk is nog van de oude stiel, een ambachtsman die zo zijn gewoontes heeft.
Extraatje
Het is toch iedere keer weer erg interessant en leerzaam om die stripmakers aan het woord te zien over hun vak. Wat me opviel bij dit interview is dat Hergé er soms bij zijn kuifje bijgesleept werd. Omdat Kuijpers geïnterviewd wordt in de aflevering over Kuifje moet het gesprek natuurlijk vooral daar over gaan. Het grote nadeel van een thematisch ingerichte reeks. Persoonlijk vond ik de stukken over het werk van Kuijpers zelf interessanter dan de band met Hergé. Sterker nog, aan veel van de stripmakers die in Beeldverhaal aan het woord komen, zou je een hele aflevering kunnen wijden.
Je merkt bij dit interview overigens wel dat de lage beeldresolutie van uitzendinggemist erg wringt bij de potloodschetsen. Deze zijn ook full screen erg lastig te zien. Zonde.
Een verzameling van 70.000 stripboekjes. Dat duurt wel even voordat je je daar doorheen gelezen hebt. Hans Matla, de gelukkige eigenaar van dit archief, heeft er zo’n 10.000 gelezen, vertelt hij in dit interview met Jean-Marc van Tol. Wederom zo’n lekker lange outtake van het tv-programma Beeldverhaal.
‘Een stripverhaal of beeldverhaal is een reeks grafische voorstellingen die zodanig ten opzichte van elkaar zijn geplaatst, dat ze te samen een voortschrijdende handeling verbeelden, al dan niet gesteund door tekst. Dat kunnen tekeningen zijn, meestal, foto’s, schilderijtjes, aquarellen – dat maakt niet uit wat het is, aldus de stripverzamelaar.’ Jean-Marc doet even alsof hij voor het eerst van strips hoort. Toch, ik heb genoten van dit college van Matla.
Een jaloersmakend mooie verzameling, waar mijn stripcollectie zeer bescheiden bij afsteekt. Matla heeft zelfs Mijnheer Prikkebeen uit 1858, het eerste stripboek in Nederland.
Matla is niet alleen stripverzamelaar, maar ook de uitgeverij van de integrale edities van de Tom Poes & Bommel-verhalen van Marten Toonder. Dat is ook de reden dat hij in aflevering drie uitgebreid aan het woord kwam, die aflevering ging helemaal over Toonder en zijn creaties.
Matla lijdt aan wat hij het compleetheidsvirus noemt. De verhalen werden niet altijd compleet door de Bezige Bij uitgegeven, zegt hij, en Matla vindt dat zo’n reeks van de eerst tot de laatste strook gepubliceerd moet worden. Als Hans daarover vertelt zie je de pret in zijn ogen. Het zijn de pretogen van een waar stripliefhebber. Ik kan daar erg van genieten.
Er staan trouwens ook veel leuke reacties onder het interview op de site van Beeldverhaal, sommigen zijn van familieleden van Matla.
In de tweede aflevering van Beeldverhaal gaat Jean-Marc van Tol naar Amerika om zich te verdiepen in de superheld. Hij sprak onder andere met Canadese tekenaar David Finch.
In het gesprek komt onder andere naar voren hoe men in Amerika comics maakt. Daar wordt een studiosysteem gehanteerd waarbij de verschillende taken onder verschillende mensen zijn verdeeld. Iemand schrijft het script, een tekenaar maakt de potloodtekeningen, een ander inkt deze weer. Natuurlijk zijn daar uitzonderingen op: je hebt ook bekende schrijver/tekenaars zoals Frank Miller. Ook Finch schrijft soms zijn eigen comics, zoals Batman: The Dark Knight, hoewel Paul Jenkins daar ook deeltjes van schrijft. In interview geeft hij aan dat zelf schrijven en tekenen toch als erg lonend ervaart. Finch wilde al jaren Batman tekenen. Als schrijver bepaalt hij dus zelf wat hij tekent en kan hij eindelijk de beelden die hij al jaren in zijn hoofd heeft op papier zetten.
Het studiosysteem is in de comicswereld ook noodzakelijk: van veel helden komt er iedere maand een deeltje van dezelfde serie uit (van Spider-Man tegenwoordig twee per maand, voorheen drie). Dat betekent dus 22 getekende pagina’s per avontuur. Het is een groot contrast met veel Europese tekenaars die soms een album per jaar produceren, en sommige tekenaars die met een beetje mazzel een paar pagina’s per week op papier krijgen.
Toonder in de picture
Natuurlijk kennen we in Europa ook een studiosysteem. Marten Toonder maakte daar dankbaar gebruik van. Evenals Hergé. Toevallig gaat de aankomende uitzending over Marten Toonder en zijn strips over Tom Poes en Heer Bommel. Van Tol praat in deze aflevering met onder anderen Dick Matena (Bommeltekenaar en oud-assistent Toonder), Hans Matla (stripverzamelaar en uitgever Bommelstrips), Pieter Steinz (chef boeken NRC) en Wim Hazeu (biograaf Toonder). Centraal staan de volgende vragen: Wat maakt de Bommelstrips zo bijzonder? En wat is de invloed van Marten Toonder op de Nederlandse strip?
In het gesprek komen terloops enkele belangrijke ontwikkelingen in het oeuvre van Stok aan de orde en hoe haar stijl zich ontwikkeld heeft in de loop der jaren. Als twintiger maakte ze strips die meer over zichzelf gingen, want als twintiger ben je nu eenmaal veel met jezelf bezig. Ook haar drang tot moralisme komt aan bod. ‘Ik heb wel wat te melden, laat ik het zo zeggen,’ zegt Stok. ‘Mijn hoogste doel is dat iemand door mijn verhalen op andere gedachten wordt gebracht.’
Ook is er nog een aardige sneer naar Arnon Grunberg: de allesweter die twee jaar geleden op de stripdagen in Haarlem een lezing hield over de autobiografische strip en ook zijn mening over het werk van Stok gaf. Barbara denkt dat hij alleen maar een interview met haar heeft gelezen, en niet de strips zelf. Dat zou goed kunnen. Tijdens zijn interviews met grootheden als Will Eisner voor R.A.M. leek de strip hem ook geen bal te interesseren. Dat Van Tol die indruk ook had, bleek toen ik hem sprak over Beeldverhaal voor de VPRO Gids. Je moet het interviewen van stripmakers ook overlaten aan mensen die strips boeiend vinden, dat levert doorgaans een beter resultaat op, dunkt mij.
Het stukje over de lezing van Grunberg is niet in de uitzending terechtgekomen. Logisch, want dat ging te veel over Grunberg en niet over de autobiografische strip.
‘Sommige mensen vinden dat autobiografische verhalen navelstaarderij is. Vaak zijn dat mensen die ze niet gelezen hebben. Ik vind juist dat autobiografische strips heel veel over de maatschappij vertellen, misschien wel meer dan sommige andere stripgenres,’ vindt Stok.
Verreweg het leukste van mijn werk als freelance journalist is het doen van interviews met stripmakers en andere creatieven. Het is fijn om van tevoren de tijd te nemen om me in het werk van iemand te verdiepen om er daarna een goed gesprek over te voeren. Een tijd geleden sprak ik met Barbara over haar boek dat gaat over haar doodsangst.
Dat smaakt naar meer
Daarnaast kan ik erg genieten van interviews die door collega’s zijn afgenomen. Wat mij betreft mag er dus nog wel wat meer van dit soort bonusmateriaal van Beeldverhaal online komen. Het geeft immers een uitgebreider beeld van een stripmaker dan dat er in de uitzending zelf, door de beperkte tijd gegeven kan worden. Ik ben bijvoorbeeld benieuwd naar de langere versie van het interview met Michiel van de Pol en bonusmateriaal van Maaike Hartjes en Flo de Goede uit aflevering 1. Waarom staan die eigenlijk niet online?
‘België is de bakermat van het beeldverhaal. Striptekenaars als Hergé, Franquin en Willy Vandersteen, bepaalden ooit de contouren van de strip,’ vertelt presentator Jean-Marc van Tol aan het begin van de aflevering ‘Suske en Wiske’. Samen met stripjournalist Toon Horsten loopt hij langs verschillende stripmuren in Brussel en Antwerpen waar men op een willekeurige straathoek een afbeelding van Lucky Luke, Guust Flater of Blake en Mortimer kan aantreffen. Strips zijn in België vanzelfsprekender dan in Nederland. Wellicht dat het nieuwe VPRO-televisieprogramma Beeldverhaal het Nederlands publiek meer stripminded zal maken.
Acht weken lang neemt stripmaker Jean-Marc van Tol de kijker mee op reis door de wereld van het beeldverhaal. ‘Het programma is geen Teleac-cursus, eerder een roadmovie. We willen de kijker meer te weten laten komen over strips en enthousiasmeren,’ legt eindredacteur en initiator Pieter Klok uit. De makers richten zich op volwassenen. ‘Het medium behelst meer dan alleen de Donald Duck. Er zijn natuurlijk heel veel strips voor kinderen, maar er zijn ook geweldige verhalen voor volwassenen. En soms wordt het bijna kunst, misschien is het zelfs wel kunst.’
Springplank
Gert Jan Pos, recent afgezwaaid als stripintendant van het Fonds BKVB, adviseerde en schreef de basisscenario’s waar het televisieteam op voortborduurde. Pos stelde voor per aflevering een specifiek thema te behandelen aan de hand van een strip of stripfiguur. Zo is psychiater Sigmund uit de Volkskrant de springplank om dieper te duiken in de krantenstrip en de vraag wat humor nu eigenlijk is.
Jan Kruis met Jean-Marc van Tol.
In de eerste aflevering is Jan, Jans en de kinderen, de populaire strip die sinds 1970 in de Libelle verschijnt, de aanleiding om de autobiografische strip te onderzoeken. Geestelijk vader Jan Kruis vertelt hoe hij zijn eigen gezinssituatie indertijd als inspiratiebron gebruikte voor zijn strip over de fictieve familie Tromp. Ook praat Van Tol met de jongere generatie autobiografen. Die voeren zichzelf op als stripfiguur en maken verhalen over hun dagelijks leven. Van Tol vraagt aan hen hoe eerlijk je kunt zijn als je beeldverhalen over je eigen leven maakt. Wat laten de stripmakers wel en niet zien?
Tekstballonnen
‘We pretenderen niet dat het programma volledig is en alles behandelt,’ zegt Klok. ‘We hebben onderwerpen gekozen die we gaaf vonden. Iedereen kent bijvoorbeeld Kuifje, maar lang niet iedereen weet dat dit ook het eerste moderne stripverhaal in Europa was. Dat wilden we graag vertellen. Daarom gaat er een aflevering over Kuifje en geestelijk vader Hergé.’
‘Hergé is de eerste in Europa die tekstballonnen gebruikte,’ vult Pos aan. ‘Het is bijzonder dat die er in het eerste Kuifje-album uit 1930 al in staan, terwijl Marten Toonder in 1950 de tekstballon nog afdeed als belachelijk en onnodig. Dankzij Toonder is de ontwikkeling in Nederland achtergebleven.’
Heinz.
Drie jaar geleden stapte Pieter Klok van productiehuis Human Factor stripwinkel De Noorman in Arnhem binnen om zijn verzameling Heinz-strips compleet te maken. ‘Ik keek eens rond naar alle stripboeken die daar lagen en besefte dat ik maar weinig strips kende. Welke zijn er allemaal en hoe is het in Nederland eigenlijk gesteld met de strip? Ik besloot me in de scene te verdiepen. Aangezien ik televisiemaker ben, vond ik dat daar een programma over moest komen.’
Stripmaker onder de stripmakers
De presentator moest de spil van het programma worden. Via een tip van beroepsgrappenmaker Owen Schumacher kwam Klok bij Jean-Marc van Tol terecht. Van Tol is de tekenaar en medebedenker van de populaire strip Fokke & Sukke. Daarnaast zet hij zich al jaren in om ervoor te zorgen dat het beeldverhaal meer aandacht krijgt. ‘Televisie is hét medium om een groot publiek te bereiken. Dat is goed, want heel veel mensen weten niet wat voor gave strips er in Nederland gemaakt worden,’ zegt Van Tol. ‘We zijn in de stripwereld lang bezig geweest met zeggen dat strips interessant zijn. Dat moet je niet zeggen maar laten zien, dan kan men zelf bepalen of het interessant voor ze is of niet. Ik wilde een goed programma maken waardoor de toeschouwer wellicht denkt: in plaats van een normaal boek koop ik eens zo’n gek stripboek. Wie weet spreekt het mij aan.’
Van Tols jongensachtige enthousiasme werkt aanstekelijk. In de aflevering ‘Suske en Wiske’ spreekt hij vol bewondering met Willy Linthout die met Jaren van de Olifant een persoonlijke strip maakte over de dood van zijn zoon. In de aflevering over superhelden hoort hij met verbazing aan dat Action comics #1 waar het eerste optreden van Superman in staat, tegenwoordig voor meer dan een miljoen dollar onder de hamer gaat.
Jean-Marc en de stripverzamelaar. Deze illustratie van Erik Kriek is een van de scèneovergangen van Beeldverhaal.
Veertien keer over
Een groot voordeel van Van Tol is dat hij zelf strips maakt en weet waar hij het over heeft. ‘Dat vonden veel stripmakers die we interviewden een verademing,’ zegt Klok.
Dat Van Tol geen raspresentator is, hebben de programmamakers ook gemerkt. Hij had vaak moeite met de voorgeborduurde tekstjes. Aangezien Klok per se niet op een voice-over wilde terugvallen om de boel aan elkaar te praten, improviseerde Van Tol ter plekke vaak de presentatieteksten. ‘In de België-aflevering loop ik richting de Vandersteen studio en vertel ik daar wat over. Dat hebben we geloof ik wel veertien keer overgedaan. Soms stond ik met mijn hoofd tegen een boom aan te beuken omdat ik weer Fokste en Sukste of iets dergelijks had gezegd.’
In dezelfde aflevering onderbreekt Van Tol plotseling een interview met de schrijver en tekenaar van Suske en Wiske als hij hoort dat de kleinzoon van Vandersteen in de andere kamer aan het werk is om die even te begroeten. Klok: ‘Die spontane acties werkten vaak heel goed maar daardoor zitten we in de montage soms flink te zuchten om het allemaal goed te knippen.’
Lost in translation
Haruko Kashiwagi met Jean-Marc.
Van april tot en met oktober trok Van Tol erop uit met Klok, cameraman/regisseur Martijn Tervoort en geluidsman Peter van den Berg, naar Amerika, Japan, België en Nederland om stripmakers te interviewen. De beste herinneringen houdt hij over aan Japan, waar de aflevering over manga is gedraaid. ‘Dat was net Lost in Translation,’ vertelt de stripmaker. ‘We spraken daar via een tolk: Edwin, een 25-jarige student Japans uit Nederland. Als vraagsteller ging ik heel raar Engels spreken, je denkt dat die Japanners het dan wel een klein beetje begrijpen. Maar ze begrijpen helemaal niets en jij begrijpt helemaal niets van het Japanse antwoord. Edwin was een zeer serieuze, ietwat bedeesde jongen. Bij onze eerste ontmoeting interviewde ik meteen Haruko Kashiwagi. Zij maakt erotische strips! Uiteindelijk kwam Edwin toch nog los. Op onze laatste dag hebben we een karaokebar bezocht en met zijn vijven op de nummer 1-hit van dat moment de polonaise gedaan.’
Onbereikbaar
Lang niet iedereen die op het verlanglijstje stond zit in het programma. Het lukte niet om Robert Crumb, boegbeeld van de Amerikaanse undergroundstrip, te interviewen. Ook bleef Stan Lee onbereikbaar. Schrijver Lee bedacht in de jaren zestig superhelden als Spider-Man, The Fantastic Four en de Hulk en ontketende daarmee een revolutie in het genre: hij maakte de superhelden meer menselijk. ‘Het lukte uiteindelijk niet om hem te spreken,’ vertelt Klok, ‘maar daar hebben we een mooie oplossing voor bedacht. Hij gaf een signeersessie op de Comic Con in San Diego. Je ziet Lee op de achtergrond terwijl Jean-Marc hem aanwijst: “Kijk daar is Stan Lee!” Die onbereikbaarheid maakt hem eigenlijk alleen maar groter.’
Striptelevisie
Televisie en strips: het is een lastig huwelijk. Strips dienen vaak als basismateriaal voor tekenfilmseries, maar programma’s waarin serieus over het medium gesproken wordt zijn als spelden in een hooiberg moeilijk te vinden. Een hele generatie groeide op met Wordt vervolgd van Han Peekel dat van 1983 tot 1997 op de buis was. Van Tol: ‘In het begin was Wordt vervolgd een serieus programma over strips. Ik heb echt goede interviews gezien met stripmakers. Het programma ging een beetje aan zijn eigen succes ten onder. Han Peekel had in de gaten dat die imitaties van Donald Duck het goed deden en toen kreeg je wedstrijden en dat soort dingen. Ik denk dat dit mede verantwoordelijk was voor het beeld dat strips alleen voor kinderen zijn.’
Tot nu toe was er weinig ruimte voor de strip op televisie. In de afgelopen jaren ging er soms een Avro Close-up over het beeldverhaal. Arnon Grunberg interviewde voor VPRO’s R.A.M. eens enkele bekende Amerikaanse stripmakers, waaronder legende Will Eisner. Maar daar is Van Tol niet erg over te spreken: ‘Ik vond het zo erg dat hij er zo weinig verstand van had, maar wel met zoveel pretentie vragen stelde. Met plaatsvervangende schaamte heb ik dat bekeken. Ik hoop dat uit het Beeldverhaal blijkt dat ik het werk boeiend vind en dat je dan als kijker voelt dat strips interessant zijn.’
Pos vult aan: ‘De volgende stap zou zijn dat strips ook behandeld worden in een boekenprogramma. In The New York Times wordt gewoon de nieuwe Batman besproken als graphic novel. Zo ver zijn we nog niet.’
Beeldverhaal wordt uitgezonden vanaf zaterdag 29 oktober, 23.05 uur op Ned2.
De leader van het programma:
Alle uitzendingen op een rij
29 oktober, aflevering 1: Jan, Jans en de kinderen
Centraal staat de autobiografische strip. Sommige striptekenaars gebruiken hun eigen leven als inspiratiebron, maar hoe ver gaan ze daarin en hoe eerlijk moet je zijn?
Gesprekken met onder meer Jan Kruis (Jan, Jans en de kinderen), Barbara Stok en Gerrit de Jager (De familie Doorzon).
5 november, aflevering 2: Superman
Waarom is de Amerikaanse superheldenstrip zo populair in de VS en wat maakt de superheld zo typisch Amerikaans? Aan het woord komen onder andere Chris Claremont (scenarist van X-men), David Finch (tekenaar/scenarist van Batman: The Dark Knight) en stripverzamelaar/BBC-presentator Jonathan Ross.
12 november, aflevering 3: Olivier B. Bommel
Een aflevering over de Nederlandse strip met de focus op de Bommel-strip. Wat maakt deze zou bijzonder en wat is de invloed van Marten Toonder op de Nederlandse strip? Tekenaar Dick Matena, verzamelaar Hans Matla en Pieter Steinz, chef boeken NRC, leggen het uit.
19 november, aflevering 4: Kuifje
Over welke rol de strip Kuifje heeft gespeeld bij het ontstaan van de moderne Europese strip en welke invloed geestelijk vader Hergé op het beeldverhaal heeft gehad. Jean-Marc van Tol praat onder andere met Joost Swarte (tekenaar en Kuifje-kenner) en Henk Kuijpers, tekenaar van Franka.
26 november, aflevering 5: Astroboy
Manga is de Japanse stijl van strips maken. Wat maakt deze strip zo typisch Japans en hoe komt het dat manga in Japan zo enorm populair is?
Met Japanse stripmakers Yoshihiro Tatsumi en Haruko Kashiwagi.
3 december, aflevering 6: Mr. Natural
De undergroundstrip is een alternatieve stroming die in Amerika ontstond en in Nederland navolging kreeg. Maar bestaat underground nog wel?
Van Tol in gesprek met de Amerikaanse undergroundtekenaar Jerry Moriarty, Peter Pontiac en Evert Geradts, tekenaar en oprichter van het stripblad Tante Leny presenteert.
10 december, aflevering 7: Suske & Wiske
België is een belangrijk stripland vanwege strips als Suske en Wiske, maar ook woont er een belangrijke nieuwe generatie stripmakers. Van Tol spreekt onder andere met stripjournalist Toon Horsten, veelbelovend talent Brecht Evens en Luc Morjaeu en Peter van Gucht, de tekenaar en scenarist van Suske en Wiske.
17 december, aflevering 8: Sigmund
Over krantenstrips en tekenaars die elke dag grappig moeten zijn. Maar wat is dat dan, humor? Onder meer Peter de Wit, geestelijk vader en tekenaar van Sigmund, Mark Retera van Dirkjan en Ronald Giphart praten daarover met Jean-Marc.
Een paar maanden geleden schreef ik over Beeldverhaal, het nieuwe programma van de VPRO over strips. Vanaf zaterdag 29 oktober begint de achtdelige serie waarin stripmaker Jean-Marc van Tol de kijker meeneemt in de wereld van de strip.
Barbara Stok en Jean-Marc van Tol tijdens de opnames van 'Beeldverhaal'. Bron: Human Factor
Op dit moment ben ik druk bezig met een artikel voor de VPRO Gids over dit programma. Vandaag werd een persbericht vrijgegeven met daarin het programmaschema die ik je niet wil onthouden. Het geeft een aardig beeld van wat er in die acht afleveringen behandeld gaat worden.
Aflevering 1, 29 oktober: Jan, Jans en de kinderen
Sommige striptekenaars gebruiken hun eigen leven als inspiratiebron. Hoe ver kun je daarin gaan en hoe eerlijk moet je zijn?
Jean-Marc van Tol praat in deze aflevering o.a. met Jan Kruis (Jan, Jans en de kinderen), Barbara Stok en Gerrit de Jager ( De familie Doorzon en Zusje)
Aflevering 2, 05 november: Superman
Waarom is de Amerikaanse superheldenstrip zo populair in de VS en wat maakt de superhelden zo typisch Amerikaans?
Jean-Marc van Tol praat in deze aflevering o.a. met Chris Claremont (scenarist X-men), David Finch (tekenaar/scenarist Batman the Dark Knight, Jonathan Ross (presentator en stripverzamelaar)
Aflevering 3, 12 november: Olivier B Bommel
Wat maakt de Bommel strips zo bijzonder? En wat is de invloed van Marten Toonder op de Nederlandse strip?
Jean-Marc van Tol praat in deze aflevering o.a. met Dick Matena (tekenaar), Hans Matla (stripverzamelaar), Pieter Steinz (chef boeken NRC)
Aflevering 4, 19 november: Kuifje
Welke rol heeft Kuifje gespeeld bij het ontstaan van de moderne Europese strip. Hoe hou je Kuifje nog levend onder de huidige striplezers? En welke invloed heeft Hergé gehad?
Jean-Marc van Tol praat in deze aflevering o.a. met Joost Swarte (tekenaar en Kuifjekenner), Henk Kuijpers (tekenaar Franka)
Aflevering 5, 26 november: Astroboy
Manga is de Japanse stijl van strips maken. Waarom is manga zo typisch Japans en hoe komt het dat Manga in Japan zo enorm populair is?
Jean-Marc van Tol praat in deze aflevering o.a. met Yoshihiro Tatsumi (beroemde Japanse tekenaar), Haruko Kashiwagi (mangatekenares).
Aflevering 6, 3 december: Mr. Natural
De Underground-strip is een alternatieve stroming die in Amerika ontstond en in Nederland navolging kreeg. Maar bestaat underground nog wel?
Jean-Marc van Tol praat in deze aflevering o.a. met Jerry Moriarty (Amerikaanse undergroundtekenaar), Peter Pontiac (tekenaar), Evert Geradts (tekenaar en oprichter undergroundblad Tante Leny presenteert)
Aflevering 7, 10 december: Suske & Wiske
België is een belangrijk stripland. Iedereen kent Suske & Wiske, maar er is ook een belangrijke nieuwe generatie stripmakers.
Jean-Marc van Tol praat in deze aflevering o.a. met Toon Horsten (stripjournalist), Brecht Evens (striptekenaar), Luc Morjaeu en Peter van Gucht (tekenaar en scenarist Suske & Wiske)
Aflevering 8, 17 december: Sigmund
Iedere dag beginnen veel mensen de dag met een krantenstrip. Over tekenaars die iedere dag grappig moeten zijn. En wat is dat dan, humor?
Jean-Marc van Tol praat in deze aflevering o.a. met Peter de Wit (tekenaar Sigmund), Ronald Giphart (schrijver/humorspecialist), Mark Retera (tekenaar Dirkjan). Beeldverhaal wordt uitgezonden vanaf zaterdag 29 oktober, 23.05 uur op Ned2.
Eerder deze week besteedde ik aandacht aan het boek Hand-Drying in America and other stories van de Amerikaanse stripmaker Ben Katchor, en dat was geen toeval. Katchor trad namelijk op tijdens het Crossing Border festival in Den Haag. Bijzonder: Wim Brands interviewde hem voor zijn programma Boeken.
